Pressan - 22.12.1988, Blaðsíða 24

aaer I3dm339b .SS lURfibulmmia
Fimmtudagur 22. desember 1988
24
PRESSAN SPJALLAR VIÐ GUÐBJÖRGU ÞORBJARNARDÓTTUR LEIKKONU
Ein samfelld ánœgja
Þau okkar, sem komin eru eitthvað yfir þrítugsald-
urinn eða eldri og minnast kvöldstunda fyrir tíð sjón-
varpsins, muna bjarta og skýra rödd Gubbjargar Þor-
bjarnardóttur þar sem hún hljómaði úr útvarpstæk-
inu inn á flest heimili á landinu.
Guðbjörg, sem varð 75 ára síðastliðið sumar, er nú
að mestu hætt leik en þó heyrist rödd hennar stöku
sinnum enn á öldum ljósvakans og eins birtist hún á
fjölum Þjóðleikhússins minnst einu sinni á vetri.
Guðbjörg lítur yfir farinn veg í stuttu spjalli við Press-
una.
EFTIR BERGLJOTU DAVIÐSDOTTUR
„Já, ég er svo lánsöm að vera við
hestaheilsu og hef alltal' jai'nmikla
ánægju al'að leika; hcl' nú reyndar
grun um að þeir hjá Þjóðleikhúsinu
búi stundum til litil hlutverk l'yrir
mig svona rétt til að leyl'a mér að
vera með.
Upphafið? Svo lengi sem ég man
hel'ég hal't áhuga á leikhúsi. Ég er
fædd vestur í Bolungarvík og tóll'
ára gömul fluttist ég með l'jölskyldu
minni til ísal'jarðar. Þar voru marg-
ir góðir leikarar á þeim árum, m.a.
Brynjóll'ur heitinn Jóhannesson.
Ég sótti mikið leiksýningar á ísa-
l'irði á unglingsárunum, en það var
ekki l'yrren ég flutti til Siglul'jarðar
að ég fór sjáll'að vera með. Þangað
fór ég þegar ég var átján ára til að
taka við starl'i á skrifstofu bæjar-
l'ógeta. Á Siglufirði átti l'yrir mérað
liggja að búa næstu árin og el’tir
rúmlega l'jögurra ára starl' hjá l'óg-
eta riutti ég mig yfir til Síldarverk-
smiðju rikisins þar sent ég var
einkaritari í ein átta ár.
í MIÐRI MYND KOM VERK-
STJÓRINN OG KALLAÐI
RÆS RÆS!
Jú, mikil ósköp, það var ákaflega
gaman að vera á Siglufirði og taka
þátt í síldarævintýrinu og það gekk
allt út á síldina. Eg man til að
mynda eftir að ef hlé varð á söltun
og l'ólk skrapp í bíó til að láta þreyt-
una líða úr sér þá jal'nvel í miðri
mynd vippaði verkstjórinn sér inn
l'yrir dyrnar og kallaði ræs rtes! Þá
þutu allir út og hcim að hal'a fata-
skipti og örskömmu seinna var allt
iðandi á síldarplönunum. Ég var á
skrifstofunni l'rá átta á morgnana
til sjö á kvöldin og þá tók leikhúsið
við. Mér gal'st því aldrei tími til að
salta og ég séalltaf hálfpartinn eftir
að hafa ekki komist í meira návígi
við síldina sjáll'a.
ALDREI FRÍ Á SOMRIN
Vegna annríkisins í síldinni fékk
ég aldrci fri á sumrin en þess í stað
hal'ði ég frí í heilan mánuð á vet-
urna. Þá var ég l'ljót að þeysa suður
þar sem ég drakk í mig menninguna
í leikhúsunum. Það var einmitt í
svona vetrarfríum, sem ég sótti leik-
skóla Lárusar Pálssonar I tvo eða
þrjá vetur. Lárus kom til Siglul'jarð-
ar einhverju sinni og las þar upp og
ég var svo heppin að hann var kunn-
ugur hjónunum sem ég leigði' hjá.
Við kaffidrykkjuna þar barst leik-
listin í tal og þegar hann varð var
við ódrepandi áhuga minn bauð
hann mér setu í skólanum.
Já, víst hafði ég það mjög gott á
Siglulirði og ég á þaðan alar góðar
minningar, en mig þyrsti í menning-
una suður í Keykjavík og í þá daga
þýddi ekki að hugsa um að lifa á
leiklistinni. Á Siglufirði kynntist ég
ákaflega indælli konu sem var þar
starfandi hjúkrunarkona um tíma.
Hún var á leið til Reykjavíkur til
starfa við Landspítalann og réð mig
með sér sem ritara á röntgendeild-
ina. Þar vann ég síðan allt þar til ég
var fastráðin við Þjóðleikhúsið
1959 að mig minnir.
HEF ALDREI ÞORFT AD
SÆKJA OM VINNU
Það kann að hljóma einkenni-
lega, en ég hef aldrei þurft að sækja
um vinnu á lífsleiðinni, mér hefur
alltaf boðist vinna og á það einnig
við um leiklistina. Ég var ekki búin
að vera lengi í Reykjavík þegar Har-
aldur Björnsson hringdi í mig og
bauð mér lítið hlutverk í Iðnó sem
ég að sjálfsögðu þáði. Upp frá því
hafði ég nóg að gera með vinnunni
á Landspítalanum, en henni var
ekki þorandi að segja upp því í þá
daga var lítið borgað fyrir leik; við
fengum aðeins greitt fyrir sýningar,
en ekkert fyrir æfingar sem oft
stóðu langt fram á nótt.
FÓLKI FANNST SKRÝTIÐ
AD BÍLSTJÓRINN SKYLDI
LÍKA LEIKA
Nú, ég hef átt þess kost að ferðast
heilmikið, bæði utan lands sem inn-
an í tengslum við leikhúsið, og ég
man eftir ákaflega skemmtilegum
ferðalögum með leikhópi sem kall-
aði sig „Sex í bíl“. Við vorum sex,
eins og nafnið bendir til, sem fórum
um landið þvert og endilangt með
sýningar á sumrin. Auk mín voru I
hópnum Gunnar Eyjólfsson, Jón
Sigurbjörnsson, Þorgrímur Einars-
son, Hildur Kalmann og Lárus ing-
ólfsson. Gunnar leikstýrði og Jón
Sigurbjörnsson ók bílnum og man
ég hvað fólki þótti‘skrýtið að bíl-
stjórinn skyldi líka leika; fannst
það ekki passa að leikari væri að
aka bíl. En okkur var ákaflega vel
tekið hvar sem við komum.
Ég gerði mikið af þvi hér áður og
fyrr að skreppa út fyrir landstein-
ana í fríum; aðallega þá til London
að sjá leiksýningar, en í seinni tíð
hefur dregið úr því. Ég stend ekki í
því á gamalsaldri, enda vinkonur
mínar hættar að nenna með mér.
LEIKLISTIN HEFUR
VERIÐ MITT LÍF
Nei, ég hef aldrei gifst; hef hrein-
lega ekki haft tíma til að spekúlera
í þeim hlutum, leikhúsið hefur átt
allan minn hug, já, það má segja að
ég hafi gifst leikhúsinu. Leiklistin
hefur verið mitt líf og þegar ég lít til
baka hefur þetta verið ein samfelld
ánægja. Mér hefur aldrei leiðst, æv-
inlega verið sjálfri mér næg og vildi
engu breyta þó ég ætti þess kost.
Stend ekki
lengur í því að
fara til London í
leikhús, enda
vinkonurnar
hœttar að nenna
með mér.
PRESSUmynd
Magnús Reynir
Kraumar í krataflokki
Þorleifur Friðriksson:
Undirheimar íslenskra sljórnmála
Reyfarakenndur sannleikur um
pólitísk vígaferli
Örn og örlygur 1988
170 bls. (auk 24 myndasiðna) með
lilvísunum, heimiidaskrá,
nafnaskrá og alriðaskrá
Undirheimar íslenskra stjórn-
mála eru seinni hlutinn af tveggja
binda verki Þorleifs, beint fram-
hald af Gullnu flugunni sem kom út
fyrirári. Raunarsvo beint framhald
að ósögufróðum lesendum er betra
að hafa Gullnu fluguna við hönd-
ina til að átta sig á stöðu mála í mai
1953. Þá hefst frásögn Undirheim-
anna, fyrirvaralaust í miðri kosn-
ingabaráttu.
Frásögnin er saga Alþýðuflokks-
ins, einkum þó saga átaka innan
hans, og er sá þráður rakinn i tæp
þrjú ár, fram í mars 1956, þegar
Hannihul Valdimarsson var gerður
flokksrækur úr Alþýðuflokknum,
en hann var formaður flokksins í
upphafi bókar.
I Gullnu flugunni sagði frá átök-
um hægri og vinstri arms Alþýðu-
flokksins fram yfir flokksþing
1952, þar sem vinstri menn kusu
Hannibal formann í stað Stefáns
Jóhanns Stefánssonar. Undirheim-
arnir taka svo upp þráðinn með
kosningaósigri Álþýðuflokksins
1953, rekstrarvanda Alþýðublaðs-
ins og sveitarstjórnarkosningum
1953. I hreppsnefndarkosningum í
Kópavogi kom upp klofningur í
röðum Alþýðuflokksmanna. And-
stæðingar Hannibals skipulögðu
útstrikanir, sem leiddu til þess að
við endurteknar kosningar afneit-
aði Hannibal lista flokksins og
studdi framboð bróður síns, sósíal-
istans Finnboga Rúts. Af því spratt
uppreisn gegn honum meðal fyrri
stuðningsmanna hans innan
flokksins. Markverðasta deilumál-
ið var þó hvort Alþýðuflokksmenn
í verkalýðshreyfingunni ættu frem-
ur að starfa með sósíalistum (gegn
„atvinnurekendavaldi“ Sjálfstæð-
isflokksins), eins og Hannibal vildi,
eða með sjálfstæðis- og framsókn-
armönnum (til að einangra komrn-
únista“), eins og gert hafði verið í
tíð Stefáns Jóhanns.
Haustið 1954 hafnaði flokksþing
Alþýðuflokksins formennsku
Hannibals, en á Alþýðusam-
bandsþingi skömmu síðar myndaði
flokksarmur hans meirihluta ásamt
sósíalistum og Hannibal varð for-
seti ASÍ. Sem slíkur var hann í for-
svari fyrir harðvítugu verkfalli
1955. Þá gerðist hann baráttumað-
ur fyrir pólitísku samstarfi „vinstri
flokkanna", en Alþýðuflokkurinn
hafnaði samstarfi við „kommún-
ista“ og rak Hannibal fyrir þær
sakir úr flokknum.
Alla þessa sögu rekur Þorleifur
allrækilega, en þó fjörlega, svo að
frásögnin er sjaldnast langdregin.
Hann styðst við rækilega heimilda-
könnun, notar að sjálfsögðu ís-
lensk blöð og prentaðar skýrslur,
einnig gerðabækur og margvísleg
skjöl frá Alþýðuflokknum og Al-
þýðusambandinu, og við 22 þátt-
takendur atburðanna hefur hann
átt viðtöl, sem hann notar þó var-
lega og reynir að byggja fremur á
samtímaheimildum.
Auk þess hefur Þorleifur leitað
fanga mjög rækilega í skjalasöfn-
um norrænu jafnaðarmannaflokk-
anna og verkalýðssamtakanna. Og
þar reynist feitt á stykkinu, því að
íslenskir jafnaðarmenn höfðu náið
samband við bræðraflokkana á
Norðurlöndunum, ekki síst um inn-
byrðis ágreining sinn. Skandínavar
hafa reynst miklu meiri hirðumenn
um skjalavörslu en hinir íslensku
flokksvinir þeirra, þannig að er-
lendu skjalasöfnin leiða okkur í
mörgum atriðum nær atburðunum
en nokkrar íslenskar heimildir.
Þessi heimildakönnun Þorleifs er
því einkar fróðleg.
Heimildaforðinn setur líka svip á
áherslur Þorleifs. Samskipti Al-
þýðuflokksins við norræna jafnað-
armenn, fjárstuðningur þeirra við
hann og afskipti þeirra af stefnu
hans (sem einkennast af einangrun-
arstefnu gagnvart „kommúnist-
um“) verða rauður þráður í frásögn
Þorleifs. Hann er fyrst og fremst að
segja sögu þessara tengsla. Þau
virðast veigameiri í frásögn hans en
þau yrðu í alhliða sögu Alþýðu-
flokksins. Um það er þó ekki að
sakast. Þorleifur er nú einu sinni að
segja söguna frá þessu sjónarhorni,
og sú frásögn reynist um margt
fróðleg.
Þorleifur er ekki óvilhallur sögu-
maður. Hann er lítill vinur sósíal-
demókrata, sist hægri krata, en
hlynntur „samfylkingu“ vinstri
afía. Stefán Jóhann er þvi „skúrk-
urinn í þessari frásögn, Hannibal
fremur „hetjan“, og þó ekki laust
við að höfundur líti hann gagnrýn-
isaugum. Af öðrum „vinstri kröt-
um“ er Þorleifi sérstaklega upp-
sigað við Gylfa Þ. Gíslason; þar
held ég hann láti Gylfa viðreisnar-
áranna skekkja mat sitt á hinum
unga og róttæka Gylfa.
Annars reynir Þorleifur að skrifa
heiðarlega sagnfræði, þrátt fyrir
ákveðnar skoðanir á söguefninu.
Hann vinnur sem fræðimaður, vís-
ar rækilega til heimilda sinna og
túlkar þær opinskátt, þannig að les-
andi á tiltölulega hægt með að að-
greina hvenær hann fellst á túlkun
höfundar og hvenær ekki. Ég er
tortrygginn á ýmislegt í túlkun og
áherslum Þorleifs, og sumu er ég
beinlínis ósammála, kannski að
einhverju leyti vegna annarra
stjórnmálaskoðana. En sá ágrein-
ingur breytir því ekki, að bók hans
er geysifróðleg um þetta mikilvæga
tímabil í sögu Alþýðuflokksins og
íslenskrar verkalýðshreyfingar.
Meginþráður Undirheimanna er
rakinn á 85 blaðsiðum. Við hann er
bætt örstuttri frásögn af kosning-
unum 1956 og myndun fyrstu
vinstri stjórnarinnar. Síðar kemur
viðbótarkafli um viðleitni banda-
rískra aðila til að styrkja and-
kommúníska verkalýðsstarfsemi á
íslandi, að nokkru í samstarfi við
norræna jafnaðarmenn. Þetta er
fremur saga áforma en fram-
kvæmda, en fróðleg þó. Þá er loka-
kafli, „Eftirþankar". Aftan megin-
máls er svo birt eitt skjal í heild,
málsvörn Hannibals vegna kosn-
inganna i Kópavogi.
Þá taka við nærri 40 síður af
skrám; Heimildir og tilvísanir til
þeirra, mannanöfn og nokkur at-
riðisorð.
Bókinaprýðir fjöldi mynda, ljós-
myndir og skopmyndir. Prentvillur
eru margar (þó ekki nærri eins
áberandi og í Gullnu flugunni), en
bókin að öðru leyti vel úr garði
gerð.
Undirheimar íslenskra stjórn-
mála verðskulda athygli allra
áhugamannna um sögu íslands á
líðandi öld. ■
Helgi Skúli Kjartansson