Morgunblaðið - 22.01.2004, Síða 30

LISTIR
30 FIMMTUDAGUR 22. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ er mesta þarfaþing að fræða
smáfólkið um siði og viðburði sem
tengjast mánuðunum, einsog Rúna
Gísladóttir ætlar sér í þessari bók.
Þar segir frá álfadrengnum Mána
Kátlingi og besta vini hans, Mýslu
litlu, sem hitta fyrir í réttri röð mán-
uðina, sem nú hafa verið persónu-
gerðir. Og mánuðirnir fá það hlutverk
að kenna þeim félögum hvað gengur á
í mannlífinu svo lengi sem þeir vara.
Þetta er fínasta hugmynd hjá Rúnu
og það er gaman að því hvernig vin-
irnir tveir ferðast með tímanum. Hins
vegar verð ég að segja að ég hafi
saknað margs við útfærslu hugmynd-
arinnar. Rúna talar um Jónsmessu,
jólin, sauðburðinn og fleiri árvissa at-
burði í viðeigandi mánuði. Suma mán-
uði virðist ekkert vera að gerast í bók-
inni. Það er þá ekki í
raunveruleikanum, ef hún hefði til að
mynda sótt í Góu, Þorra og félaga,
auk ýmissa gamalla þjóðsiða. Hvar
voru t.d. þjóðhátíðardagurinn eða sjó-
mannadagurinn þegar kom að júní?
Hún fyllir þá oft upp með skáldskap
einum, sem er því miður ekki beysinn.
Lítið fer fyrir þróun eða fléttu í
bókinni, hvað þá upphafi, miðju og
endi, nema þá á árinu. Töfrastein einn
kynnir hún til sögunnar sem getur
fært þann sem á honum heldur heilu
aldirnar fram og aftur í tíma. Þetta
kunna börn að meta og hefði verið
upplagt að nota hann frekar til að
rúlla sögunni áfram, tengja saman at-
burði mánaðanna og búa til einhverja
heild. Í lok hvers kafla ber höfundur
fram spurningar sem tengjast þem-
anu ekkert, og gera þær bókina enn
óhnitmiðaðri.
Einnig hefði Rúna mátt þróa per-
sónur sínar nánar. Hvers vegna er
sagan um álfadreng? Hvers vegna
þekkir Máni mánuðina? Hvaða heim
býr hann sem okkur mönnunum er
hulinn? Þessum grunnspurningum er
ekki svarað. Mýsla litla er efni í
skemmtilegan karakter sem vefst
ekki tunga um tönn, og hún hefði
mátt njóta sín betur. Höfundur kýs að
myndskreyta bókina sína sjálfur,
enda myndlistarmaður að mennt, en
mér finnst stíll myndanna ekki henta
barnabókum, auk þess sem ég leyfi
mér að efast um að þær heilli smá-
fólkið.
Yfir heildina litið er bókin Allan
ársins hring heldur samhengislaus og
ekki nógu skemmtileg, þótt hún
ympri á mörgu skemmtilegu.
Ferðast með
tímanum
BÆKUR
Barnabók
Höfundur texta og myndskreytinga:
Rúna Gísladóttir. 54 bls. Bókaútgáfan
Hólar 2003.
ALLAN ÁRSINS HRING
Hildur Loftsdóttir
ÞAÐ eru mikil tíðindi þegar ís-
lenskt óperuverk er samið og upp-
fært, svo ekki sé talað um óperu sem
samin er með unglingana í huga sem
oft eru sagðir fráhverfir óperuflutn-
ingi almennt. Í Dokaðu við beina höf-
undarnir Messíana Tómasdóttir og
Kjartan Ólafsson sjónum að þroska-
sögu drengs frá fæðingu til þess tíma
er ástin til stúlkunnar, Særúnar,
kviknar og amorsörin hæfir bæði í
hjartastað, sem kveikir nýtt líf, barn
fæðist. Ópera er og verður tónlist-
arsviðsverk, þar sem orð og tónar
eru samslungnir framvindunni á
sviðinu og engar tvær sýningar al-
veg eins, sem m.a. stafar af hinu
óræða samspili milli áheyrenda og
flytjenda. Ég var því miður ekki svo
lánsamur að komast á sýningu þess-
arar nýju óperu. Tónlistin á geisla-
diskinum verður því metin frá „eyrn-
minni“ eingöngu og reynt að rýna í
það samhengi orða og tóna sem
hlustunin og lestur texta veitir mér.
Óperan er í þremur hlutum og for-
leikur á undan hverjum þætti. Stuðst
er við minni þjóðsögunnar, þannig
fæðist drengurinn strax í fyrsta
söngnum inn í þjóðsöguna um selinn
með „mannsaugun“, eða eins og
Marta syngur og lýsir, úr þulu Theo-
dóru Thoroddsen, selur sefur á steini
og svíður í fornu meini, frá því hann
sjálfur var maður í dal hjá íturvöxn-
um sveini. Þannig er mótun sjávar
og lands dregin fram í vali ljóða og
tónlistarbúnings og gæti þess vegna
tengst kenningunni um að lífið hafi
upprunalega kviknað í sjónum og
einnig minnt á uppruna manns og
konu, þeirra Asks og Emblu, skv.
Völuspá. Trúlega er þar of langt
seilst í skýringum mínum og að val
ljóðanna hafi ráðið meiru um fram-
vinduna. Efni ljóðanna sem Kjartan
og Messíana nota er í senn styrkur
og einnig veikleiki óperunnar. Styrk-
urinn felst í frábærum ljóðum þess-
ara þriggja góðskálda, sem eru í
senn tjáningarrík fyrir tilfinningar
móður, sonar og elskenda (drengsins
og Særúnar), ásamt því að lýsa
þroskasögu tilfinninga drengsins í
einstaklega fallegu orðaspili. Ljóðin
skilja hins vegar eftir að mínum
dómi eyður í þroskasögu unga fólks-
ins sem hefði gert atburðasvið verks-
ins fjölbreyttari og skemmtilegri. Ég
sakna gáskans í leikjum barns og
tánings. Jafnvel svolítillar græsku
og grallaraháttar. Ljóðin spanna að
mínu mati ekki nægilegt svið og fyrir
vikið verður blær verksins um of
angurvær og skortir meiri gleði.
Jafnvel í fjörugu og góðu tangólagi
eins og Ísland nr. 8, þá verður hiti og
gleði lagsins minni af því textinn
beinist að landinu en ekki t.d. að
holdi klæddri ástinni. Í næsta lagi,
Villu, nýtir Kjartan sér formúlu
popplagsins og lendir á skeri sem
mér finnst vart verða nógu vel pass-
andi í þessu landslagi sögu og ljóðs.
Aftur á móti verður lagið, útsetning
á ljóðinu Að haustnóttum, einsta-
kega skemmtilegt og vel gert. Hið
angurværa í textunum er undirstrik-
að af Kjartani, bæði í laglínum, oft
hnígandi, og í hnígandi og stígandi
stefjum í fylgiröddum. Í forleik
fyrsta hluta, fæðingar drengsins,
leiðir tónmál og hljóðsetning mann á
fund öldunnar og sjávarniðsins, sem
er afgerandi einkenni tónlistarinnar
mjög víða. Inngangstaktar í forspili
annars þáttar eru ört púlserandi tón-
ar í áttundum, sem síðan koma fyrir í
upphafi forspils þriðja hluta í legu
áttund dýpra og að lokum í niður-
lagsatriði og dúett Særúnar og
drengsins enn áttund neðar. Þessi
aðferð Kjartans tengir vel túlkun
aukins þroska. Fyrrnefndur loka-
þáttur er mjög áhrifamikill og ekki
síst vegna þess hve vel Kjartani
tekst að leiða saman farvegi nýs og
gamals tíma, jafnvel má greina þar
strauma barrokksins. Tónlistin er
líka tímanna tákn þar sem tónlist-
arflutningur á sviði blandast vand-
aðri tónlist unninni í upptökuveri,
með bestu tækni hljóðgervla og
tölvuforrita. Söngur Mörtu Hall-
dórsdóttur og Garðars Thors Cortes
er hrífandi góður. Einnig eiga þeir
Kolbeinn Bjarnason flautuleikari,
Stefán Örn Arnarsson sellóleikari,
Pétur Jónasson gítarleikari ásamt
tónskáldinu sjálfu á hljómborð og
fleiri hljóðfæri, m.a. harmonikku,
sinn þátt í sérlega fallegum og blæ-
brigðaríkum flutningi. Hljóð- og
upptökugæði eru í besta lagi. Ég
hefði kosið frumlegri og meira gríp-
andi hönnun á plötuumslagi. Einnig
var vant ítarlegri skýringa og upp-
lýsinga um verkið og sögu þess.
Ég vona svo sannarlega að Dok-
aðu við fái bæði Kjartan Ólafsson til
að doka við þetta vannýtta tækifæri í
uppeldi ungs fólks og að fleiri verk á
því sviði fæðist.
Þroskasaga drengs í óperu
TÓNLIST
Geisladiskur
Unglingaópera eftir Messíönu Tóm-
asdóttur og Kjartan Ólafsson. Byggð á
ljóðum eftir: Theodóru Thoroddsen, Þor-
stein frá Hamri og Pétur Gunnarsson. Út-
gáfa: Erk/Tónlist sf. Dreifing: Smekk-
leysa. Tónlist og tónlistarumsjón:
Kjartan Ólafsson. Flytjendur: Marta Hall-
dórsdóttir, sópran, Garðar Thór Cortes,
tenór, Kolbeinn Bjarnason, flauta, Stefán
Örn Arnarson, selló, Pétur Jónasson, gít-
ar, Kjartan Ólafsson, hljómborð, o.fl.
DOKAÐU VIÐ
Jón Hlöðver Áskelsson
Kjartan Ólafsson Messíana Tómasdóttir
STRÍÐSFÁKAR og stórskotamúsík gæti allt
eins verið yfirskrift tónleika Sinfóníuhljómsveit-
ar Íslands í kvöld og annað kvöld. Efnisskráin
er sem sagt hlaðin sívinsælum meistaraverkum,
sem allir, sem á annað borð hlusta á klassíska
músík, ættu að kannast við. Tónleikarnir hefjast
með tilbrigðum Jóhannesar Brahms um stef eft-
ir Haydn, – þá leikur Sigurgeir Agnarsson ein-
leik með hljómsveitinni í Sellókonsert Haydns í
C-dúr. Eftir hlé leikur hljómsveitin þrjú af
þekktustu tónverkum rússneskra tónskálda,
Nótt á Nornagnípu eftir Mússorgskíj, – verk
sem Disney gerði ódauðlegt í mynd sinni Fant-
asíu; Vókalísu eftir Rakhmaninov og Forleikinn
1812 eftir Tsjajkovskíj.
Sellókonsert Haydns á sér forvitnilega sögu,
eins og fram kemur í efnisskrá tónleikanna. Þar
segir:
„Það merkilega við þennan sellókonsert, sem
saminn er um 1765, er að lengi vel var alls óvíst
um tilvist hans. Grunur manna um að hugs-
anlega væri til óþekktur konsert eftir Josef Ha-
ydn átti rætur sínar að rekja til þess að upp-
hafsnótur hans fundust krotaðar í skissubók
tónskáldsins undir yfirskriftinni: Sellókonsert í
C-dúr. Starfsmaður á Þjóðskalasafninu í Prag,
Dr. Oldrich Pulkert, fann svo sellókonsertinn
fyrir algera tilviljun árið 1961 við dagleg störf
sín. Það er ótrúlegt að þessi sami Pulkert hefur
ekki aðeins fundið tvo sellókonserta til viðbótar,
eftir þá Carl von Dittersdorf og Josef Mysliv-
cek, heldur fann hann einnig aðra útgáfu af vin-
sælli óperu Ludwig van Beethoven: Fidelio.
Hann hlýtur því að gera tilkall til titilsins:
Fundvísasti nótnavörður sögunnar!“ Frá því að
sellókonsertinn fannst í Prag, hefur konsertinn
verið eitt vinsælasta verk sinfóníuhljómsveita
um allan heim og eitt þeirra verka sem allir
sellóleikarar glíma við einhvern tíma á ferli sín-
um.
Einleikari í sellókonsert Haydns er Sigurgeir
Agnarsson, en hann kom heim úr framhalds-
námi í haust, og var strax ráðinn sem einn af
sellóleikurum hljómsveitarinnar. Hann æfði og
lærði konsertinn sautján ára gamall á náms-
árum sínum hjá Gunnari Kvaran í Tónlistar-
skólanum í Reykjavík, en hefur aldrei leikið
hann með hljómsveit áður. „Þetta er verk sem
búið er að spila svo mikið, að það má segja að
það sé búið að gera allt við það sem hægt er.
Maður er auðvitað búinn að heyra það margoft
á tónleikum, í upptökum og hjá nemendum sem
eru að æfa það.“ Þess vegna segir Sigurgeir að
sellóleikari sem vilji koma ferskur að verkinu
þurfi því fyrst og fremst að velja og hafna úr
þeim reynslusjóði sem hann þegar býr yfir.
„Það er erfitt að koma fram með einhverja bylt-
ingarkennda túlkun á svona þekktu verki. En
auðvitað velti ég þessu öllu fyrir mér, og kemst
að minni niðurstöðu. Ég er búinn að lifa með
verkinu í mörg ár og mynda mér skoðanir á því
að ég vilji gera þetta svona og hitt hinsegin. Svo
verður maður bara að leggja í það sína sannfær-
ingu og innlifun, og vonandi kemst það til skila.“
Sigurgeir segir starfsfélaga sína í hljómsveit-
inni styðja sig vel, og hann finnur fyrir góðum
straumum, þegar hann er kominn í einleikara-
sætið. „Þetta er allt öðru vísi, og maður er ekki í
sömu aðstöðu og stóru einleikararnir úti í heimi,
sem spila þennan konsert kannski sextíu sinn-
um á ári. Þau hlutföll eru talsvert öðru vísi. En
þetta er gaman; – maður sest niður og æfir sig
mikið og kemst í gott form og í góð tengsl við
hljóðfærið. En einleikari úr hljómsveitinni finn-
ur tvímælalaust fyrir meiri stuðningi hljóm-
sveitarinnar en aðrir einleikarar. Á fyrstu æf-
ingu voru allir brosandi og klappandi mér á
bakið, og ég fann það að hljómsveitin vill mér
mjög vel. Ég hef líka fengið frí frá hljómsveit-
arleiknum frá jólum, til að æfa, þannig að það
leggjast allir á eitt, og ég finn mikinn stuðning
frá kollegunum. Nú vantar bara tónlistarhúsið
sem við bíðum öll eftir, og treystum á að það
komi árið 2008.“
Hafði hönd í bagga með valið á verki
Sigurgeir kveðst hafa fengið að hafa hönd í
bagga með valið á verkinu. Það var ákveðið að á
þessum tónleikum yrði ekki einn af stóru róm-
antísku konsertunum, – heldur einhver léttari.
„Þetta er einn af mínum uppáhalds konsertum,
því hann er skemmtilegur. Hann segir einhvern
veginn: „Það er gaman að spila á selló, og gam-
an að spila klassíska tónlist.“ Haydn samdi líka
annan sellókonsert, í D-dúr, en hann er miklu
dýpri og dálítið alvarlegri og þyngri.“
Hljómsveitarstjóri er Guðmundur Óli Gunn-
arsson, og tónleikarnir hefjast báða dagana
klukkan 19.30.
Sigurgeir Agnarsson leikur Sellókonsert Haydns í C-dúr með Sinfóníunni
Sigurgeir Agnarsson á æfingu með Sinfón-
íuhljómsveitinni í gær. Það er Guðmundur Óli
Gunnarsson sem stendur við stjórnvölinn.
begga@mbl.is
Morgunblaðið/Eggert
Konsertinn segir: Það er
gaman að spila á selló
Kaffihúsið, Aðalstræti 10, kl. 21
Textavinafélagið Opin bók og menn-
ingarkaffihúsið, sem kennt verður við
Jón Sigurðsson, efna til upplestrar-
og tónlistarkvölds undir yfirskriftinni
„suðrænn þorri“. Fram koma skáldin
Einar Már Guðmundsson, Þórarinn
Eldjárn, Sindri Freysson, Pétur
Gunnarsson, Þorsteinn frá Hamri,
Sigfús Bjartmarsson, Guðrún Eva
Mínervudóttir og Óskar Árni Ósk-
arsson. Símon H. Ívarsson gítarleik-
ari leikur tónlist af fingrum fram.
Í fréttatilkynningu segir m.a.:
„Textavinafélagið Opin bók er ný-
stofnuð leyniregla nokkurra áhuga-
manna og -kvenna um lestur og bæk-
ur; óformlegur félagsskapur sem
hyggst láta á sér bæra öðru hvoru og
efna til hinna og þessara viðburða
sem tengjast skáldskap, hvort sem er
prósi, ljóð, leiktextar eða jafnvel
rapp.“
Menningarsalurinn á Hrafnistu í
Hafnarfirði Nú stendur yfir sýning
Ingveldar Einarsdóttur á útsaum,
postulínsmálun og málverkum. Ingv-
eldur er fædd árið 1930. Ung fór hún
að fást við hannyrðir.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is