Vísir - 29.11.1980, Blaðsíða 22

VÍSIR
Þessi mynd er tekin fyrir framan Góötemplarahúsiö 7. júlí 1932 en þá
köm einnig tii uppþota er bæjarstjórnin ræddi atvinnumálin þó átökin
hafiekki veriölfkt þvi eins höröog blóöug og seinna um haustiö.
,,Ég stóö rétt innan viödyrnar
og haföist ekkert aö. Þá er þaö
lögregluþjónn sem slær mig
meö kylfu. Mig sakaöi beinlfnis
ekki en rnabur lætur ekki slá sig
svona”, sagöi Adolf Petersen
verkstjóri og sagnaþulur en
hann var meöal þeirra verka-
manna sem gengu vasklegast
fram I Gúttóslagnum.
Adolf var 26 ára þegar þessir
atburöir áttu sér staö og var
hanníhópi fjölmargra atvinnu-
leysingja i Reykjavik. „Þaö bar
svo viö aö ég fór þarna niöur
eftir. Þaö var dmur um allan bæ
aöþarnayröi eitthvaö mikiö um
aö vera. En ég held aö engan
hafi óraö fyrir þvl aö þetta
myndi enda svona.
Þaö var þaö sama hjá mér og
yfirleitt öllum sem þarna voru,
menn voru reiöir yfir þvf aö
þessi leiö væri farin viö aö
lækka kaupiö. Menn óttuöust
einnig aö ef kaupiö yröi lækkaö i
atvinnubótavinnunni yröi fariö
aömiöa allt kaup út frá þvl. Hér
var ekki á feröinni skipulagt
Magnús Eggertsson og Adolf Petersen komnir á fornar slóöir.
Góötemplarahúsiö hefur nú veriö rifiö og þess i staö er komiö bflastæöi
fyrir alþingismenn.
,, Islendingar eru frid-
samir en kjaftforir”
— segir Adolf Petersen, en hann var einn
þeirra sem tóku þátt í Gúttóslagnum
uppþot. Fólk var þarna mætt til
aö mótmæla eins og tiökast enn
þann dag I dag, ekki til aö
berjast. Alþýöuflokkurinn
stjórnaöi mest allri verkalýös-
hreyfingunni I landinu,
kommúnistar réöu þar litlu.”
Ekkert annaö
en háreysti
„Svo kom fleira til sem ekki
hefur komiö fram opinberlega
en þarna var ákveöinn hópur
manna sem áöur haföi lent I úti-
Vísir ÍO. nóvember 1932 — Bæjarstjórnarfundurinn í gær:
Kommúnistar hefja
árásir á lögregluna
Margir lögregluþjónar meiddir og særðir
Heimskreppan mikla er i algleymingi. Atvinnuleys-
ingjar í Reykjavik eru 723 í byrjun sumars 1932/ f jöldi
fyrirtækja stendur höllum fæti og miklar birgðir af
sjávarafurðum og verðhrun á erlendum mörkuðum.
Bæjarstjórnin í Reykjavík hefur haldið uppi atvinnu-
bótavinnu frá því i ágúst og þegar atvinnubótaféð er
að verða uppurið samþykkir bæjarstjórnin að lækka
kaupið úr 9 krónum fyrir 6 stunda vinnutíma á dag
niður í 1 krónu um tímann.
Alþýöuflokksmenn bera fram
tillögu um aö bæjarstjórnin falli
frá þvl aö lækka kaupiö. Þessi til-
laga er rædd I bæjarstjórn á
aukafundi I Góötemplarahúsinu
9. nóvember 1932. Fundinum er
hleypt upp og endar hann meö
mestu götubardögum sem sögur
fara af á Islandi, Gúttóslagnum.
Bæjarfuiltrúar lokuöust
inni.
Til verulegra tiöinda dregur
ekki fyrren eftir matarhlé. Jakob
Möller bæjarfulltrúi Sjálfstæöis-
manna hefur þá oröiö en veröur
aö hætta vegna háreysti og
skömmu siöar er fundinum slitiö.
„Um sama leyti ruddist hópur
manna fast aö útidyrum fundar-
hússins en þar var hópur lög-
regluþjóna á veröi”, segir I frá-
sögn VIsis af fundinum daginn
eftir. „Notaöi lögreglan kylf-
urnar, en óróaseggirnir höföu
önnur barefli, fælur undan stólum
og boröum o.fl., en sumir langa
rafta. Eftir nokkura stund hætti
bardaginn aö þvl sinni, en 4 eöa 5
ungir menn komu inn I salinn,
blóöugir um haus og háls eftir
kýlfur lögregluþjónanna. Er
skemst frá aö segja, aö bæjarfull-
trúunum var ekki hleypt út úr
fundarsalnum, og stóö svo nœst-
um tvo klukkutlma”.
t frásögn Visis segir einnig aö
meöal áheyrenda hafi veriö
margt jafnaöarmanna og
kommúnista og heföu margir
þeirra veriö meö barefli sem þeir
heföu faliö undir klæöum slnúm.
„Lét söfnuöur þessi allófriölega
og hótaöi bæjarfulltrúunum hvaö
eftir annaö meiöingum og fjör-
tjóni, ef ékki væri látiö aö kröfum
þeirra”, segir I VIsi en mann-
fjöldinn kraföist þess aö fundur
yröi settur á ný og máliö afgreitt.
Alþýöuflokksmenn I bæjar-
stjórn vildu einnig aö fundurinn
yröi settur á ný og voru nú komnir
meö málamiölunartillögu um aö
kaupiö skyldi standa óbreytt þar
til annaö væri ákveöiö en forseti
bæjarstjórnar neitaöi aö sejta
fundinn enda voru flestir fuUtrúar
Sjálfstæöisflokksins horfnir af
vettvangi.
útrás lögreglu
Nú drlfur fleiri lögregluþjóna
aö,,....og þegar lögreglustjóra
fannst hann hafa þar nægan
mannafla, gaf hann þeim skipum
um aö ryöja salinn og nota kylf-
urnar ef meö þyrfti. Misstu þá
margir kjarkinn og flýöu sem
skjótast, en nokkrir veittu viö-
nám og voru sumir þeirra baröir
niöur. I þessari viöureign var lög-
reglustjóri lostinn höggi I andlitiö
en meiddist Htiö. Um sama leyti
voru flestar rúöur I suöurhliö
hússins brotnar meö bareflum og
grjótkasti. ...Lögreglan rak flótt-
ann út úr húsinu og stóö haröur '
bardagi 1 Templarasundi og hlutu
margir meiösli”.
I VIsí 10. nóvember er sérstök
frásögn af götuóeiröunum fyrir
framan Góötemplarahúsiö. Ber
sú frásögn svip þess tima. Þar
segir aö allt hafi veriö meö kyrr-
um kjörum fram aö hádegi en
eftir hádegi fór aö bera á ókyrrö
og æsingu sem jókst er frá leið
„...enda spöruöu leiðtogar
kommúnista ekki aö eggja menn
til aö hafa sig I frammi. Einn
kommúnistaforsprakkinn hélt
ræöu, eggjaði menn á aö koma I
veg fyrir aö bæjarfulltrúarnir
fengju aö fara úr húsinu, fyrr en
þeir heföu ónýtt þá samþykkt,
sem gerö var á bæjarstjórnar-
fundinum I vikunni sem leiö um
lækkun launa I atvinnubótavinn-
unni”.
//Fátíð grimmd og fúl-
mennska".
Tveir bæjarfulltrúar sjálf-
stæöismanna réöu til útgöngu um
dyr aö noröanveröu, Jakob
Möller og Hjalti Jónsson. Ráöist
var aö þeim en höggin lentu á lög-
reglumönnum sem þeim fylgdu.
„Sumir kommúnista voru
einnig barðir. í þessari viöureign
og þó einkum þeim sem slöar úröu
kom þaö skýrt fram hve ódrengi-
lega kommúnistar böröust, þvl aö
þeir veittust margir aö einum af
svo mikilli grimmd og fúl-
mennsku aö fátltt mun hér á landi
eöa eins dæmi”.
Lögreglan ræöst nú til útgöngu
en uppþotsmenn fyrir utan neita
aö vlkja. Þaö slær I bardaga og liö
lögreglumanna dreifist.
„Og nú geröust þeir atburöir
sem menn munu seint gleyma
þeir er á horföu”, segir tlöinda-
maöur VIsis l frásögn sinni.
„Kommúnistar réöust margir
saman á iögregluliöiö aftan frá,
er þaö dreiföist, þvi aö þeir voru
tugum saman um hvern lögreglu-
manna. Réöu kommúnistar aö
þeim frá öllum hliöum og létu
barefli sln dynja á höföum lög-
reglumanna... Einn lögreglu-
mann, berhöföaöan og blóöugan,
sá tiöindamaöur blaösins barinn
meö stórri spýtu I höfuöiö — aftan
frá”.
Vlsir kvartar siöan yfir þvi aö
of fáir lögreglumenn hafi veriö
þarna til varnar en ber lof á lög-
regluna fyrir vasklega fram-
göngu og segir aölöghlýönir borg-
arar þessa bæjarfélags þurfi ekki
aö skammast sln fyrir framkomu
lögregluþjónanna.
„Svo fór aö lokum, þrátt fyrir
hótanir kommúnista og ofbeldis-
framkomu, aö bæjarfulltrúarnir
komust allir á brott, og þótt
þröng manna væri alllengi viö
Goodtemplarahúsiö, bar lftiö á
óeiröum eftir aö bæjarfulltrú-
arnir voru farnir”.
Kaupið hækkað og menn
náðaðir
Aö minnsta kosti sex verka-
menn særöust illa I þessum bar-
daga og 21 lögregluþjónn slasaö-
ist svo illa aö hann var ófær frá
vinnu.
Um kvöldiö þennan sama dag
áttu þeir Pétur Halldórsson for-
seti bæjarstjórnar og Héöinn
Valdimarsson bæjarfulltrúi og
formaöur Dagsbrúnar fund meö
Asgeiri Asgeirssyni forsætis- og
fjármálaráöherra. Variö þaö aö
samkomulagiaö rlkissjóöur veitti
bænum 75 þúsund krtína styrk til
atvinnubótavinnunnar og lofaöi
rlkisstjórnin aö útvega aörar 75
þúsuhd krónur aö láni.Var siöan
ákveöiö aö atvinnubótavinnan yröi
unnin fyrir sama kaup og áöur.
A þessum árum héldumargir
þvl fram I fullri alvöru aö hér
heföi verið um skipulagöa bylt-
ingartilraun kommunista aö
ræöa. 27 manns hlutu dóma fyrír
þátttöku slna i bardaganum, og
voru dómar kveönir upp i Hæsta-
rétti I júni 1935, en allir voru
náöaöir af konungi Danmerkur og
Islands sama ár.
stööum viölögregluna og var aö
hefna sín fyrir þaö. Lögreglan
varö mest fyrir baröinu á þeim.
Þaö sem geröist frá minum
bæjardyrum séö er aö menn
voru meö alls konar háreýsti og
köstuöu oröum, stundum vel
völdum, en aldrei steinum.
Islendingar eru friösamir menn
en kjaftforir. Þegar lögreglu-
stjórinn gaf fyrirskipun um að
ryöja salinn byrjuöu þessi átök
raunverulega. Ég varö hissa
þegar lögreglustjórinn reis úr
sæti og skipaði lögreglu-
mönnunum aö ryöja salinn. Mér
fannst þaö dirfskubragö af
honum. Þetta heföi aldrei oröiö
meira en háreysti og stympingar
hefði salurinn ekki veriö
ruddur.”
Sá fram á
sult og seyru
— Manstu hvernig þér var
innanbrjósts?
„Hver er tilfinning atvinnu-
leysingjans sem horfir fram á
þaö aö launin I þeirri litlu vinnu
sem hann hefur veröi lækkuöium
36%? Maöur sá eiginlega ekki
fram á annaö en ennþá meiri
sult og seyru. En sú tilfinning
greip mig þegar ég fór út i þessa
höröu baráttu að þaö væri illt aö
grlpa til þessara ráöa.
Ég held aö flestir sem voru
þátttakendur I þessu hafi eigin-
lega strax á eftir viljaö aö þetta
heföi ekki gerst og aö þetta heföi
átt aö fara friösamlegar fram.
Hinsvegar var þaö ekkert nýtt i
sjálfu sér aö ofbeldi heföi veriö
beitt á báöa bóga I kjara-
baráttu. Þegar ég lit yfir þetta
heldégaöekki nokkursála vildi
aö þetta heföi farið á þennan
veg. Þótt þaö hafi bæöi verið
rétt og rangt I þá daga væri þaö
algjörlega rangt nú á tfmum.”
Afbragðsmenn i
löggunni
Adolf sagði aö hann heföi
slöur en svo fundiö til þess aö
menn heföu erft þaö viö hann aö
hafa tekiö þátt I bardaganum.
Frekar heföi hann oröiö fyrir
vinsamlegu viömóti á eftir.
„Lögregluþjónarnir voru
margir afbragös menn. Ég
kynntist þeim mörgum siöar.”
Um kvöldiö fékk Adolf sent
heim vinnukort I atvinnubóta-
vinnunni þar sem hann var
boöaöur I vinnu daginn eftir. A
kortinu haföi veriö strikaö yfir
timakaupiöeins og þaö var eftir
lækkunina en gamla kaupiö
skrifaö inn á þess f staö.
„Viö vorum svo kallaöir fyrir
rétt en viö vorum búnir að
bindast samtökum um aö svara
ekki spurningum setu-
dómarans. Viö hlutum nokkrlr
dóma, misjafnlega þunga, en
næsta vor vorum viö allir
náöaöir”, sagöi Adolf.