Vísir - 14.11.1981, Side 17

Laugardagur 14. nóvember 1981
VÍSIR
17
hefur sagt, að ræða hans á
Varðarfundinum hafi verið hans
besta ræða fyrr og siðar. Þá reis
hann sem ótviræður foringi.
Bandaríki stéttanna
Kveldúlfsmáliö, staða Ólafs
og eign i þvi fyrirtæki, minnir á
þá staðreynd að Ólafur Thors var
atvinnurekandi, og i nánum
tengslum við vinnuveitendavald-
ið i landinu. Það fór ekki á milli
mála. Engu að siður náði Ólafur
betur en flestir aðrir að vinna hug
og hjörtu þúsunda launþega.
Það var hans verk, fyrst og
siðast, að gera Sjálfstæðisflokk-
inn að fjöldahreyfingu, sem naut
fylgis kjósenda úr öllum stéttum,
ekki sist úr verkalýðsstétt. Þetta
kann að sýnast þversögn, en er
staðreynd engu að siður. Sumir
vilja þakka það persónuleika
Ólafs, sem vissulega var áhrifa-
mikil, „persóna, hans höfðaði til
fjöldans”, segir á einum stað i
bókinni. En persónuleikinn einn
flytur ekki fjöll, þar þarf meira til
að koma.
ólafur sýndi margsinnis góðan
hug sinn til launþegahreyfingar-
innar, til allra stétta, hárra sem
lágra. ,,Eg á sjö börn á landi og
sjö börn i sjó”, sagði hann eitt
sinn. „Hans var að halda saman
þessu mikla bandariki ste'ttanna
Sjálfstæðisflokknum ”, segir á
einum stað, „sætta byggð og
borg, launamenn og vinnuveit-
endur og ungt fólk og eldri kyn-
slóð. Þetta var mikil list, sem
honum var lagin. Hann var ákaf-
lega óortodox i skoðunum, sum-
um fannst það stundum jaðra við
hentistefnu”.
Stærsta átak ólafs
En hentistefna var það ekki,
heldur var sáttarstarf Olafs milli
stétta, sprottið af lifsskoðun
hans, trúnni á einstaklinginn og
framtak hans. „Hann reyndi að
sætta sósialista við þann megin
kjarna sjálfstæðisstefnunnar að
framtak einstaklingsins óskir
hans og athafnasemi gætu drepið
þjóðlifið úr dróma, um leið og
tekið væri tillit til félagslegra um-
bóta og unnið að viðtækum al-
mannatryggingum. Þannig var
reynt að koma á trúnaðartrausti
milli striðandi afla og var ný-
sköpuninni fullnægt með þeim
hætti, að flestir gátu vel við
unað”.
1 þessum anda hélt hann Sjálf-
stæðisflokknum saman, „og slikt
var ekki heiglum hent”, sagði
Einar Olgeirsson. 1 þessum anda
gekk hann i að mynda nýsköp-
unarstjórnina, sem að margra
mati, „var eitt stærsta afrek
Ólafs”.
Ólafi þótti ekki sist vænt um ný-
sköpunarstjórnina, þvi þá gafst
honum ákjósanlegt tækifæri til að
taka þátt i þeirri lifskjara-
byltingu, sem islenska þjóðin býr
enn að .
Alþýðleg framkoma ólafs
Thors var eitt af aðalmerkjum
hans. „Þótt hann væri oft hlé-
drægur maður, kunni hann öðrum
stjórnmálamönnum betur að um-
gangast fólk, ekki sist alþýðufólk,
sem dróst að honum eins og stál
að segli”.
Fram kemur i siðari hluta
bókarinnar, að annað tveggja af
þvi, sem Ólafur sá mest eftir úr
stjórnmálabaráttu sinni, var and-
staðan gegn vökulögunum. Það
segir vel til um hug hans til
verkafólks og sjómanna.
Hann var laus við tildur og hé-
góma, en einu „heiðursmerki tók
þó Ólafur viðmeðgleðienþað var
æðsta heiðursmerki Sjómanna-
dagsins úr gulli, sem hann var
sæmdur”.
Vinátta við sósialista
1 bókinni er sagt frá stjórnar-
myndunum bæði hans og
annarra. Það er mikil lexia að
fylgjast með þvi hvernig Ólafur
skákar mönnum og málefnum til
og frá i valdataflinu, sér við
brögðum og beitir klækjum,
hugsar marga leiki fram i tim-
ann, og stendur oftast uppi sem
sigurvegari að leikslokum. Enda
þótt Ólafur hafi fimm sinnum
myndað stjórnir og setið i enn
fleiri sem „óbreyttur ráðherra”,
hefur hann einnig sin áhrif þegar
hann er utan stjórnar og beinlinis
hefur lif og dauða rikistjórna i
hendi sinni.
I ljósi nýjustu atburða við
stjórnarmyndanir á Islandi, er
einnig fróðlegt að lesa um það
mikla samningaþóf sem nær
oftast átti sér stað eftir
kosningar, jafnvel svo vikum og
mánuðum skipti, án þess að
nokkrum þætti heiður alþingis i
hættu. Það merkilega er, að sú
stjórn sem hvað mestum deilum
olli, og tvimælis orkaði i sögunni,
nýsköpunarstjórnin, var mynduð
að þvi er virðist greiðlegar en
margan hefur grunað. Erfið-
leikarnir voru bundnir við
Alþýðuflokkinn, en ekki við sósia-
lista. Það reyndist styttra i gott
samband við þá Brynjólf Bjarna-
son og Einar Olgeirsson, heldur
en krata, enda bast með þeim
Ólafi vinátta og tengsl, sem
engar pólitiskar væringar gátu
eytt.
Jafnvel þegar hvað mest gekk á
varðandi kröfur Bandarikja-
manna um herverndarsamninga
og herstöðvarleigu, ræddust þeir
Ólafur og Brynjólfur við um gáng
mála af trúnaði.
t bókinni eru birt dagbókarbrot,
minnisblöö og frásagnir Ólafs af
atburðum þessa mikla hitamáls,
en „það hefði þótt saga til næsta
bæjar, ef hátt hefði farið, að Ólaf-
ur Thors ræddi við Brynjólf
Bjarnason um framtið þjóðar-
innar og örlög á þessari stund og
með þeim hætti sem raun ber
vitni”.
En ólafur átti trúnaðartraust
og virðingu sinna pólitisku and-
stæðinga. Eflaust er skýringin
fólgin i ummælum Gylfa Þ. Gisla-
sonar, áður óbirtum, sem enda
með þessum orðum:
„Ænánari kynni af Ólafi Thors
sem forsætisráðherra i rikis-
stjórn færðu mér heim sanninn
um, að hann væri ekki aðeins sá
töluglöggi og athuguli alvöru-
maður, sem ég hafði kynnst, er
verið var að undirbúa nýja og
gerbreytta stjórnarstefnu. Hann
var jafnframt afburða sanngjarn
maður. Ég komst að raunum.að
kannske var það helsta aðals-
merki hans, hversu gott hjarta sló
i brjósti hans. Það var þess
vegna, semrmér fór smám saman
að þykja vænt um hann, mjög
vænt um hann...”.
,, La ndráða maðurinn ’ ’
Sá kafli bókarinnar sem fjallar
um viðskipti ólafs við fulltrúa
Bandarikjastjórnar, þegar farið
var fram á að Islendingar gerðu
samning við Bandarikin um her-
vernd til langs tima, er afar itar-
legur. Höfundur leggur greinilega
mikla áherslu á, að hreinsa Ólaf
af þeim áburði, sem and-
stæðingar hafa mjög haldið á
lofti, að Ólafur hafi viljað „selja
landið”. Fyrir uppvaxandi kyn-
slóð og yngra fólk er eflaust erfitt
að setja sig inn i þær riku til-
finningar og hatrömmu átök, sem
áttusér staðum þessimál. 1 nafni
þjóðfrelsis og sjálfstæðis Islands
voru haturslogar kynntir, og
mögnuð fram gifurleg heift i garð
Ólafs Thors. Hann var landráða-
maðurinn, svikarinn, sem öll
spjót beindust aö. Með greina-
góðum hætti, tekst höfundi að
sýna ljóslega fram á hver vilji
Ólafs var i þessu mikla hitamáli,
sem skipti þjóðinni upp i
striðandi fylkingar. Óafur vildi i
lengstu lög fresta'þvi að til á-
rekstra kæmi, vildi halda lifinu i
nýsköpunarstjórninni, og ekki er
annað að sjá en foringjar só-
sialista hafi verið sama sinnis.
Merkar heimildir þvi til sönnunar
eru birtar i bókinni. ólafur vildi
hafa vinsamleg samskipti við
Bandarikjamenn, en þeim gekk
aftur á móti illa að skilja hlutverk
Ólafs á viðkvæmum tima og
geröu honum upp rangar skoðan-
ir og afbökuðu mál hans i skýrsl-
um sinum vestur um haf.
Ólafur Thors var mikill
tslendingur. Hann unni landi sinu
og þjóð af hjartans einiægni.
Allur hans stjórnmálaferill ber
þess óræk merki. Jafnt i viðræð-
um sinum við Bandarikjamenn
vegna herstöðvarmálsins, stofn-
un lýðveldis, baráttunni fyrir
landhelginni, já i öllu hans starfi,
var sjálfstæði Islands honum i
blóð borið. Samherjar hans
þurftu engra vitna við, þurftu
ekki á sönnunargöngum að halda
i þessum efnum.
Sagan hefur fyrir löngu sannað
réttmæti stefnu ólafs Thors, og
að þvi leyti færir bókin samherj-
um hans engar nýjar upp-
lýsingar. En hún er öðrum holl
lesning, kvittun gegn þeim róg-
burði, sem stundum er reynt að
sverta nafn Ólafs með.
Engum likur
Hér eru ekki tök á þvi, að rekja
itarlega afskipti ólafs af stofnun
Sjálfstæðisflokksins, lýðveldis-
stofnuninni, forsetakosningunum
1952, nýsköpuninni, aðild Islands
að Atlantshafsbandalaginu, land-
helgisbaráttunni, viðreisnar-
stjórninni eða stjórn hans á Sjálf-
stæðisflokknum. Bókin er yfirfull
af nýjum upplýsingum, stór-
merkum heimildum, krydduðum
persónulegri afstöðu Ólafs sjálfs i
öllum þessum örlagariku málum.
Höfundur hefur týnt saman ó-
grynnin öll af skemmtilegum frá-
sögnum, Ólafs sjálfs, sem og
annarra, af hnyttnum tilsvörum,
óvæntum atvikum eða heillandi
frásögnum af þessum einstæða
manni.
Þetta hefur þvi aðeins verið
mögulegt, að ólafur var engum
likur. Orð hans og tilsvör urðu
fleyg um land allt á örskammri
stundu og lifa enn með þjóöinni.
Ollum þótti svo mikið til hans
koma, að litil kynni, einstakar
athugasemdir, eða hverdagsleg
munnmæli greyptust i
minninguna. Sögurnar af Ólafi
Thors eru ótæmandi.
I bókir.ni um Ólaf hefur fjöl-
margt verið týnt til af smekkvisi,
til að skýra myndina af söguper-
sónunni. Margt af þvi lýsir galsa
og léttúð, jafnvel galgopaskap en
er ekki verra fyrir það, einfald-
lega vegna þess, að það var ein
hliðin á Ólafi, hin létta lund,
hispursleysi^gamansemin. Fyrir
það verður hann stærri og mann-
legri.
Bókin tekur afstöðu með Ólafi,
hún er að nokkru leyti lofgjörð
höfundar um foringjann sem
hann tignar. En getur einhver á-
sakað höfundinn, eða aðra sjálf-
stæðismenn, þótt þeir sjái Ólaf
Thors, i þvi ljósi? Matthias Jó-
hannessen segir: „Myndina af
Ólafi Thors þarf ekki að fegra.
Það hefði hann ekki heldur sjálfur
viljað og sist af öllu til að ná sér
niðri á samtimamönnum hans i
þvi skyni að hefja hann sjálfan til
skýjanna”.
Enniðurstða höfundar ersú, að
„Olafur Thors þolir mikla ná-
lægð”. Það eru gleðilegustu tið-
indi þessarar bókar. Ólafur Thors
er ekki aðeins þjóðsagnapersóna
sveipuð dýrðarljóma, hann var
einnig sannur og heilsteyptur
maður
- EllertB.Schram