Morgunblaðið - 27.10.2003, Blaðsíða 18

18 MÁNUDAGUR 27. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BANKAR hafa alltaf veriðmiklir örlagavaldar í at-vinnulífinu. Bankar hafaeinnig ávallt búið yfir
óvenju miklum trúnaðarupplýs-
ingum þar sem þeir bæði ávaxta
fjármuni og lána til fjölmargra fyr-
irtækja og einstaklinga. Í því um-
róti sem nú gengur yfir er því í
raun ekkert nýtt nema að fjármagn
er nú bæði í formi hlutafjár og láns-
fjár en áður var lánsfjármagn það
eina sem fyrirtæki höfðu aðgang að
á fjármagnsmarkaði. Hins vegar
búa bankar nú við strangari reglur
t.d. um innra skipulag og meira að-
hald frá þeim sem lifibrauð þeirra
byggist á. Umræðan um þessi mál
er eðlileg en byggist of mikið á
framvindu einstakra mála og það
má segja að fljótt fyrnist sagan.
Bankar hljóta að
leita á ný mið
Á Alþingi hafa menn rætt um að
eðlilegt hlutverk banka takmarkist
við hugtakið lánastofnun. Í þessu
sambandi er rétt að hafa tvennt í
huga. Það hefur alltaf tíðkast að
bankar hafi haft undir höndum
miklar trúnaðarupplýsingar um
viðskiptamenn sína. Ekkert er því
til fyrirstöðu að bankarnir hafi ver-
ið viðskiptabanki margra fyrir-
tækja t.d. úr sömu samkeppnis-
grein. Í þessu samhengi hafa menn
sem takmarkaði mjög star
banka, svokölluð Glass og S
lög. Þessi lög voru ekki afn
fyrr en 1999 en þau þóttu b
tíma og mjög íþyngjandi fy
bandarísk fjármálafyrirtæ
voru í vaxandi alþjóðlegri s
keppni. Þessi lög settu stíf
um starfsvið banka t.d. aðg
fjárfestingar- og viðskiptab
starfsemi. Í kjölfar afnáms
talað um bankaleynd og trúnað en
hvorki kínamúra né raunverulegan
aðskilnað verkefna. Við höfum
reglulega séð umræðu um árekstra
þegar mismunandi hagsmunir tog-
ast á sem tengist lánsfjármögnun
sem er ekkert nýtt þegar bankar
eru annars vegar. Í öðru lagi vil ég
nefna að hugtakið fjármagn hefur
breyst með breytingum á fjár-
magnsmarkaði. Í dag fjármagna
fyrirtæki sig með hlutafé, hlutafé
án atkvæða, forgangshlutafé, lánsfé
með hlutabréfaígildi, lánsfé með
mjög ströngum skilyrðum um
hvernig rekstri er háttað, veðlánum
sem takmarka meðferð eigna fyr-
irtækja, skuldabréfum með eða án
ábyrgða eigenda, rekstrarlánum,
rekstrar- og eignarleigu og jafnvel
afleiðum. Spurningin er því í þessu
samhengi hvað er lánastofnun? Það
er mjög eðlileg þróun að bankarnir
leiti á ný mið, bjóði fyrirtækjum
fjölþættari þjónustu og fjármagn
eftir þörfum þeirra í hvert skipti.
Lánsfé, ekki bara hlutafé, getur
haft mikið að segja um framtíð fyr-
irtækja og því er erfitt er að greina
hvar áhrif banka á rekstur fyrir-
tækja eru mikil eða lítil. Þar dugar
ekki einfaldlega að greina lánsfé frá
hlutafé.
Þróunin hér á landi er í takt við
þróun erlendis. Í Bandaríkjunum
voru í gildi lög frá kreppuárunum
Hlutverk
banka ávallt
nátengt
atvinnulífinu
Eftir Tómas Ottó Hansson
’ Lánsfé, ekki bhlutafé, getur ha
mikið að segja u
framtíð fyrirtækj
því er erfitt að g
hvar áhrif banka
rekstur fyrirtækj
mikil eða lítil. ‘
Greinarhöfundur segir að
tillögu mína gegn niðurrifi Austur-
bæjarbíós á fundi borgarstjórnar
Reykjavíkur 4. september sl. var
Steinunn Birna á fundinum og eng-
um gat dulist áhugi hennar á þessu
máli og vilji til að ræða það. En hún
tók ekki til máls, af því að forsvars-
menn R-listans komu í veg fyrir
það, eins og hún hefur sjálf upp-
lýst.
En Steinunn Birna hefur líka
haldið á loft sjónarmiðum sem lýsa
virðingu fyrir andlegum og tilfinn-
ingalegum verðmætum og sterkum
vilja til að vernda menningar- og
náttúruverðmæti. Sú fyrirlitning á
þessum gildum sem ríkisstjórnar-
flokkarnir á Alþingi hafa sýnt í
verki hefur í vaxandi mæli skotið
rótum innan R-listans í borgar-
stjórn Reykjavíkur. Jafnvel ein-
lægir andstæðingar umhverfis-
spjallanna og
mannréttindabrotanna við Kára-
hnjúka eins og aðalborgarfulltrúar
Vinstri grænna, Árni Þór Sigurðs-
son og Björk Vilhelmsdóttir, hafa
fremur látið festa sig í spennitreyju
Framsóknarflokksins en að styðja
tillögur mínar um þau málefni að
undanförnu. Það er mikil breyting
frá því í janúar sl. þegar þau Árni
og Björk voru samflutning
mínir í tillögu gegn þátttök
Reykjavíkurborgar í Kára
virkjun. Innan R-listans ha
eins varaborgarfulltrúar V
grænna, Steinunn Birna og
beinn Proppé, staðið við sa
ingu sína í þessu máli í geg
þykkt og þunnt.
Borgarfulltrúar Sjálfstæ
flokksins og Morgunblaðið
mikinn í afsagnarmáli Stei
Birnu en víst er að brotthv
mæta varaborgarfulltrúa s
þessa aðila minna máli en h
R-listans vegna málsins. U
Morgunblaðsins um þetta
margfalt meiri en þegar un
aður yfirgaf Sjálfstæðisflo
fyrir tæpum tveim árum, e
hafa verið kjörinn fulltrúi f
í borgarstjórn í nær 12 ár.
um mismun felst mikil póli
slagsíða, sem sæmir illa jaf
og virtum fjölmiðli og Mor
blaðinu. Vegna sýndarumh
Sjálfstæðisflokksins fyrir S
unni Birnu þykir mér rétt
á, að þau gildi sem hún ste
ir eru ekki hátt skrifuð hjá
um og nýfrjálshyggjupostu
hans um þessar mundir.
Það er sjónarsviptir að h
hreinskilna og heiðarlega v
borgarfulltúa, Steinunni B
Ragnarsdóttur, í borgarstj
Reykjavíkur. Það er þörf f
kjörna fulltrúa eins og han
láta ekki sannfæringu sína
fyrir pólitísku framapoti.
AFSÖGN SteinunnarBirnu Ragnarsdóttur,sem varaborgarfulltrúaR-listans og varafor-
manns menningarmálanefndar, er
ekki aðeins áfall fyrir R-listann,
heldur einnig fyrir borgarstjórn
Reykjavíkur. Það er mikilvægt, að í
sveitarstjórnir landsins og á Al-
þingi veljist fólk, sem býr yfir
þekkingu og fagmennsku á sínu
sviði og að þessir kjörnu fulltrúar
starfi af heiðarleika og fylgi sann-
færingu sinni fremur en fyrirfram
ákveðnum línum, sem í vaxandi
mæli eru ákveðnar af atvinnu-
stjórnmálamönnum og framfylgt af
atvinnustjórnmálamönnum. Það er
skylda sveitarstjórnarmanna, að
stjórnast af samvisku sinni og
sannfæringu þó að frávikin frá því
séu allt of algeng, enda eru of
margir þátttakendur í stjórnmálum
fyrst og fremst þjónar sértækra
hagsmuna.
Steinunn Birna Ragnarsdóttir
hefur komið mér fyrir sjónir sem
listamaður og fagmaður í fremstu
röð, sem fylgir sannfæringu sinni
og samvisku af einurð. Ég held að
fáir eða jafnvel engir kjörnir
fulltrúar í borgarstjórn gætu lagt
menningarmálum meira lið en hún,
en eins og komið hefur fram hefur
verið valtað yfir sjónarmið Stein-
unnar Birnu innan R-listans. Fyrir
mér er nærtækast að nefna sem
dæmi málefni Austurbæjarbíós, en
ég hef verið eini kjörni aðalborgar-
fulltrúinn sem lagst hefur gegn
áformum um niðurrif þessarar
merku byggingar. Þegar ég flutti
Varaborgarfulltrúi
segir af sér
Eftir Ólaf F. Magnússon
Höfundur er læknir og borg
’ Steinunn BirnaRagnarsdóttir hefur
komið mér fyrir sjónir
sem listamaður og
fagmaður í fremstu
röð. ‘
VÆNDI ER VANDAMÁL
Niðurstöður úr rannsóknBryndísar Bjarkar Ás-geirsdóttur á vændi meðal
framhaldsskólanema, sem greint
var frá í Morgunblaðinu í gær,
renna enn frekar stoðum undir þá
almennu skoðun, að vændi sé fé-
lagslegt vandamál fremur en „at-
vinnugrein“ eða „frjálst val“
þeirra, sem það stunda.
Í rannsókninni kemur fram að
um 2% framhaldsskólanema hafi
þegið borgun fyrir kynmök með
einum eða öðrum hætti. Sterk
fylgni er á milli þess að hafa selt
líkama sinn með þeim hætti og að
hafa verið misnotaður kynferðis-
lega, að óttast líkamlegt ofbeldi
heima fyrir, að vera djúpt sokkinn í
vímuefnaneyzlu eða drykkju, að
vera þunglyndur, hafa reynt sjálfs-
víg og að vera gerandi eða þolandi
ofbeldis. Þannig tengist vændið
með skýrum og marktækum hætti
öðrum dekkstu og skelfilegustu
hliðum mannlífsins.
Fram kemur í rannsókn Bryn-
dísar að vændi þessara ungmenna
sé bæði skipulegt og óskipulegt;
eigi sér stað innan félagahópsins
og utan. Sumir útvega sér vímu-
efni, húsnæði eða jafnvel mat í
skiptum fyrir kynmök við félaga,
sem taka þátt í sömu „partíum“ eða
stunda vímuefnaneyzlu með þeim,
sem selja sig. Aðrir verða fyrir því
að fullorðið fólk tælir ungmenni til
fylgilags við sig með ýmsum leiðum
og býður því hitt og þetta í skiptum
fyrir kynmök; peninga, vímuefni,
mat, eftirsóknarverða hluti eða
jafnvel bara bílfar.
Athygli vekur að í rannsókn
Bryndísar kemur fram að fleiri
piltar á framhaldsskólaaldri en
stúlkur hafa selt líkama sinn. Í
rannsókninni kemur fram að
kynjamunurinn kemur nokkuð á
óvart, þar sem í umfjöllun um
vændi hefur aðallega verið einblínt
á vandamálið meðal stúlkna. Nið-
urstöðurnar eru þó í samræmi við
það, sem komið hefur í ljós í nýleg-
um rannsóknum m.a. í Noregi og
Bandaríkjunum og gefa til kynna
að nauðsynlegt sé að horfa til
beggja kynja, þegar mótuð er
stefna til að útrýma vændi á Ís-
landi.
Eins og Bryndís Björk bendir á í
samtali við Morgunblaðið, skortir
frekari rannsóknir á þessu sviði.
Flestir eru sammála um að vændið
sé þjóðfélagsmein. Það þarf hins
vegar meiri vitneskju, ekki aðeins
um þá sem selja líkama sinn, held-
ur líka um þá, sem eru reiðubúnir
að kaupa sér aðgang að líkama
annarra, til þess að geta markað
stefnu til að útrýma vandamálinu.
PÚTÍN OG KHODORKOVSKÍ
Handtaka auðugasta mannsRússlands, Míkhaíl Khodor-
kovskí, á flugvelli í Síberíu hefur
vakið athygli um allan heim. Hann
er sakaður um skattsvik og fjár-
svik af ýmsu tagi. Hann hafði ekki
sinnt sem skyldi boðun um að
mæta í yfirheyrslu hjá yfirvöldum í
Moskvu, sem varð til þess að vopn-
aðar sveitir handtóku hann um
borð í einkaþotu hans, þegar hún
millilenti til þess að taka eldsneyti.
Í Rússlandi eru nú uppi tvær
kenningar. Önnur er sú, að Pútín
Rússlandsforseti sé að beita stal-
ínískum aðferðum til þess að fást
við auðkýfinga – hina svonefndu
„óligarka“ – sem orðið hafa til í
Rússlandi á örfáum árum. Hann sé
að beita lögreglu til þess að koma
heiðarlegum kaupsýslumönnum á
kné, sem hafi sýnt tilhneigingar til
að styðja andstæðinga hans í kosn-
ingum. Þeir gera það bæði með því
að leggja þeim til fé en einnig með
því að kaupa upp fjölmiðlafyrir-
tæki og beita þeim í þágu þeirra
stjórnmálaafla, sem þeim eru hlið-
holl hverju sinni.
Hin er sú, að Pútín sé að hreinsa
til í þeirri svindlstarfsemi, sem hafi
þrifizt í forsetatíð Yeltsíns, þegar
auðkýfingarnir hafi verið komnir
með nánast öll völd í landinu í sínar
hendur í krafti gífurlegra fjár-
muna. Þeir sem hafa notið góðs af
fjárstuðningi frá Khodorkovsky
tala máli hans og saka Pútín um
stalínisma.
Khodorkovsky er fyrrverandi
meðlimur ungliðahreyfingar sov-
ézka kommúnistaflokksins. Hann –
eins og aðrir rússneskir auðkýfing-
ar – auðgaðist á því ástandi, sem
skapaðist í Rússlandi þegar ríkis-
eigur voru einkavæddar. Hann er
nú talinn 26. ríkasti maður heims.
Rússnesku auðkýfingarnir hafa
beitt ýmsum ráðum til þess að
auka vinsældir sínar meðal al-
mennings og kaupa sér virðingu.
Flestar eru þær aðferðir gamal-
kunnar hér á Vesturlöndum. Þeir
leggja fram fé til mannúðarmála og
menningarmála. Khodorkovsky
hefur gefið fé til fátækra, til há-
skóla og til menningarstofnana auk
þess að leggja fram fé til stuðnings
stjórnmálaflokkum í Rússlandi.
Flestir rússnesku auðkýfing-
anna eru flúnir land. Sumir þeirra
eru eftirlýstir víða um heim. Aðrir
hafa reynt að selja eigur sínar í
Rússlandi og koma sér fyrir ann-
ars staðar eins og t.d. í Bretlandi,
þar sem einn þeirra keypti fyrir
skömmu knattspyrnuliðið Chelsea.
Það verður fróðlegt að sjá hvern-
ig átökum Pútíns og Khodor-
kovsky lyktar. Hvort það sannast
að Pútín sé að reyna að innleiða
stalínískar stjórnaraðferðir á ný
eða hvort í ljós kemur, að auðæfi
rússnesku auðkýfinganna eru ekki
til orðin fyrir einstaka snilli þeirra
í viðskiptum heldur með gamal-
dags bókhaldssvindli og skattsvik-
um.