Morgunblaðið - 22.01.2004, Qupperneq 37

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. JANÚAR 2004 37
SUÐURLANDSBRAUT 54
(BLÁA HÚSIÐ Á MÓTI SUBWAY) SÍMI 533 3109
60%
Nú líður að lokum útsölunnar
því hækkum við afsláttinn í ...
Nýjar vörur á útsölunni
Mikið um sértilboð (500.-, 1.000.-, 2.500.-)
Á BLAÐSÍÐUM 364 til 365 í síð-
ara bindi ævisögu Jóns Sigurðssonar,
sem út kom nú í haust, segir höfund-
urinn Guðjón Friðriksson frá deilum,
sem voru 1867 meðal Íslendinga um
fjárhagslegan við-
skilnað við Danmörku.
Kemur þar fram, að
Jón taldi, „að til þess
að Íslendingar geti
staðið uppréttir gagn-
vart Dönum verði þeir
að standa fast á forn-
um rétti sínum en
byggja ekki einungis á
sanngirni Dana í garð
Íslendinga“ (bls. 364).
Guðjón segir, að Danir
hafi verið í erfiðri að-
stöðu, enda fjárhagur
ríkisins bágur eftir að
að hafa misst hertogadæmin Slesvík,
Holstein og Láenborg. (Er rétt að
hafa í huga, að ríki Danakonungs náði
allt suður að Hamborg fram til 1864,
en suðurmörk Danmerkur voru kom-
in norður á miðjan Jótlandsskaga eft-
ir ósigurinn fyrir Prússum og Aust-
urríkismönnum það ár, og var svo til
1918.) Í frásögn Guðjóns taldi Jón, að
þessar ástæður myndu valda því, að
Danir yrðu fúsari til þess en áður að
samþykkja, að Íslendingar tækju
fjárhag landsins í eigin hendur og
fengju jafnframt sjálfsforræði í eigin
málum.
Síðan segir Guðjón á bls. 365: „Að
vísu vænkast hagur danska ríkisins
síðar á þessu ári er Danir selja
Bandaríkjamönnum þrjár eyjar í
Vestur-Indíum fyrir sem svarar 14.
milljónum ríkisdala. Útgjöldin af Ís-
landi eru smámunir í samanburði við
þá upphæð.“
Guðjón rekur ekki, hvort eða
hvernig þessi happasala hafði áhrif á
þrætur Íslendinga og Dana, enda erf-
itt, því að þessi sala átti sér ekki stað.
Danir seldu Bandaríkjamönnum
þessar þrjár eyjar árið 1916, og fengu
ekki greitt fyrr en 1917.
Það er að vísu rétt, að á árinu 1867
náðist samkomulag milli Dana og
Bandaríkjamanna um, að Banda-
ríkjamenn keyptu tvær af þremur
eyjum Dana í Vestur-Indíum. Danir
vildu selja allar þrjár eyjarnar, og var
sölutilboðið upphaflega 25 milljónir
bandaríkjadala. Bandaríkjamenn
buðu 5 milljónir. Til hliðsjónar má
hafa í huga, að Bandaríkjamenn voru
þá nýbúnir að kaupa Alaska af
Rússakeisara fyrir 7 milljónir doll-
ara. Danir buðu 15 milljónir, 10 millj-
ónir fyrir St. Thomas og St. Jan, en 5
milljónir fyrir St. Croix. Enn hækka
Bandaríkjamenn sig í 7,5 milljónir, og
samþykktu Danir það fyrir St. Thom-
as og St. Jan, en 3,75 milljónir dala
vildu þeir fá fyrir St. Croix. Endaði
kaupslagið með því, að Bandaríkja-
menn samþykktu að kaupa eyjarnar
tvær fyrir 7,5 millj. dollara, en
slepptu St. Croix. Saga þessi er rakin
í bók Thorkild Hansen: Þrælaeyj-
arnar, sem út kom í þýðingu Gissurar
Ó. Erlingssonar hjá Ægisútgáfunni
1983.
Fulltrúadeild Bandaríkjaþings
hikaði hins vegar við að fullgilda
samninginn, og breytti það engu, þótt
Danir bættu St. Croix við og byðust
til að lækka verðið um helming. Dan-
ir framlengdu fullgildingarfrestinn,
allt kom fyrir ekki. Þegar til átti að
taka, voru Bandaríkjamenn ekki til-
búnir til að kaupa.
Danir reyndu nokkrum sinnum
síðan að selja Bandaríkjamönnum
eyjarnar. Það tókst nærri því árið
1902, og höfðu Danir þá mikinn við-
búnað. Bandaríkjamenn buðu 5 millj-
ónir dollara fyrir eyjarnar, og tóku
Danir því. Í þessari samningalotu
höfðu Danir sett það skilyrði, að íbú-
ar eyjanna samþykktu söluna í at-
kvæðagreiðslu, en þegar Bandaríkja-
menn féllust á það skilyrði, brá
Dönum, því að þeir höfðu treyst á, að
Bandaríkjamenn myndu neita þeirri
kröfu. Og uggur danskra ráðamanna
var eðlilegur. Það höfðu nefnilega
borist um það fréttir frá Vestur-
Indíum, að eyjaskeggjar vildu halda
tryggð við sinn arfakóng, sem hafði
gefið þeim frelsi, og þótt lífskjör
væru afleit, því fólk hrundi niður og
íbúum fækkaði, þá töldu eyjaskeggj-
ar, að verri yrði vistin undir stjórn
Bandaríkjamanna. Þessi sala var
samþykkt í danska þjóðþinginu en
felld í landsþinginu. Bandaríkjamenn
féllust þá á að framlengja fullgilding-
arfrestinn fram yfir nýj-
ar kosningar til lands-
þingsins. Var eyjasalan
hitamál í þeim kosn-
ingum. Þegar málið kom
aftur til kasta lands-
þingsins, var allt lagt
undir. Svo hart var ba-
rizt, að bornir voru 83 og
97 ára gamlir lands-
þingsmenn á kviktrjám
til Kristjánsborgarhallar
til að taka þátt í at-
kvæðagreiðslunni. Fór
svo að samningurinn var
felldur á jöfnu, 32 at-
kvæði gegn 32. Þá glöddust afkom-
endur þrælanna á eyjunum, og það
var gefið frí í skólum.
Danir voru hins vegar staðráðnir í
að losa sig við hins svörtu þegna
Danakonungs, ekki sízt, ef hægt var
að selja þá, og héldu viðræður áfram
milli danskra og bandarískra stjórn-
valda árin 1905, 1910, 1911 og 1913.
Danir létu í það skína, að hugsanlega
væru Evrópuveldin, t.d. Þýzkaland
og Austurríki, tilbúin að greiða fyrir
að mega vera með flotastöð á ein-
hverri eyjunni. Bandaríkjamenn voru
hins vegar ekki tilbúnir að kaupa eyj-
arnar fyrr en árið 1916, en þá náðist
samkomulag og var söluverð 25 millj-
ónir dollara. Danska stjórnin vildi
gera það að skilyrði, að þjóð-
aratkvæðagreiðsla yrði meðal eyja-
skeggja, en því voru bandarísk
stjórnvöld andsnúin, og kærðu sig
ekki um, að málið félli hugsanlega á
sjónarmiðum þessara svertingja,
þegar búið væri að semja um verð.
Danir féllust óðara á þessa röksemd.
Hins vegar fór fram þjóðaratkvæða-
greiðsla um málið heima í Danmörku
og í Færeyjum. Ekki á Íslandi. Úrslit
urðu þau, að 26% vildu selja, 14%
voru á móti, og 60% var sama um
málið. Færeyingar vildu ekki selja.
Kosningaþátttaka var hins vegar lítil
eða 40%.
Svo afhentu Bandaríkjamenn 25
milljón dollara tékkann með pomp og
prakt 31. marz 1917. Eyjaskeggjar
grétu sinn danska kóng. Þeir fengu
engin lýðréttindi í Bandaríkjunum –
þeir voru einfaldlega eign þess ríkis.
Það var ekki fyrr en 1927, að þeir
fengu bandarískan ríkisborgararétt,
en þeir fá hvorki að kjósa til full-
trúadeildar né í forsetakosningum.
Aldrei virðist sú hugmynd hafa kom-
ið fram, að Danir gæfu þeirri þjóð,
sem þeir höfðu flutt í hlekkjum frá
Afríku, einfaldlega frelsi til að ráða
málum sínum sjálf. Í augum danskra
stjórnvalda var þetta fátæka fólk
kvikfénaður, sem mátti ganga kaup-
um og sölum – að vísu í heildsölu en
ekki stykkjatali.
Í bók Guðjóns kemur fram, að
sumir Danir höfðu alið með sér um
skeið þá hugmynd, að skipta á Íslandi
og a.m.k. hluta hertogadæmanna. Að
þessu leytinu til vorum við í augum
Stór-Dana sams konar söluvarningur
og íbúar dönsku Vestur-Indía.
Eyjasölu flýtt um hálfa öld
Haraldur Blöndal skrifar um
sagnfræði
Haraldur Blöndal
’… vorum við í augumStór-Dana sams konar
söluvarningur og íbúar
dönsku Vestur-Indía.‘
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
KRÓATÍA er nýr áfangastaður
sem ferðaskrifstofan Heimsferðir
kynnir sem valkost fyrir íslenska
sumarleyfis- og sólar-
landafara. Nátt-
úruperlan Króatía
hefur verið eitt mest
umtalaða og rómaða
ferðamannaland í
Evrópu að und-
anförnu.
Króatía er ungt
lýðveldi, sem stofnað
var eftir upplausnina
í Austur-Evrópu um
1990. Áður var Króat-
ía hluti af Júgóslavíu.
Ísland varð fyrst
ríkja til að við-
urkenna Króatíu sem
sjálfstætt ríki í des-
ember árið 1991 og
minnast Króatar þess
jafnan með þakklæti.
Viðskipti þjóðanna
hafa ekki verið mikil
hingað til, en vonandi verður með
þessum ferðum breyting á því.
Margir Íslendingar hafa ferðast
á eigin vegum til Króatíu á und-
anförnum árum og flestir ef ekki
allir borið lof á landið. Minnist ég
sérstaklega greinar Eirnýjar Vals-
dóttur sem hún skrifaði í Morgun-
blaðið eftir heimsókn sína til Kró-
atíu sumarið 2001. Þar lofaði hún
land og þjóð og segir í greininni
að þetta sé fyrsti sumarleyfisstað-
urinn sem hana virkilega langi að
heimsækja á ný.
Eirný er ekki ein um
þessa skoðun. Vin-
sældir Króatíu sem
ferðamannalands
liggja víða og lofsam-
legar greinar hafa
verið skrifaðar um
landið í þekktum blöð-
um um heim allan,
svo sem Newsweek.
Króatía er allstaðar
rómuð fyrir hrein-
leika, fegurð, veð-
urfar, mat, menningu,
hagstætt verðlag og
gestrisni heimamanna.
Ég hvet ferðamenn,
sóldýrkendur og
áhugamenn um sögu
og menningu til að
skoða þennan nýja
valkost. Ég óska
Heimsferðum til hamingju með
þeirra frumkvæði og alls hins
besta í framtíðinni.
Nýr valkostur
Hallgrímur Ólafsson skrifar um
Króatíu
Hallgrímur Ólafsson
’ Króatía ervíða vinsæl sem
ferðamanna-
land …‘
Höfundur er kjörræðismaður
Króatíu á Íslandi.
Útsala - Útsala
Klapparstíg 44 - sími 562 3614