Morgunblaðið - 01.02.2004, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 1. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Daniel Callahan, for-stöðumaður Internat-ional Program viðHastings-stofnunina,velkist ekki í vafa um
svarið í grein undir yfirskriftinni
„Sjálfbær heilbrigðisþjónusta“ í
Morgunblaðinu sl. mánudag. Call-
ahan bendir á að heildarkostnaður
heilbrigðiskerfisins hafi aukist um
10 til 15% að meðaltali á ári í
Bandaríkjunum síðustu árin. Ekki
sjái fyrir endann á þeirri þróun.
Kostnaðurinn hafi aukist mjög í
Evrópu og grafið undan hjartfólg-
inni hugsjón Evrópubúa um sann-
gjarnan aðgang.
Callahan segir að vestræna
framfarahugmyndin setji engin
takmörk og geri sífellt kröfu um
aukið fjármagn. Nýja hugsun þurfi
til að leysa vandamálið „sjálfbæra
heilbrigðisþjónustu“ sem heil-
brigðiskerfi ríkjanna hafi efni á og
tryggi sanngjarnan aðgang þegar
til langs tíma er litið.
Meiri áhersla verði á gæði og
minni á ævilengdina
„Mergur málsins er að læknis-
fræði, sem setur takmörk, þarf að
viðurkenna ellina og dauðann sem
hluta af lífsferli mannsins, ekki
einhvers konar ástand sem koma
má í veg fyrir,“ segir Callahan m.a.
til útskýringar í greininni. „Lækn-
isfræðin þarf að beina athyglinni
meira að gæðum lífsins og leggja
minni áherslu á ævilengdina.
Læknisfræði sem heldur fólki á lífi
of lengi er ekki viðurkvæmileg og
mannúðleg. Við getum náð 85 ára
aldri, en líklegt er að því fylgi þrá-
lát veikindi og sársauki.“
Callahan leggur áherslu á að
leggja þurfi miklu meira fé í
fræðslu um heilsusamlegt líf og
forvarnir. „Milljörðum dollara hef-
ur verið varið í að kortleggja gena-
mengi mannsins. Sambærilegum
fjárhæðum þarf að verja í verkefni
sem miða að því að skilja og breyta
atferli sem leiðir til sjúkdóma.
Hvers vegna er offita sívaxandi
vandamál næstum alls staðar?
Hvers vegna halda svona margir
áfram að reykja? Hvers vegna er
svona erfitt að telja fólk á að
hreyfa sig í heilsubótarskyni?“
Ekki nýtt af nálinni
Sigurbjörn Sveinsson, formaður
Læknafélags Íslands, segir að
sjónarmið greinarinnar sé fjarri
því nýtt af nálinni. „Framfarir í
læknisfræði, kostnaður við flókna
meðferð og hátækni, sem beitt er á
síðustu stigum tilveru okkar, tak-
markandi fjárráð og óhagstæð
kynslóðaþróun á Vesturlöndum
m.t.t. framleiðni hafa verið and-
stæður, sem skorið hafa í augun,“
segir hann. „Callahan hefur tekið
þátt í þessari umræðu í um þrjá
áratugi, verið t.d. áhugasamur um
stýringu fjármuna í heilbrigðis-
kerfum, markmiðssetningu og um
líknarmeðferð og líknardráp.“
Sigurbjörn segir að íslenskir
læknar hafi fylgst með og tekið
þátt í umræðunni innan sinna raða.
„Auðvitað eru áherslurnar mis-
munandi en almennt tel ég að
læknar séu mjög meðvitaðir um
mikilvægi þess að auka megi heil-
brigði manna og lífsgæði með öðr-
um aðferðum en hátæknilausnum
læknisfræðinnar og styður starf
þeirra við reykingavarnir, rann-
sóknir Hjartaverndar og Krabba-
meinsfélags Íslands þá fullyrðingu.
Læknum er vel ljóst, að fé, sem
varið er til annarra málaflokka en
heilbrigðisþjónustu, getur haft
mikla þýðingu við að stuðla að
auknu heilbrigði. Heilbrigði manna
tengist erfðum en einnig menntun,
lífsstíl og ýmsum umhverfisað-
stæðum, sem tengjast ekki lækn-
isfræðilegum hátækniúrræðum á
neinn hátt.“
Í fyrra lagði stjórn Læknafélags
Íslands tillögur í formi þingsálykt-
unar fyrir heilbrigðis- og trygg-
inganefnd Alþingis um aðgerðir til
að auka heilbrigði þjóðarinnar með
úrræðum, sem á engan hátt tengj-
ast starfsvettvangi lækna sérstak-
lega.
Þar segir: „Alþingi ályktar að
fela ríkisstjórninni að undirbúa
áætlun um aðgerðir til að efla lýð-
heilsu á Íslandi með hollara mat-
aræði og aukinni hreyfingu. Höfð
verði til hliðsjónar markmið 11 í
gildandi heilbrigðisáætlun og
manneldismarkmið Manneldisráðs.
Mótuð verði stefna af hálfu rík-
isstjórnarinnar, sem fjallaði um
breyttar áherslur í verðlagsmálum
neysluvara, almenningsfræðslu,
breytta námskrá leik- og grunn-
skóla, stuðning við menningar-
tengda hreyfingu barna og ung-
linga auk keppnisíþrótta, aukna
áherslu á almenningsíþróttir og
aðstöðu almennings til útivistar og
annarrar hreyfingar. Haft yrði í
huga að gera þetta að sjálfsögðu,
spennandi og skemmtilegu verk-
efni fyrir þjóðina til að fást við og
að það hefði þverpólitíska skírskot-
un. Sköpuð yrðu skilyrði fyrir
þegnana til að velja skynsamlega í
þessum efnum, þannig að bágur
efnahagur og skortur á fræðslu og
upplýsingum hefði sem minnst
áhrif á ákvarðanir til heilsubótar.“
Sigurbjörn segir að ekkert hafi
gerst frá því tillagan var lögð fyrir
nefndina. Stjórnin þurfi væntan-
lega að að ýta frekar á eftir mál-
inu.
Eitt að vita – annað að gera
„Ég er ekki jafnhrifin af öllu í
greininni,“ segir Anna Elísabet
Ólafsdóttir, forstjóri Lýðheilsu-
stöðvar.
„Ef ég byrja á að líta á jákvæðu
hliðarnar tek ég heilshugar undir
skoðun höfundarins um að veita
þurfi aukna fjármuni til forvarna.
Með árangursríkum forvörnum er
unnið gegn ótímabærum dauða og
dregið úr veikindum einstaklinga.
Ég minni þó á að eitt helsta vanda-
málið í tengslum við forvarnir felst
í því að fá fólk til að framkvæma í
samræmi við þekkinguna. Eitt er
að vita og annað að gera segi ég
stundum. Ég velti því fyrir mér
hvort ekki sé full ástæða til að
leggja aukið fé í rannsóknir á at-
ferli fólks. Hvers vegna reykir fólk
þrátt fyrir að þekkja alla áhættu-
þættina? Við vitum að við förum
illa með eigin heilsu með hvers
konar ofneyslu. Engu að síður er
ofneysla orðin eitt af okkar heilsu-
farsvandamálum.“
Elsa B. Friðfinnsdóttir, formað-
ur Félags íslenskra hjúkrunar-
fræðinga, segist hlynnt því að fé sé
veitt í fyrirbyggjandi aðgerðir upp
að vissu marki. „Við höfum að
vissu leyti lagt áherslu á viðgerð-
arþjónustu, ekki lagt áherslu á fyr-
irbyggjandi aðgerðir. Ég held hins
vegar að við megum heldur ekki
ganga of langt þar eins og bent
hefur verið á, fara inn í einhvers
konar sjúkdómavæðingu, skima
fyrir öllum mögulegum sjúkdóm-
um þannig við séum í raun og veru
að búa til sjúklinga. Þó eðlilegt sé
að leggja meira fé í forvarnir verð-
ur að gæta að því að veita ekki féð
ómarkvisst eða takmarkalaust.“
Heilbrigðisáætlun sniðgengin
„Ég átta mig ekki alveg á því af
hverju höfundurinn kýs að tala um
sjálfbæra heilbrigðisþjónustu með
tilvísun til þess hvernig hugtakið
er notað í umhverfisfræðunum,“
segir Elsa og bætir við að burtséð
frá nafngiftinni geti hún tekið und-
ir margt í greininni. „Ég á ekki
von á því að nokkurt okkar velkist
í vafa um tilhneigingu heilbrigð-
iskerfisins til þess að þenjast út og
verða sífellt kostnaðarsamara.
Höfundur greinarinnar hefur rétt
fyrir sér að því leyti að kostnaður
heilbrigðiskerfisins getur ekki
haldið áfram að vaxa svona tak-
markalaust.
Stjórnvöld þurfa að leiða um-
ræðuna um hvað fólk sé tilbúið til
að leggja mikið af mörkum til heil-
brigðiskerfisins í gegnum hið op-
inbera og hvaða áherslu beri að
leggja innan málaflokksins. Nú
stendur yfir vinna við endurskoðun
á lögum um heilbrigðisþjónustu og
skilgreiningu hlutverka Landspít-
alans og Fjórðungssjúkrahússins á
Akureyri.
Eftir að þeirri vinnu lýkur tel ég
rétt að endurskoða forgangsröðun-
arskýrsluna frá árinu 1998. Þar
sem stjórnvöld gerðu þessa
skýrslu aldrei að sinni hefur ekki
verið tekið mið af henni t.d. við að-
gerðir í tengslum við yfirstandandi
Of nýjungagjörn?
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Anna Elísabet
Ólafsdóttir
Elsa B.
Friðfinnsdóttir
Hvað er hægt að gera til að sporna við sívaxandi kostnaði í heilbrigðiskerfinu? Daniel Callahan veltir upp nýrri hugsun, „sjálfbærri heilbrigðisþjónustu“, í
grein í Morgunblaðinu á mánudag. Anna G. Ólafsdóttir bar viðhorf Callahans undir nokkrar lykilmanneskjur í íslenskri heilbrigðisþjónustu og stjórnmálum.
 Hærri meðalaldur
 Kröfuharðari viðskiptavinir
 Dýrar tækniframfarir og lyf

Hverjar eru afleiðingarnar
fyrir heilbrigðiskerfið?
Sigurbjörn
Sveinsson