Pressan - 01.12.1988, Qupperneq 25

Finnst þér erfitt að segja NEI, þegar
þú ert beöinn einhvers? Þá geturðu
huggað þig við að það er fjöldinn allur
af fólki í sömu sporum og að til eru
ýmis góð ráð, sem geta gert þér lífið
léttbærara.
Oröin „já“ og „nei“ eru yfir-
leitt meö þeim fyrstu, sem
börn læra, enda eru þau ein-
föld í framburöi og meining
þeirra Ijós. Þegar líöur á ævina
lenda hins vegar margir í
mestu erfiðleikum meö annað
þessara oröa. Þeim finnst
nefnilega svo hræðilega erfitt
að segja NEI.
Fræöimenn (þ.e. sálfræöing-
ar og fleiri) kalla þetta skort á
ákveöni og víöa er boðið upp á
námskeiö fyrir fólk, sem þjáist
af þessu. Slík námskeið hafa
t.d. verið haldin hér á landi.
Þaö hafa einnig veriö gefnar út
bækur um vandamálið og með
ráðleggingum um hvernig
menn geti snúiö vörn í sókn.
Þessi rit fjalla þá um svokall-
aöa ákveðniþjálfun og sem
dæmi um þannig bækur má
nefna titla eins og „Ekki segja
Það er óþarfi að láta klukkuna
stjórna lifi sínu, en hún er mikil-
vægt hjálpartæki við alla skipu-
lagningu.
JÁ, þegar þú vilt segja NEI“
(Don’t say YES when you want
to say NO), „Ég fæ SEKTAR-
KENND, þegar ég segi NEI“
(When I say NO, I feel GUILTY)
og dönsku bókina „Sjálfs-
traust" (Selvtillid). En bækur í
þessum dúr hafa líka veriö
þýddar á íslensku, eins og t.d.
„Elskaðu sjálfan þig“, sem
lóunn gaf út fyrir nokkrum
árum.
ERT ÞÚ NÆGILEGA
ÁKVEÐIN/N?
Þeir, sem þjást af skorti á
ákveðni, vita oftast mætavel af
því sjálfir. En velkist einhverjir
í vafa ættu þeir hinir sömu aö
athuga, hvort þeir kannast viö
einhverjar af eftirtöldum lýs-
ingum:
Þú samsinnir oft öörum til
þess aö móöga þá ekki.
Þú lætur aðra komast upp
meö aö fá þig til aö gera hluti,
sem þú kærir þig ekkert um.
Þú átt erfitt meö aö oröa
lögmætar kröfur þínar.
Þér finnst aðrir rétthærri en
þú.
Þér líður illa í návist yfir-
manna eöa fólks, sem hefur
einhver völd.
Aörir eiga auövelt meö aö
særa tilfinningar þinar með
oröum sínum og gjöröum.
Þér líður oft hræðilega illa,
án þess að skilja ástæðuna.
Þér finnst fólk níðast á þér.
Þeim, sem kannast við mörg
af framangreindum atriðum,
veitir líkast til ekki af því aö
lesa svo sem eina af framan-
greindum bókum, eóa leita
uppi námskeiö í ákveðniþjálf-
un. Þar er fólki kennt aö meta
sjálft sig meira og' hætta að
sitja og standa til aó þóknast
öörum. Bandarískur sálfræð-
ingur, sem skrifað hefur met-
sölubók um þetta vandamál,
setur fram nokkur boðorð fyrir
þá, sem vilja yfirvinna það. Þau
eru m.a. eftirfarandi:
1. Þú átt rétt á þvi aö dæma
eigin hegðun, hugsanir og
tilfinningar og að taka
ábyrgð á afleiðingum þeirra.
2. Þú átt rétt á þvi aö rök-
styðja ekki eða afsaka
hegðun þina.
3. Þú átt rétt á þvi að dæma
sjálfur, hvort þér ber skylda
til að finna lausn á vanda-
málum annarra.
4. Þú átt rétt á því að skipta
um skoðun.
5. Þú átt rétt á því að gera
mistök — og taka ábyrgð á
þeim.
6. Þú átt rétt á þvi að segja
„Ég veit það ekki“.
7. Þú átt rétt á því að taka
órökstuddar ákvarðanir.
8. Þú átt rétt á því að segja
„Ég skil þetta ekki“.
9. Þú átt rétt á því að segja
„Mér er alveg sama“.
Skrifaðu minnisatriöi hjá þér og
reyndu að læra af þeim.
AMMA GÆTIR
RARNANNA, EN...
Það má nota ýmsar aðferðir
til þess að öðlast meiri
ákveðni, en lykillinn að leynd-
ardómnum er ávallt sá, að láta
engan vaða yfir sig á skítugum
skónum — ef svo má að orði
komast. Og þaö er lexía, sem
margir hefðu gott af að læra.
T.d. ömmur, sem fórna sér fyrir
börnin sín með því að passa
barnabörnin, þó þær vildu mun
fremur stunda allt aðra vinnu.
En einnig unga fólkið, sem
lætur móður sína passa fyrir
sig, en er með bullandi sektar-
kennd vegna þess að gamla
konan talar varla um annað en
þennan gífurlega greiða og
miklu fórn, sem hún færir
þeirra vegna.
Amman hefur auðvitað full-
an rétt á að neita því að passa
barnabörnin og leita sér að
vinnu utan heimilisins, þar
sem hún getur blandað geði
við annaö fullorðið fólk. Ef
henni finnst óskaplega erfitt
að standa á þessum rétti sín-
um gæti hún hugsanlega fund-
Það er alls ekki galin hugmynd að
æfa sig i að segja NEI með þvi að
tala við sjálfan sig.
ið ákveðna málamiðlun. Hún
gæti t.d. samþykkt að gæta
barnabarnanna einungis um
takmarkaðan tíma á meðan
foreldrarnir væru að Ijúka námi
eða komast yfir versta hjallann
í íbúðarkaupunum. En amman
yrði líka að hafa bein i nefinu
til að segja „hingað og ekki
lengra", þegar tímabilið væri
útrunnið.
Ungt fólk, sem fær daglega
að heyra hvað amman er að
gera því mikinn greiða með því
að gæta barnanna, getur líka
losnað úr þeirri klípu. Það get-
ur m.a. gengið hreint til verks
og spurt þágömlu hvort barna-
gæslan sé henni svo þvert um
geð að hún vilji hætta þessu.
Svari amman neitandi, en haldi
samt áfram að gefa í skyn
hvað þetta sé mikil fórn af
hennar hálfu, verður unga fólk-
ið einfaldlega að leiða þær
athugasemdir hjá sér og láta
þær ekki skapa sektarkennd.
En auövitað getur þaó verið
hægara sagt én gert, eins og
svo margt annað. Þó eru til
ýmis ráð, sem gagnast vel í
baráttunni við fólk, sem reynir
að framkalla sektarkennd hjá
öðrum eða stjórna þeim með
hegðun sinni eða orðum.
AÐ ÞYKJAST VERA ÞOKA
Ein aðferð, sem-gagnast vel
við ákveðniþjálfun, kallast
„þokuaðferðin". Hún dregur
nafn sitt af þvi, að þú þykist
vera þoka — eða þannig. Gald-
urinn er sá, þú leyfir engum aö
ná tangarhaldi á þér, fremur en
þokunni. Þú lætur gagnrýni og
óþægilegar athugasemdir ein-
faldlega svífa í gegnum þig,
eins og steina í gegnum þoku-
bakka. Tökum dæmi:
Móðir nokkur, sem alltaf hef-
ur ofverndað dóttur sína, held-
ur áfram aö fylgjast náið með
henni, þó „lilla litla“ sé komin
á þrítugsaldur og löngu flutt
að heiman. Hún hringireinn
daginn í dótturina.
Mamman: Þú varst enn einu
sinni að skemmta þér fram
eftir allri nóttu, Sigga. Ég
hringdi til þín af og til þangað
til klukkan að ganga tvö!
Dóttirin: Það er alveg rétt,
mamma. Ég var úti að
skemmta mér í gær.
Með þessu svari slærdóttir-
in vopnin gjörsamlega úr
hendi móðurinnar, því það er
erfitt að halda áfram að
skammast, þegar viðmæland-
inn fer ekki í vörn heldur sam-
sinnir. En mamman gerir sig
kannski ekki ánægða með
þetta og reynir áfram að baka
vandræði.
Sumir halda að þeir njóti aðdáunar
annarra, ef þeir drekka meira en allir
félagarnir til samans.
Mamman: En Sigga min, þú
gætir orðið veik aftur, ef þú ert
svona lengi úti á kvöldin.
Dóttirin: Það gæti verið rétt
hjá þér, mamma mín.
Þetta svar er sama „þokan"
og það fyrsta. Stúlkan lætur
ekki hafa sig í það að rífast við
móóurina og gerir henni þar
með afar erfitt fyrir. Sigga
hefði einnig getað sagt eitt-
hvað a þessa leið: „Þú segir
nokkuð, mamma. Ég fengi lík-
lega mun meiri svefn, ef ég
færi ekki svona oft út að
skemmta mér.“ Og enn fengi
móðirin ekkert eldsneyti til að
bæta á bálið.
SPURNINGAMERKIÐ
OG BILAÐA
GRAMMÓFÓNPLATAN
Önnur góð aðferð fyrir fólk
með ákveðnivandamál er að
svara ásökunum eóa aðdrótt-
unum með spurningu. Þar með
er viömælandinn krafinn um
útskýringu á orðum sínum og
honum tekst ekki að kalla fram
sektarkennd, reiði eða aðrar
kenndir hjá (Deim, sem ekki er
nægilega ákveðinn. Tökum
dæmi um þetta:
Palli: Mikið hryllilega liturðu
illa út í dag, Beta.
(í stað þess að verða miður sín
vegna þessarar athugasemdar
snýr Beta vörn í sókn.)
Beta: Hvað áttu eiginlega
við, Palli?
Það er ömurleg tilvera að geta ekki um frjálst höfuö strokiö af ótta viö aö öörum liki það illa, sem maður tekur sér fyrir hendur.