Morgunblaðið - 01.12.2003, Blaðsíða 30

30 C MÁNUDAGUR 1. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Góðtemplarahúsið í Hafnarfirði er
fyrsta húsið sem Góðtemplarar reistu
hér á landi fyrir starfsemi sína. Húsið
þótti stórt og rúmaði um 300 manns
og segir sagan að allir Hafnfirðingar
kæmust þar fyrir í einu. Þá bjuggu í
Hafnarfirði rúmlega 400 manns.
Það var stúkan Morgunstjarnan
sem lét byggja húsið. Hugmyndin að
þessu stórvirki kom fyrst fram á
fundi sem haldinn var 4. október
1885, en þá hafði stúkan starfað í tvo
mánuði og haldið fundi sína í gamla
Flensborgarskólanum. Andres Guð-
mundsson, félagsmaður stúkunnar,
var ákafur fylgismaður þess að hún
réðist í byggingu hússins sem fyrst.
Byggingarnefnd kosin
Í janúar 1886 var kosin þriggja
manna nefnd til að athuga nánar hús-
byggingarmálið.
Í nefndinni voru: Jón Þórarinsson,
skólastjóri og fræðslumálastjóri, Jón
Bjarnason, verslunarmaður og
Magnús Blöndahl, trésmiður. Til
þess að fjármagna bygginguna voru
farnar ýmsar leiðir, t.d. var haldin
tombóla og margir sem peninga áttu
gáfu rausnarlegar gjafir og enn aðrir
gáfu alla sína vinnu. Húsinu var síðan
valinn staður á Loftstaðatúni sem
prófasturinn í Görðum veitti undir
bygginguna, 800 álna lóð, gegn 8
krónu árgjaldi.
Fyrir enda salarins er
upphækkaður pallur
Í gamalli lýsingu á húsinu segir að
það sé 18 álna langt, 12 álna breitt og
5 1⁄2 alin að hæð undir þakskegg. Fjór-
ir stórir gluggar eru hver á sinni hlið.
Húsið er byggt af bindingi, er klætt
að utan með þykkum borðum og allt
þiljað að innan. Þakið er úr asfalt-
steinapappa. Salur hússins er 11 1⁄2 al.
á breidd og 13 1⁄2 á lengd. Í salnum er
einn ofn til upphitunar. Í öðrum enda
hússins er stofa og herbergi. Fyrir
enda salarins er upphækkaður pall-
ur. Í hinum endanum uppi, yfir for-
stofu og herbergjum, eru loftsvalir. Í
salnum er hvolfþak. Húsið stendur á
hlöðnum grjótgrunni úr tilhöggnum
steinum sem teknir voru úr Hamr-
inum. Lýsing á húsinu birtist í janúar
1887 í blaðinu Íslenskir Good-Templ-
arar og er stuðst við hana. Húsið var
seinna klætt með bárujárni bæði á
hliðum og þaki, en ekki er vitað með
vissu hvenær það var.
Húsið vígt 17. desember 1886
Húsið var vígt 17. desember 1886
við mikil hátíðarhöld og komu þá í
heimsókn um áttatíu bræður og syst-
ur úr Reykjavíkurstúkunum. Þegar
stúkan Daníelsher nr. 4 var stofnuð
gaf Morgunstjarnan henni helming
hússins.
Góðtemplarahúsið var fyrsta eig-
inlega samkomuhús Hafnfirðinga og
miðstöð allrar menningar í bænum.
Þar fór fram félagsstarf stúknanna,
þar voru einnig haldnir fundir og
skemmtanir annarra félaga, leikrit
flutt, söngskemmtanir og guðsþjón-
ustur að ógleymdum öllum þeim
dansleikjum sem þar voru haldnir.
Margir bæjarbúar stigu sín fyrstu
dansspor á gólfi salarins í Gúttó. Í
húsinu var fyrsti fundur bæjarstjórn-
ar Hafnarfjarðar haldinn og um 20
ára skeið var bæjarstjórnin þar með
fundi sína. Veturinn 1907-08 var
kennaraskóli Flensborgarskólans í
húsinu. Þar voru einnig stofnuð nokk-
ur félög og af þeim má nefna Verka-
mannafélagið Hlíf og Sjómannafélag
Hafnarfjarðar.
Byggð þverálma 1907
Árið 1907 var byggð þverálma
sunnan við húsið sem hýsti leiksvið
og íbúð húsvarðar. Þá batnaði mjög
til muna aðstaða til leikritaflutnings.
Nýársnóttin og Skugga-Sveinn voru
fyrstu verkin sem flutt voru á nýju
senunni og mun Eyjólfur Illugason
hafa leikið Skugga-Svein.
Eyjólfur var fæddur 18. mars 1855
að Holti í Svínadal. Hann lærði járn-
smíði í Reykjavík og fluttist 1883 til
Hafnarfjarðar. Kona hans var Agnes
af Bjarnabæjarætt í Hafnarfirði.
Hún lést árið 1900. Seinni kona Eyj-
ólfs var Ólafía Ólafsdóttir frá Há-
konarbæ í Reykjavík. Eyjólfur var
fjölhæfur maður. Hann var mörgum
minnisstæður í hlutverki Skugga-
Sveins og auk þess fékkst hann við að
mála. Hann var einn af stofnendum
Morgunstjörnunnar.
Magnús Th. Blöndal
kaupmaður
Einn af aðalfrumkvöðlum að bygg-
ingu hússins var Magnús Th. S. Blön-
dahl, fæddur 10. september 1861 að
Tjörn á Vatnsnesi. Kona hans var
Guðrún Gísladóttir frá Lambastöð-
um í Flóa. Magnús var einn af stofn-
endum Morgunstjörnunnar og
gekkst fyrir stofnun Daníelshers.
Magnús var trésmiður og stundaði
einnig verslun og útgerð. Hann bjó í
Blöndalshlshúsi sem var næsta hús
við Góðtemplarahúsið.
Jón Á. Mathiesen og kona hans
Guðrún Jensdóttir voru bæði í stúk-
unni Morgunstjörnunni og unnu að
eflingu Góðtemplarareglunnar og
öðrum menningarmálum í Hafnar-
firði.
Árið 1929 var lokið við að byggja
álmuna norðan við húsið í þeirri
mynd sem hún er nú. Báðar álmurnar
eru hæð og ris og þar af leiðandi tals-
vert hærri en salurinn sem fyrst var
byggður. Ýmsir þekktir skemmti-
kraftar hafa komið fram í Gúttó, t. d.
söng Stefán Íslandi þar vorið 1929.
Árið 1954 var kolakyndingin lögð
af og sett upp rafmagnskynding þar
til hitaveitan kom árið 1979.
Hafist handa 1992 við
gagngerar endurbætur
Árið 1950 voru sett ný brjóstþil í
salinn úr lituðum krossviði. Mikil
vinna liggur í viðhaldi á húsinu og ár-
ið 1992 var hafist handa við að koma
því í sitt upprunalega form sem Jón
Kr. Jóhannesson sá um ásamt Lovísu
Christiansen innanhúsarkitekt hjá
Litlu Teiknistofunni.
Þá var flestum gluggum skipt út og
þeir gerðir sem líkastir upprunaleg-
um gluggum. Eftir er að skipta út
gluggum í suðurálmu. Einhvern tíma
á ferlinum hafa verið settir þar
gluggar með einni heilli rúðu fyrir
neðan opnanlega fagið. Þá var þakið
tekið af salnum og lækkað. Hvelfing í
lofti salarins var öll endurnýjuð.
Mörg lög af gamalli
málningu
Þegar málarar fóru að taka af
mörg lög af gamalli málningu, kom í
ljós fallegur mynsturbekkur sem
málaður hafði verið á mótum lofts og
veggja, talinn vera frá því að salurinn
var fyrst málaður. Þá var unnið upp
brjóstþil í forsal norðurálmu hússins
sem klætt hafði verið yfir með plöt-
um. Gólfið var lagt nýjum flísum,
hvítum og svörtum, en flísarnar voru
sérpantaðar. Þannig flísar voru á
gólfinu áður. Í anddyrinu fyrir fram-
an eru upphaflegar flísar sem hlíft er
með teppi.
Fulningahurðir, sem eru frá því að
húsið var byggt, voru gerðar upp og
málaðar í mildum grænum lit eins og
brjóstþilin í forsalnum. Inn af for-
salnum er miðasöluherbergi með
lúgu. Uppi er eldhús og borðstofa en
þegar fundir eða skemmtanahald var
í húsinu var hægt að kaupa veitingar.
Skipta þarf um
járn á húsinu
Viðgerðum á húsinu er ekki enn
lokið þó að vel hafi þokast í áttina. Að
utan er eftir mikil vinna því að skipta
þarf um járn á húsinu og laga bruna-
vegg sem snýr í suður. Síðastliðið
sumar voru settar nýjar útitröppur
við aðalinnganginn og í kringum þær
er komið fyrir hraungrjóti sem fellur
vel að húsinu og umhverfi þess.
Sárarrannsóknarfélagið í Hafnar-
firði er orðið aðili að rekstri hússins
ásamt stúkunni Daníelsher. Í gegn-
um tíðina hefur Sálarrannsóknar-
félagið verið með starfsemi í húsinu.
Sýning um Sigurð
Guðmundsson málara
Hinn 15. nóvember var opnuð sýn-
ing í húsinu um Sigurð Guðmundsson
málara, í tilefni af stofnun Leikminja-
safns Íslands 2003. Sýningin var fyrst
opnuð í Safnahúsinu á Sauðárkróki
hinn 27. apríl 2003 í samvinnu við
Byggðasafn Skagfirðinga, Héraðs-
skjalasafn Skagfirðinga og Þjóð-
minjasafn Íslands.
Það er vel við hæfi að sýningin var
fyrst sett upp á Sauðárkróki því að
Sigurður Guðmundsson var fæddur
9. mars 1833 á Hellulandi í Skaga-
firði. Voru 170 ár liðin frá fæðingu
hans þegar sýningin var opnuð.
Jón Viðar Jónsson er forstöðumað-
ur Leikminjasafns Íslands.
Verndari safnsins er Vigdís Finn-
bogadóttir, fyrrum forseti Íslands.
Helstu heimildir eru frá Skjala- og Bóka-
safni Hafnarfjarðar, Fjarðarpóstinum og úr
ræðu Árna Gunnlaugssonar er minnst var 100
ára afmælis hússins.
Góðtemplarahúsið
Suðurgötu 7, Hafnarfirði
Góðtemplarahúsið í Suðurgötu í Hafnarfirði.
Morgunblaðið/Þorkell
Forstofan í Góðtemplarahúsinu, flísarnar eru þær upphaflegu.
Morgunblaðið/Þorkell
Samkomusalurinn í Góðtemplarahúsinu í Hafnarfirði er elsti hluti hússins.
Magnús Th. Blöndal kaupmaður.
Góðtemplarahúsið í
Hafnarfirði er fyrsta hús-
ið sem Góðtemplarar
reistu hér á landi fyrir
starfsemi sína. Freyja
Jónsdóttir segir frá hús-
inu sem stúkan Morg-
unstjarnan lét byggja og
verið er að koma í upp-
haflegt form