Morgunblaðið - 03.02.2004, Blaðsíða 6

FRÉTTIR
6 ÞRIÐJUDAGUR 3. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
D
regin er upp mynd af
framförum, bjartsýni
og stórhug sem ein-
kenndi líf íslensku
þjóðarinnar á tímum
heimastjórnarinnar og gerð grein
fyrir aðdraganda stjórnarráðsins
segir Guðríður Sigurðardóttir, for-
stöðumaður Þjóðmenningarhúss-
ins, um sýningu sem þar verður
opnuð formlega í dag.
Hún segir mikla áherslu lagða á
þær framfarir sem áttu sér stað á
tímabilinu 1904 til 1918 en áður
hafði atvinnulíf þjóðarinnar verið
afar fábrotið og verklegar fram-
kvæmdir litlar langt fram eftir 19.
öld þegar sjávarútvegur jókst og
atvinnulíf í þéttbýli. Á fyrstu árum
20. aldar urðu svo gífurlegar fram-
farir í landinu sem tóku til alls
þjóðlífsins, atvinnuvega, fræðslu og
menningar.
Tími umbreytinga
Á sýningunni er gerð grein fyrir
þessum umbreytingum í máli og
myndum. Sýndir eru munir frá
Þjóðminjasafni Íslands sem segja
mikla sögu um daglegt líf og
tæknibreytingar á þessum tíma.
Jafnframt er þarna að finna op-
inber skjöl frá þessu tímabili sem
varðveitt eru á Þjóðskjalasafninu.
Guðríður segir vel við hæfi að
hafa þessa sýningu í Þjóðmenning-
arhúsinu sem Hannes Hafstein
hafði forystu um að byggja yfir
bókakost þjóðarinnar þegar í upp-
hafi heimastjórnar. Gekk húsið þá
undir nafninu Safnahúsið við
Hverfisgötu enda hýsti það fleiri
söfn en Landsbókasafnið eins og
Náttúrugripasafn, Forngripasafn
og Landsskjalasafn.
Í upphafi sýningarinnar er gerð
grein fyrir aðdraganda heima-
stjórnar Íslendinga 1904. Sagt er
frá stöðulögunum 1871 þegar
danska þingið greindi á milli sér-
mála Íslands og sameiginlegra
mála sem Danmörk skyldi áfram
stjórna fyrir Íslands hönd. Sagt er
frá því þegar Íslendingar fengu
stjórnarskrá 1874 og Alþingi lög-
gjafarvald þótt ráðherravaldið
væri ennþá hjá Dönum.
Afstaðan til Dana
Þá er greint frá mismunandi af-
stöðu Íslendinga til sambandsins
við Dani þar sem Valtýr Guð-
mundsson kemur til sögunnar.
Vildi Valtýr og stuðningsmenn
hans, sem kenndir voru við val-
týskuna, að settur yrði sérstakur
íslenskur ráðherra með setu á Al-
þingi en danska stjórnin færi
áfram með sérmál Íslands. And-
stæðingarnir í Heimastjórn-
arflokknum vildu ráðherraemb-
ættið til Íslands en valtýskan var
naumlega samþykkt á Alþingi
1901.
Þegar stjórnarskipti urðu í Dan-
mörku vildi meirihluti þingmanna
leita nýrra samninga og fór Hann-
es Hafstein í umboði meirihluta al-
þingismanna til Kaupmannahafnar
til að útskýra sjónarmið landans. Í
kjölfarið var mótuð tillaga um
heimastjórn með ráðherra og
stjórnarráði í Reykjavík, sem tæki
við Íslandsmálum af dönsku
stjórninni.
Lífið í landinu
Samhliða þessari stjórn-
málasögu, sem gerð er grein fyrir
á sýningunni, er varpað ljósi á lífið
í landinu og hvernig fólk dró björg
í bú. Í byrjun tímabilsins er sagt
frá Kaupmannahöfn og lífinu þar
þegar Reykjavík er tiltölulega fá-
mennur bær. Sagt er frá þörfinni
fyrir ný úrræði í atvinnulífi og að
byggðaþróun hafi brunnið heitt á
þjóðinni ekki síður en óskirnar um
sjálfstjórn og þjóðleg réttindi.
Dregin er upp mynd á veggj-
unum í einum salnum af því hvern-
ig kláfar voru notaðir til að komast
yfir ár og gljúfur en viku síðar
þegar brýr voru reistar. Sam-
göngur voru þó erfiðar en fyrsti
bíllinn kom sama ár og heima-
stjórnin og fyrsta mótorhjólið
1905.
Guðríður segir að samhliða vexti
atvinnulífsins hafi mannlífið orðið
fjölskrúðugra. Aukin sérhæfing gaf
meira af sér og fólk gat leyft sér
meira. Aukinn frítími gerði það að
verkum að fólk hafði kost á að
skemmta sér og er að finna á sýn-
ingunni hljóðfæri frá þessum tíma
og voru blásturshljóðfæri vinsæl.
Betri skór juku líka lífsgæðin og
trékoppar viku fyrir koppum úr
málmi, sem breiddust hratt út
enda mun auðveldara að þrífa.
Heimsóknir skólabarna
Guðríður segir að Árni Páll Jó-
hannesson hafi hannað sýninguna
og Helgi Skúli Kjartansson séð um
textagerð. Sýningin verður opin
öllum almenningi en jafnframt
verður tekið á móti skólabörnum
sem eru að vinna verkefni í skólum
tengd heimastjórnartímabilinu.
Guðríður segir að þá haldist í
hendur vefsíða um heimastjórnina,
sýningin og svo efni á vefsíðunni
skolavefurinn.is.
Sýning í Þjóðmenningarhúsinu í tilefni aldarafmælis heimastjórnar á Íslandi
Framfarir á tímum heimastjórnar
Mörg tímamót urðu í
lífi íslensku þjóðarinnar
á tíma heimastjórn-
arinnar 1904 til 1918. Í
Þjóðmenningarhúsinu
er nú dregin upp mynd
af helstu þáttum þjóð-
lífsins á þessu tímabili í
tilefni aldarafmælis
stjórnarráðs Íslands.
Morgunblaðið/Sverrir
Hannesi Hafstein, fyrsta ráðherra Íslands, eru gerð góð skil á sýningu í Þjóðmenningarhúsinu. Hér er mynd af honum á milli tveggja ljóða hans.
HANNES Hafstein mælti fyrir
frumvarpi í neðri deild Alþingis 5.
júlí 1905 þar sem lagt var til að
andvirði embættisjarða í og við
Reykjavík yrði varið til að reisa
opinberar byggingar í landsins
þarfir. Var samþykkt frumvarps-
ins forsenda þess að Safnahúsið
við Hverfisgötu, nú Þjóðmenning-
arhús, var reist. Finnbogi Guð-
mundsson, fyrrverandi lands-
bókavörður, rekur þessa sögu í
Árbók Landsbókasafns Íslands
1980, sem nú hefur verið endur-
prentuð.
Þar vitnar hann í rit Jóns Jak-
obssonar landsbókavarðar þar
sem hann rekur aðdraganda þessa
máls. Hefur Finnbogi eftir Jóni að
í óefni hafi verið komið vegna
þrengsla Landsbókasafnsins í Al-
þingishúsinu. Hafði einn höf-
uðtalsmaður nýs safnahúss, Bene-
dikt Sveinsson alþingismaður,
látist 1899 og málið tafist.
„Hér var því komið í sannarlegt
óefni, en sú var bót í máli, að nú
höfðum vér með stjórnarskrár-
breytingunni 3. októberdag 1903
fengið innlendan ráðherra, búsett-
an í Reykjavík, sem með eigin
augum gat sannfærzt og gengið
úr skugga um ástandið í þessu
sem öðru, eins og það var, enda
varð Hannes Hafstein ráðherra
einkar vel við þessu máli, – svo
vel og hyggilega, að það er mikið
efamál, hvort nokkrum öðrum
hefði tekizt að ráða svo fljótt og
vel fram úr þessum vanda sem
honum,“ hefur Finnbogi eftir Jóni
Jakobssyni.
Beitti sér fyrir bygg-
ingu Safnahússins
TÓMAS Már Sigurðsson, 36 ára
verkfræðingur og framkvæmda-
stjóri tækni- og umhverfissviðs
Norðuráls á Grundartanga, hefur
verið ráðinn forstjóri Fjarðaáls, ál-
vers Alcoa í Reyðarfirði. Hann tekur
við starfinu 1. mars næstkomandi en
verður hjá Norðuráli fram að þeim
tíma. Alls sóttu 90 manns um for-
stjórastöðuna og segir í tilkynningu
frá Alcoa að í þeim hópi hafi verið
margir hæfir umsækjendur af báð-
um kynjum.
Tómas Már sagði við Morgunblað-
ið að nýja starfið legðist mjög vel í
sig, það væri spennandi og krefjandi
og hann hlakkaði til að takast á við
það. Sagðist hann reikna með að
flytja búferlum austur í sumar
ásamt eiginkonu
sinni, Ólöfu Nor-
dal lögfræðingi,
og börnum þeirra
þremur, sjö, tíu
og tólf ára.
Tómas Már
hefur starfað hjá
Norðuráli frá
árinu 1997 og
sinnt þar marg-
víslegum verk-
efnum við uppbyggingu fyrirtækis-
ins. Áður var hann verkfræðingur
hjá Hönnun hf. og Vegagerðinni.
Samhliða störfum sínum hefur hann
síðustu árin stundað kennslu við
verkfræðideild Háskóla Íslands og
Viðskiptaháskólann á Bifröst.
„Bygging Fjarðaáls er mikilvæg-
ur liður í stefnu Alcoa um aukin um-
svif á sviði álvinnslu. Reynsla Tóm-
asar Más af því að stýra verkefnum
hjá Norðuráli, í tengslum við bygg-
ingu og stækkun álvers fyrirtækis-
ins, umhverfismat, og samninga um
kaup á orku og hráefnum, mun án
efa nýtast honum í starfi forstjóra
Fjarðaáls. Að auki mun reynsla hans
af samskiptum við heimamenn á
starfssvæði Norðuráls koma sér vel í
nýja starfinu. Við erum mjög ánægð
með að Tómas Már skuli reiðubúinn
að taka að sér að leiða vinnu okkar
við að byggja upp eitt skilvirkasta ál-
ver í heimi,“ segir Mike Baltzell, yf-
irmaður álvinnslusviðs Alcoa, í
fréttatilkynningu.
Yfirmaður hjá Norðuráli
ráðinn forstjóri Fjarðaáls
Tómas Már
Sigurðsson