Morgunblaðið - 27.10.2003, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. OKTÓBER 2003 19
ára eða jafnvel áratuga. Bankarnir
þurfa sjálfir á hverjum tíma að
byggja á trausti viðskiptavina sinna
annars tapa þeir viðskiptum og
missa trúnað þeirra sem afkoman
byggist á. Í þessu samhengi þurfa
bankarnir sjálfir að meta hvort
heppilegt sé að mjög krefjandi um-
breytingarverkefni sem kalla á
heita umræðu í þjóðfélaginu séu á
hendi þeirra sjálfra eða í sérstökum
félögum með skýrari aðskilnaði.
Hins vegar verður aldrei hægt að
aðskilja bankana frá umbreyting-
arverkefnum. Þeir munu ávallt
taka þátt í þeim verkefnum sem
mikilvægur uppruni fjár hvort sem
um ræðir lánsfé eða aðrar tegundir
fjármagns og þeir búa yfir þekk-
ingu sem atvinnulífinu er lífs-
nauðsynleg.
átti sér stað víðtæk sameining fjár-
málastofnana sem nú geta boðið
viðskiptavinum sínum alhliða þjón-
ustu. Sameining Chase Manhattan
bankans og JP Morgan fjárfesting-
arbankans er dæmi um slíkt.
Bandarískir bankar eru nú sam-
keppnishæfari en áður bæði heima
fyrir og á alþjóðlegum fjármagns-
markaði. Í Japan og Þýskalandi var
þessu öfugt farið en þar hafa tíðk-
ast langtímahjónabönd fyrirtækja
og banka með misjöfnum árangri
þó.
Bankar umbreyta
Umræða um hlutverk banka þarf
að eiga sér stað í víðu samhengi en
ekki ákafri umræðu um umbreyt-
ingar einstakra fyrirtækja. Það
sem mestu máli skiptir er að verð-
mæti hlutafjár banka byggist ekki
á hagnaði eins árs. Verðmæti
þeirra byggist á hagnaði til fjölda
fsemi
Steagal
numin
barn síns
yrir
æki sem
sam-
f skilyrði
greiningu
banka-
s laganna
Höfundur er hagfræðingur og
sjálfstætt starfandi ráðgjafi.
bara
aft
um
kja og
greina
a á
ja eru
‘
Morgunblaðið/Kristinn
ð bankar geti og eigi að gegna mikilvægu hlutverki í atvinnulífinu.
KOSNINGARANNSÓKNÓlafs Þ. Harðarssonar,prófessors í stjórnmála-fræði, um hvað einstakir
aldurshópar kusu í síðustu tveimur
alþingiskosningum er stórmerki-
leg. Eftir alþingiskosningarnar
1999 kaus 15% aldurshópsins 18-22
ára Samfylkinguna. Aðrar tölur
blasa hins vegar við eftir alþing-
iskosningarnar vorið 2003 en þá
kaus 34,1% þessa aldurshóps Sam-
fylkinguna. Fylgi Samfylkingar-
innar meðal þessara mikilvægu
kjósenda, sem eru að kjósa í fyrsta
skipti, jókst því um meira en helm-
ing á milli kosninga.
Fylgishrun Sjálfstæðisflokks
hjá ungu fólki
Árið 1999 var fylgi Sjálfstæðis-
flokks í þessum aldurshópi 48,6%
en eftir alþingiskosningarnar síð-
astliðið vor var fylgi Sjálfstæðis-
flokksins hrunið niður í 23,3%.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur því
misst stuðning helmings ungs fólks
sem kaus hann 1999. Þessi stað-
reynd hlýtur að vekja eftirtekt.
Yngstu kjósendurnir hafa í gegn-
um árin ævinlega verið einn sterk-
asti stuðningshópur Sjálfstæðis-
flokksins, ef ekki sá allra sterkasti.
Nú hefur algjör umbreyting orðið
þar á. Það hljóta að teljast mikil tíð-
indi að fylgi Sjálfstæðisflokksins
meðal yngstu kjósenda er nú svipað
og fylgi Framsóknarflokksins er
meðal þessa fólks. Sá flokkur hefur
nú seint verið talinn höfða til ungs
fólks, eða hafa á sér nútímalegan
blæ.
Samfylkingin stærsti flokkur
ungra kjósenda
Nú er Samfylkingin orðin að
langstærsta stjórnmálaflokki ungra
kjósenda en á undanförnum miss-
erum hefur þessi hópur farið úr að
vera einn minnsti kjósendahópur
Samfylkingarinnar yfir í að vera
einn sá allra stærsti.
Ungir jafnaðarmenn eru ungliða-
hreyfing Samfylkingarinnar. Á að-
eins tveimur árum hefur starf
Ungra jafnaðarmanna gjörbreyst
og hefur aðildarfélögum fjölgað
margfalt um allt land. Undanfarin
misseri hafa Ungir jafnaðarmenn
unnið markvisst að málefnum ungs
fólks og hefur sú vinna skilað mikl-
um árangri.
Ungir jafnaðarmenn hafa und-
anfarin ár beitt sér fyrir frjáls-
lyndri jafnaðarstefnu. Ungir jafn-
aðarmenn hafa talið mikla þörf vera
á stórauknu fjármagni í mennta-
kerfið ásamt því að auka þurfi frelsi
einstaklingsins, s.s. í landbúnaði og
sjávarútvegi. Ungir jafnaðarmenn
hafa einnig barist gegn skólagjöld-
um og telja að lækka þurfi skatta
og stórefla samkeppnisyfirvöld.
Ungir jafnaðarmenn hafa viljað af-
nema einkasölu ríkisins á áfengi.
Ungir jafnaðarmenn voru sömu-
leiðis lengi vel eina stjórnmálaaflið í
landinu sem vildi aðild að Evrópu-
sambandinu en nú hefur móður-
flokkurinn, Samfylkingin, tekið upp
þá skynsamlegu stefnu.
Stefnu SUS hafnað
Á sama tíma hefur Samband
ungra sjálfstæðismanna ályktað um
að taka beri upp skólagjöld, auka
gjaldtöku á sjúklinga og einkavæða
fangelsi. Ungir sjálfstæðismenn
hafa undanfarin misseri ályktað á
þann veg að leggja skuli niður Sam-
keppnisstofnun, Lánasjóð íslenskra
námsmanna, Tryggingastofnun rík-
isins, Íbúðalánasjóð, Fjármálaeftir-
litið og nú síðast Hafrannsóknar-
stofnun. Forystumenn ungra
sjálfstæðismanna hafa einnig lengi
haft horn í síðu lögbundins fæðing-
arorlofs og höfðu um tíma á stefnu-
skrá sinni, þegar Sigurður Kári
Kristjánsson, núverandi þingmaður
Sjálfstæðisflokksins, var formaður
SUS, að leggja bæri niður lögbund-
ið fæðingarorlof.
Ungir sjálfstæðismenn gefa sig
mikið út fyrir að vera baráttumenn
fyrir minna ríkisbákni og lægri
sköttum. Þó hefur báknið aldrei
verið stærra í Íslandssögunni og
skattbyrðin hefur aukist jafnt og
þétt öll þau 12 ár sem þeirra flokk-
ur hefur farið með forsætis- og fjár-
málaráðuneytið.
Jómfrúrræður um
skattahækkanir
Jómfrúrræður tveggja ungra
sjálfstæðismanna á Alþingi, Sig-
urðs Kára Kristjánssonar og
Bjarna Benediktssonar, fóru í að
verja nýjustu skattahækkanir ríkis-
stjórnar en ekki í baráttu fyrir
skattalækkunum. Þeirra fyrstu
ræður á þingi verða að teljast vera
kaldhæðnislegar í ljósi ítrekaðra
ummæla þeirra í kosningabarátt-
unni. Nokkrum mánuðum síðar
hefur orðið kúvending á afstöðu
þeirra.
Ungir Íslendingar hafa smátt og
smátt áttað sig á hver raunveruleg
stefna ungra sjálfstæðismanna er.
Stefnunni var hafnað með afger-
andi hætti í síðastliðnum alþingis-
kosningum. Ungt fólk á samleið
með frjálslyndri jafnaðarstefnu þar
sem frelsi, jafnrétti og bræðralag
eru lausnarorðin.
Hvað kaus unga
fólkið í vor?
Eftir Ágúst Ólaf Ágústsson
Höfundur er alþingismaður Samfylk-
ingarinnar og var formaður Ungra
jafnaðarmanna árin 2001–2003.
gsmenn
ku
ahnjúka-
afa að-
Vinstri
g Kol-
annfær-
gnum
æðis-
ð fara
inunnar
varf hins
skiptir
hrakfarir
Umfjöllun
mál er
ndirrit-
kkinn
eftir að
flokksins
Í þess-
itísk
fnstórum
rgun-
hyggju
Stein-
að benda
endur fyr-
á flokkn-
ulum
hinum
vara-
Birnu
jórn
fyrir
na, sem
a víkja
garfulltrúi.
FYRIR skemmstu hófstríkjaráðstefna Evrópu-sambandsins (ESB) umfyrirhugaða stjórnar-
skrá sambandsins. Henni er ætlað
að gera samstarfið á vettvangi
ESB skýrara, auðskiljanlegra og
áþreifanlegra, einnig fyrir venju-
legu fólki. En stjórnarskráin á
fyrst og fremst að tryggja starfs-
hæfni ESB eftir að flest ríki Evr-
ópu verða orðin aðilar að því.
Þetta er krefjandi verkefni sem
ekki má mistakast. Með 25 aðild-
arríki innanborðs – og smátt og
smátt örugglega fleiri – verður
ESB langmikilvægasta samstarfs-
stofnun Evrópu. Hvort sem manni
líkar betur eða verr, þá er þetta
staðreynd. Evrópa sem heild og
allar þjóðir álfunnar munu verða
fyrir áhrifum af þeim ákvörðunum
sem teknar eru innan ESB.
Það er í þessu samhengi sem
skoða ber norrænt samstarf.
Stofnanir norræns samstarfs eru
vissulega óháðar ESB sem slíkar,
en starfsemi þeirra verður að
skoða í samhengi við annað evr-
ópskt samstarf til að hún haldi
áfram að skipta máli og vera at-
hyglisverð. Það verður því að þróa
norræna samstarfið þannig að það
verði hluti af evrópsku samstarfi.
Norðurlandaráð var stofnað í
byrjun sjötta áratugarins, nor-
ræna ráðherranefndin 20 árum
síðar. Innan þessara tveggja
stofnana fer fram nánasta sam-
starf afmarkaðs hóps landa í Evr-
ópu, að ESB-samstarfinu sjálfu
undanskildu. Við samstarf Norð-
urlandanna fimm bætist þar að
auki í æ meiri mæli samstarf
þeirra við Eystrasaltsríkin þrjú,
Eistland, Lettland og Litháen.
Hugsjónin um norræna sam-
evrópska rannsóknasvæði.
Annað dæmi um sams konar
samstarfshugmynd er hið endur-
nýjaða norræna samstarf um að
afnema landamærahindranir milli
landanna. Fyrir nokkrum árum
varð ljóst að Norðurlöndin voru
ekki eins landamæralaus og látið
hafði verið í veðri vaka. Hin efna-
hagslegu samlegðaráhrif [milli
Kaupmannahafnarsvæðisins og
syðsta hluta Svíþjóðar] sem vænzt
var af opnun Eyrarsundsbrúar-
innar, létu á sér standa þar sem
reglur um skatta, vinnumarkaðinn
og félagslegt öryggi voru í raun
það ólíkar að þær hömluðu sam-
þættingunni á Eyrarsundssvæðinu
í reynd.
Í hinni nýju Evrópu eru fram-
farir í öllum hornum ESB ekki
sjálfsagðar. Lítil lönd á jaðrinum
eru í sérstakri hættu að þessu
leytinu. Samstarf þeirra í milli
getur bætt samkeppnisstöðuna.
Svonefnt Lissabon-ferli ESB, sem
hefur að markmiði að gera Evrópu
á nokkrum árum að samkeppn-
ishæfasta efnahagssvæði heims,
hefur líka pláss fyrir svæðisbundið
framtak. Hér liggur tækifæri fyrir
Norðurlönd að ná forskoti með því
að ganga lengra í samstarfi en
aðrir hlutar Evrópu sjá sér fært.
Eins konar „innri markaður í innri
markaðnum“ ætti að vera okkar
svar við þeim efnahagslegu áskor-
unum sem við stöndum frammi
fyrir.
Fyrrverandi danski forsætisráð-
herrann Poul Schlüter hefur und-
anfarið ár unnið fyrir Norrænu
ráðherranefndina, sérstaklega fyr-
ir sænsku formennskuna, að því að
setja meiri kraft í vinnuna við að
brjóta niður þær [efnahagslegu]
landamærahindranir sem enn eru
við lýði milli Norðurlandanna.
Þessi vinna er nú á góðri leið með
að skila áþreifanlegum árangri.
Auk þess ber að færa norrænan
innri markað út til Eystrasalts-
ríkjanna eins fljótt og auðið verð-
ur. Í þessum löndum er mikil þró-
unartækifæri að finna sem gætu
gert alla Norður-Evrópu sterkari.
Það eru spurningar eins og
þessi sem nú þrýsta sér fram á
hina norrænu verkefnadagskrá.
Það þýðir ekki að annað sé ekki
mikilvægt. Hin norræna sjálfs-
ímynd dafnar að minnsta kosti –
og er jafnvel að víkka út – og það
er full ástæða til að leggja áfram
rækt við hana, ekki sízt með tilliti
til hnattrænu upplýsingabylting-
arinnar, sem hefur á sér þá
skuggahlið að hún gerir hinu sér-
staka erfiðara um vik. Náið nor-
rænt menningarsamstarf er sterk-
asta verkfærið til að tryggja að sú
sýn á söguna og manneskjuna sem
einkennir lönd okkar fari ekki for-
görðum.
Nú er í gangi spennandi
þróunarskeið í sögu Evrópu, í póli-
tísku og efnahagslegu tilliti. Þau
lönd sem vilja vera í fararbroddi
framfara verða að vera virk og
skapandi í þessu ferli. Það er al-
mennt vitað að flest aðildarríkja
ESB leitast nú við að mynda
bandalög til að koma þeim málum
fram sem þeim finnst mikilvægust.
Það er jafnaugljóst að mörg þeirra
líta með virðingu til fordæmis-
gildis hins norræna samstarfs,
einnig í hinni nýju skipan Evrópu.
Við ættum sjálf að vera meðvit-
aðri en allir aðrir um þá kosti sem
við búum yfir.
Þetta þýðir ekki að löndin í
Norður-Evrópu geti ekki eða skuli
eiga samstarf við lönd í öðrum
hlutum álfunnar. Það er bæði eðli-
legt og heillavænlegt. Án þess að
útiloka annars konar samstarf
ætti hið norræna og norræn-
baltneska samstarf að verða eins
konar „heimabækistöð“ landa sem
eiga mikið sameiginlegt. Ekki
nauðsynlega meira, en heldur ekki
minna.
Hitt „samstarfssviðið“ (sem ég
vil nefna hér) er ekki eiginlegt
málefnasvið; öllu heldur sam-
starfsaðferð og snýst um að nýta
það norræna samstarf sem fyrir er
til að gera löndin sem í hlut eiga
sterkari innan hinna ýmsu mál-
efnasviða á vettvangi ESB. Rann-
sóknir eru ef til vill það samstarfs-
svið sem er skýrasta dæmið fram
til þessa um slíkt Evrópumiðað
norrænt samstarf.
Á sviði rannsókna er tilhneig-
ingin sú að þær verða sífellt dýrari
eftir því sem á líður. Litlar þjóðir,
jafnvel þótt þær leggi mikla
áherzlu á rannsóknir, mega sín
þrátt fyrir það lítils í hinni alþjóð-
legu samkeppni. Á Norðurlöndum
er einmitt nú í gangi athyglisverð
tilraun, þar sem löndin prófa
möguleikana á að styðja við rann-
sóknastarf hvert annars í krafti
sameiginlegs norræns rann-
sóknasjóðs. Með þessu móti er
þess vænzt að rannsóknastarf á
Norðurlöndum verði samkeppn-
ishæfara í heild, ekki sízt með til-
liti til þess að það verði meira að-
laðandi fyrir evrópska og alþjóð-
lega fjárfesta.
Sameiginlegt rannsókna- og ný-
sköpunarsvæði á Norðurlöndum,
eins og þetta kallast, verður einn
áfangi á leiðinni að hinu stærra
stöðu hefur upplifað tímana
tvenna. Erfiðlegast hefur gengið
þegar Norðurlöndin hafa reynt að
byggja upp samstarf á forsendum
sem stangast á við víðtækara evr-
ópskt samstarf. Aftur á móti hefur
norrænt samstarf verið árangurs-
ríkast þegar Norðurlöndin hafa
valið að stilla samstarfið í takt við
annað samstarf í álfunni.
Vítt og breitt í Evrópu reynir á
ný og nýgömul bandalög, á grund-
velli mestmegnis sameiginlegra
hagsmuna. Bandalögin eru jafn-
framt misföst í reipunum og ná
yfir misvíðtæk samstarfssvið. Slíkt
samstarf er eðlilegur hluti nýrra
einkenna á samstarfinu innan
Evrópusambandsins.
Þetta er sú leið sem Norður-
löndin eiga að fylgja. Þrjú þeirra
eru í ESB, tvö nátengd því í gegn
um EES-samstarfið og að við-
bættum Eystrasaltslöndunum
þremur, sem brátt fá aðild að
ESB, er þetta mjög sterkt svæði
þegar litið er á Evrópu í heild.
Hér beinist athyglin að tveimur
norrænum eða norræn-baltnesk-
um samstarfssviðum:
Það fyrsta snýr að sameig-
inlegri afstöðu. Norðurlönd búa að
svo líkri menningu, sögu og sam-
félagssýn að sameiginleg afstaða í
evrópsku samhengi myndast oft af
sjálfu sér. Það er ástæða til að
styrkja leiðir til að mynda sameig-
inlega afstöðu Norðurlandanna,
svo að tillit verði tekið til mikil-
vægra sameiginlegra hagsmunir
norðarnverðrar Evrópu í samevr-
ópskri ákvarðanatöku. Norður-
löndin og Eystrasaltslöndin saman
mynda vænan hluta ESB og ráða
yfir umtalsverðu atkvæðavægi
innan þess. Því ber að beita þegar
hagsmunirnir eru líkir.
Hluti af hinu evrópska samstarfi
Eftir Per Unckel
Höfundur er framkvæmdastjóri
Norrænu ráðherranefndarinnar.