Morgunblaðið - 03.02.2004, Qupperneq 32

UMRÆÐAN
32 ÞRIÐJUDAGUR 3. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
N
oam Chomsky er
málvísindamaður
við MIT en hann
er jafnframt einn
af hörðustu og
kannski allra harðasti gagnrýn-
andi utanríkisstefnu Bandaríkj-
anna. Mörgum þykir þetta ekki
fara saman. Chomsky er einn af
þekktustu málvísindamönnum í
heimi og hefur verið í áratugi og
þá stöðu sína nýtir hann til þess
að blaðra endalaust um málefni
sem málvísindamenn geta bara
ekki haft mikið vit á. En
Chomsky, sem kominn er hátt á
áttræðisaldur, heldur ótrauður
áfram að gefa út bækur um hluti
sem hann ætti ef til vill ekki að
hafa mikið vit
á.
Og satt að
segja er hann
sennilega einn
þekktasti höf-
undur á sviði
bandarískrar utanríkisstefnu í
heiminum um þessar mundir.
Bækur hans seljast að minnsta
kosti í gríðarlegum upplögum um
allan heim. Bók hans, 9–11, sem
innihélt viðtöl sem dagblöð víða
um heim tóku við hann í kjölfar
árásanna á tvíturnana í New
York haustið 2001, var gefin út í
26 löndum og þýdd á 23 tungu-
mál og rataði á metsölulista í
Kanada, Þýskalandi, Indlandi,
Ítalíu, Japan, Nýja-Sjálandi og í
Bandaríkjunum sjálfum. Það
fréttist sjaldan af slíkri velgengni
hjá höfundum sem skrifa um ut-
anríkisstefnu Bandaríkjanna.
Ástæðan er hugsanlega sú að
Chomsky er mjög gagnrýninn á
stefnu Bandaríkjamanna. Hann
heldur því raunar fram að
Bandaríkin séu helsta og hættu-
legasta hryðjuverkaríki heims.
Samkvæmt nýlegum könnunum á
Chomsky sér allmarga skoð-
anabræður utan heimalands síns.
55% íbúa í Bretlandi telja að
Bandaríkjamenn ógni heimsfriði
og könnun á vegum BBC sýndi
að 60% Indónesa, 71% Jórd-
aníumanna og 25% Kan-
adamanna telja að Bandaríkja-
menn séu hættulegri en al
Qaeda. Óformleg könnun á veg-
um Time magazine sýndi raunar
að 80% Evrópubúa telja Banda-
ríkin mestu ógn við heimsfrið.
Heimafyrir á Chomsky sér lík-
lega einna helst skoðanabræður í
fræðasamfélaginu og meðal svo-
kallaðra mótmælenda eða and-
ófsmanna gegn hnattvæðingu og
heimsvaldastefnu Bandaríkjanna.
Þetta er kannski ekki mjög stór
hópur en það heyrist talsvert í
honum. Eins og fram kemur í
nýjustu bók Chomskys, Hege-
mony or Survival: American’s
Quest for Global Dominance
(2003), væri þessi hópur senni-
lega talsvert stærri ef það væri á
allra vitorði hvernig Bandaríkja-
menn hafa hagað sinni utanrík-
isstefnu undanfarna áratugi. Það
er tilgangurinn með skrifum
Chomskys að upplýsa það.
Í Hegemony or Survival held-
ur Chomsky áfram að hamra á
því að helsti óvinurinn í barátt-
unni gegn hryðjuverkum sé
Bandaríkin eða bandarísk stjórn-
völd. Hann heldur því fram að
það sé sama hverjir hafi setið að
völdum undanfarna áratugi, jafnt
demókratar sem repúblíkanar
séu sekir um fullkomna henti-
stefnu í utanríkismálum. Hann
rekur fjölmörg dæmi máli sínu til
stuðnings, að miklu leyti sömu
dæmi og hann hefur verið að
rekja í eldri skrifum sínum,
dæmi um það hvernig Banda-
ríkjastjórn veitti hernaðarlegan
stuðning í Kólumbíu á sama tíma
og landið varð uppvíst að mann-
réttindabrotum í stórum stíl,
hvernig Tyrkir hafa fengið slíkan
stuðning á sama tíma og þeir
hafa orðið uppvísir að mannrétt-
indabrotum í stórum stíl, hvernig
Bandaríkjastjórn studdi Saddam
Hussein í stríðinu við Íran á ní-
unda áratugnum og svo fram-
vegis, alltaf var stuðningurinn
veittur til þess að vinna gegn öfl-
um sem ógnuðu forystuhlutverki
Bandaríkjanna og alltaf var hann
við öfl sem voru langt frá því að
vera æskilegir bandamenn, að
mati Chomskys.
Að mati Chomskys er stjórn
George W. Bush hvorki skárri né
verri en fyrri stjórnir í þessum
efnum, nema hvað Bush reynir
ekki eða tekst ekki að fela ætlun
sína jafn vel og fyrri forsetum;
það liggi í augum uppi að Bush
stefni að heimsvöldum, að for-
ræði yfir heiminum. Og Chomsky
telur að ef ekki verði vikið af
þeirri braut og kröftunum varið
til þess að huga að því hvernig
við getum lifað af í þessum heimi
sé stutt í að þessari 100.000 ára
gömlu tilraun um mannkynið
ljúki.
Chomsky skrifar af mikilli
sannfæringu og það er auðvelt að
láta sannfærast. Bókin er að auki
afar fjörleg aflestrar. En stund-
um vinnur viljinn til þess að
hamra á áður birtum upplýs-
ingum um utanríkisstefnu
Bandaríkjastjórnar gegn læsi-
leika textans.
Nýlega birtist ritdómur um
bókina í New York Times Re-
view of Books eftir Samönthu
Power, sem hlaut Pulitzer-
verðlaunin á síðasta ári fyrir bók-
ina A Problem From Hell: Am-
erica and the Age of Genocide,
en Power segir að Chomsky sé
ekki mjög nákvæmur í skrifum
sínum, honum láist oft að geta
heimilda. Hann geri einnig mjög
skýran greinarmun á þeim sem
séu honum sammála og hinum
sem séu það ekki. Hinir fyrr-
nefndu séu iðulega sagðir „óum-
deilanlegir“ eða „virtir“ en hinir
síðarnefndu séu sagðir tilheyra
„ráðandi menntamannaklíkum“
eða „hinum menntuðu“ sem séu
hluti af valdakerfinu. Power telur
að Chomsky sé augljóslega vanur
því að tala yfir ógagnrýnum
hlustendum.
En Power telur að þrátt fyrir
gallana sé bókin upplýsandi og
vekjandi, bæði vegna þess að hún
endurspegli viðhorf margra ann-
arra þjóða til bandarískra stjórn-
valda og hins að hin róttæka
stjórn Bush hafi opinberað
marga galla utanríkisstefnu sinn-
ar, galla sem Chomsky hefur fyr-
ir löngu bent á.
Chomsky
í ham
Og Chomsky telur að ef ekki verði horfið
af þeirri braut og kröftunum varið til
þess að huga að því hvernig við getum
lifað af á þessari jörð sé stutt í að þessari
100.000 ára gömlu tilraun um
mannkynið ljúki.
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
throstur@mbl.is
LAUGARDAGINN 24. janúar
velti ég því upp í þessu blaði hver
bæri kostnað af iðju
Hannesar Hólmsteins
við ævi Halldórs Lax-
ness. Hannes svaraði
þessu á sinn eðl-
islæga hátt í blaðinu
miðvikudaginn 28.
janúar síðastliðinn.
Það væri að æra
óstöðugan að eltast
við kaldastríðs- og of-
sóknaróra Hannesar.
Mín vegna má hann
skrifa um hvað sem
er, enda tók ég fram
að hugsanlegt væri að
samtíningur hans um skáldið gæti
komið einhverjum að gagni síðar
meir. Hér skal aðeins hnykkt á að-
alatriðinu sem um var spurt.
Það má ætla að ritun hvers
meðallangs bindis í ævisögu, þar
sem vel grunduð heimildavinna
liggur að baki, taki að minnsta
kosti tvö ár. Að setja saman þrjú
stór bindi um skáldið
Halldór Laxness ætti
því að taka 6–7 ár að
lágmarki miðað við
eðlileg vinnubrögð, en
vitanlega tekur slíkt
styttri tíma ef mikið
er stuðst við áður út-
gefin ritverk annarra
manna og end-
ursagnir úr þeim.
Hannes segir í
svari sínu á miðviku-
daginn var: „... vann
ég síðan dag og nótt í
átján mánuði að verk-
inu hér í Háskólanum, jafnframt
því sem ég sinnti að sjálfsögðu
kennslu og öðrum skyldustörfum.“
Þetta hlýtur að eiga að skilja svo
að hann hafi unnið þetta í vinnu-
tímanum, en um það var einmitt í
upphafi spurt, ekki síst með hlið-
sjón af því aðhaldi sem ríkið beitir
í heilbrigðis- og menntamálum.
Það er svo væntanlega vinnuveit-
andans, þ.e. Háskólans, að meta
hvort ævisagan sé á fræðasviði
Hannesar og fullnægi þeim kröf-
um um notkun á annarra manna
ritverkum, tilvísanir og frágang,
sem gerðar eru þar á bæ.
Það er hins vegar ljóst að
kostnaðurinn af verkinu, af ferð-
um Hannesar til Danmerkur,
Þýskalands, Bandaríkjanna og
Ítalíu og víðar, kostnaður við efn-
isöflun, kvikmyndatöku og frágang
við myndina sem sjónvarpið sýndi
rétt fyrir jólin, auk þess tíma sem
fór í að skrifa verkið sjálft, er
greiddur af almannafé.
Almannafé II
Jón Torfason skrifar enn
um skrif Hannesar Hólmsteins
um Halldór Laxness
’Halldór Laxness ættiþví að taka 6–7 ár að
lágmarki miðað við eðli-
leg vinnubrögð.‘
Jón Torfason
Höfundur er íslenskufræðingur.
SVO er sagt að kostnaður vegna
LSH fari sívaxandi og árlega úr
böndunum. Að útgjaldaaukning sé
meiri en rammi fjárlaga heimilar.
Fullyrt er af ráðamönnum þjóð-
arinnar að á LSH hafi
of lítið áunnist í hag-
ræðingarskyni. Ráða-
menn virðast telja að
á LSH megi ennþá fá
batnandi læknishjálp
fyrir minna fé. Ráða-
menn þjóðarinnar
skipa forstjóra LSH
að „hagræða í rekstr-
inum“, þ.e. að skera
niður starfsemi og
segja upp fólki því það
er eina leiðin sem
hann hefur. Hann
verður að hlýða og
ekki styður stjórnarnefnd sjúkra-
hússins starfsemina enda skipuð
fulltrúum ráðamanna þjóðarinnar.
Gerðar eru tillögur um lokun á
starfsemi sem að mati lækna munu
leiða til heilsubrests og jafnvel
dauðsfalla. Þingmenn – lögfræð-
ingar að mennt – fullyrða að nið-
urskurðurinn á LSH valdi engri
skerðingu á sjúkraþjónustu. Stjórn-
endurnir á LSH geta ekki rökstutt
aðgerðirnar fyrir sjúklingum eða
starfsmönnum, hvað þá lands-
mönnum nema með skírskotun í
forgangröðun þingmanna við fjár-
lagagerð því útskýringar ráða-
manna vantar.
En standast fullyrðingarnar?
Sjúkrahúsin í Reykjavík (nú LSH)
hafa búið við „sveltistefnu“ allt
tímabilið 1999–2003, og reyndar
mun lengur. Þau voru svelt til sam-
einingar með föstum fjárveitingum
sem stóðu ekki undir rekstr-
arkostnaði og hindruðu framþróun.
Að lokinni sk. sameiningu er LSH
svo svelt áfram með sömu afleið-
ingum auk þess sem verkefnin
flytjast þaðan á aðra staði þar sem
fjármálaráðuneytið greiðir fyrir
hvert unnið verk. Fjármögnunar-
aðferðin og húsnæðið á LSH býður
ekki upp á annað. Kannske er það
einmitt það sem vakir fyrir stjórn-
völdum þótt stefnan sé ekki látin
uppi.
Staðreyndirnar eru þessar: Árs-
verkum á stóru sjúkrahúsunum í
Reykjavík (sem síðar mynduðu svo-
kallað sameinað sjúkrahús, LSH)
hefur á tímabilinu 1999–2004 (að
meðtöldum núverandi niðurskurð-
araðgerðum) fækkað um 14% eða
um rúmlega 500 stöðugildi af 4.100
árið 1999 þótt þjóðin stækki og eld-
ist. Hafi launakostnaður á LSH
aukist þá er það vegna kjarasamn-
inga sem fjár-
málaráðuneytið gerir.
Það sést á mynd 1 að
nær öll fækkun starfa
á LSH er í störfum
hvítklæddra (sjúkra-
þjónustu) þannig að
skýringuna á „óeðli-
legum kostnaðarauka“
er ekki þar að finna.
Viðhald á húsnæði eða
tækjum skýrir ekki
hallann því þar er ekki
um auðugan garð að
gresja síðustu áratug-
ina og barnaspítalinn
kostaði ekki nema tæplega tvö
sendiráðshús í Tókýó.
Það liggur sem sagt í augum
uppi að sjúkraþjónusta fer sann-
anlega ekki vaxandi á LSH og hvít-
klæddum starfsmönnum fækkar ár
eftir ár. Af hverju stafar þá „óeðli-
legur“ kostnaðarauki? Af hverju
þarf að skera LSH niður ár eftir
ár? Er hugsanlegt að LSH sé látið
gjalda fyrir ranga forgangsröðun
kjörinna fulltrúa þjóðarinnar á
skattfé almennings? Við því þarf að
fá svör.
Hvort vill þessi þjóð reka öflugt
hátækni- og kennslusjúkrahús eða
sívaxandi utanríkisþjónustu svo eitt
dæmi sé tekið? Árlegur halli LSH
er u.þ.b. 1 milljarður króna. Á með-
fylgjandi mynd 2 sést útþensla ut-
anríkisþjónustunnar en fyrir rúm-
um áratug kostaði
utanríkisþjónustan um einn millj-
arð króna árlega. Árið 2002 kostaði
hún skv. endurskoðuðum rík-
isreikningi 5 milljarða. Út-
gjaldaauki á ársgrunni er 4 millj-
arðar króna (400%). Enginn slíkur
kostnaðarauki er á LSH. Væri því
fé betur varið til sjúkraþjónustu á
LSH eða annars staðar? Fyrir 4
milljarða á ári í örfá ár má gera
margt á LSH, t.d. byggja bráða-
þjónustu- og göngudeildarhús þar
sem Hjúkrunarskólinn stendur
núna og þar með ná fram samein-
ingu og hagræðingu til lengri tíma.
Í svörtum fötum eða hvítum
– hvort skiptir meira máli?
Páll Torfi Önundarson skrifar
um rekstrarvanda LSH ’Hvort vill þessi þjóðreka öflugt hátækni- og
kennslusjúkrahús eða
sívaxandi utanríkis-
þjónustu svo eitt dæmi
sé tekið?‘
Páll Torfi Önundarson
Höfundur er yfirlæknir blóðmeina-
fræðideildar LSH og dósent við
læknadeild HÍ.
'(  
)  )  
 + ,-.%!##$
/) 

 
""%!##!
<86 <83 <89 <'' <'&7888 &''' &''7 &''& &''( &''6
65''
6'''
(5''
('''
&5''
&'''
75''
7'''
5''
'
$ % &
76) "7888
$!'(
)!"
*%+
3
5
6
(
&
7
'
7855 788'
,!-. .

/!

(
#  

%  
 

Útsala - Útsala
Klapparstíg 44 - sími 562 3614