Pressan - 11.05.1989, Síða 16

16
Fimmtudagur 11. maí 1989
sjúkdómar og fólk
ELUN
Ég var um daginn staddur í litlum
bæ og brá mér inn í apótek til að
kaupa plástur. Þar sem ég stóð í
röðinni og beið eftir afgreiðslu
veitti ég athygli gömlum manni,
sem var rétt fyrir framan mig. Hann
var með fulla körfu af alls konar
vítamínum, A og E, B og C, auk
hvítlauksbelgja og Ginseng-hylkja.
Hann komst að búðarborðinu og
fór að ræða við lyfjafræðinginn í
hálfum hljóðum urn þessi lyf sem
hann var að kaupa. — Þetta heldur
mér síungum, sagði gamli maður-
inn og hló gleðivana hlátri. Maður
verður einhvern veginn að verjast
Elli kerlingu, svo hún felli mann nú
ekki í fjölbragðaglímu lífsins eins
og Þór forðum, hélt hann áfram.
Þetta var maður á sjötugsaldri,
hann var alltof feitur, þreytulegur
og daufur til augnanna, fingurnir
voru gulir af langvinnum reyking-
um. — Svo verð ég að taka þessa
belgi og E-vítamínið út af náttúr-
unni, sagði hann, og hélt áfram að
tína upp úr körfunni alls konar
belgi og töflur af öllum stærðum og
gerðum til að tryggja sér eilífa
æsku.
Elíf œska í pilluformi
Frá örófi alda hefur mannkyn
sóst eftir eilífri æsku. Á öllum öld-
um hafa menn bölvað þeim örlög-
um að eldast og hrörna. í Eglu er
skýrt frá síðustu dögum Egils Skalla-
grímssonar, hvernig hann verður
gamall og fótfúinn og dettur eitt
sinn í návist kvenna. Þær hlógu dátt
að fallinu, en Grímur bóndi mælti
þá: — Miður hæddu konur að okk-
ur, þá er við vorum yngri. Egill kvað
þá fræga vísu: Vals hef ég váfur
helsis / Váfallur er ég skalla /
Blautur erum bergis fótar / borr,
hlust er þorrin.(Eða á nútímaís-
lensku: Höfuð mitt riðar tii. Mér
hættir til að detta á skallann. Lim-
urinn er orðinn linu og heyrnin er
farin). Það er skiljanlegt að menn
hræðist þessa þróun. Þess vegna
hafa alltaf verið uppi sniðugir biss-
nessmenn, sem selja cilífa æsku á
flöskum eða í pillum. Reyndar má í
ævagömlum bókmenntum lesa um
slíka töfradrykki. í grísku goða-
fræðinni færði Heba, gyðja æsk-
unnar, dóttir Seifs, guðunum ódá-
insveigar (nektar), sem einmitt
veittu eilífa æsku.
Líkaminn hrörnar
með árunum
En ellin færist yfir hægt og bít-
andi, hvað svo sem gert er eða tekið
inn, frumur líkamans eldast, sumar
hverfa og starfshæfnin minnkar.
Meltingarfærin vinna ekki úr fæð-
unnieins og áður, frumurnarí lung-
unum annast súrefnisskiptin ekki
nægilega vel, hjartavöðvinn slapp-
ast og nýrnafrumurnar standa sig
ekki við þvagmyndunina. Það er
ekki hægt að stöðva þessa þróun, en
á hinn bóginn er mögulegt að gera
ýmislegt til að halda sér í góðu
formi miklu lengur en áður var tal-
ið. Það verður aldrei hægt að fram-
leiða eilífa æsku og taka inn með
morgunmatnum, en hver mann-
eskja getur gert margt til að ná betri
tökum á Elli kerlingu og skáka
henni. Þegar sjúklingar mínir biðja
mig um undralyf til að halda sér
ungum segist ég því miður ekki hafa
yfir slíku lyfi að ráða, en á hinn
bóginn eigi þeir að fylgja ákveðn-
um ráðleggingum sem hjálpi þeim
að viðhalda æskunni eins lengi og
unnt er.
Einu sinni bjó ég til slíkan lista og
læt hann fylgja hér með.
1. Ekki reykja. Sígarettur stytta
líf og lífslíkur. Þær valda krabba-
meini og auka líkurnar á hjarta- og
æðasjúkdómum. Auk þess valda
sígarettur minnkandi úthaldi og
stuðla þannig að verri líðan.
2. Borðið næringarefnaríkan
mat og haldið ykkur í kjörþyngd.
Það er sérlega þýðingarmikið að
fitna ekki í ellinni. Offita þýðir
aukaerfiði á hjarta og lungu svo og
liði líkamans, auk þess sem hún
hefur neikvæð áhrif á sjálfsvirð-
ingu og vellíðan. Þess vegna ráðlegg
ég fólki að minnka fituneyslu, skera
alla sýnilega fitu af kjöti, minnka
við sig smjörát og rjómadrykkju.
Það er klókt að minnka allt sykur-
át, spara við sig sætar kökur og sætt
kaffi og neita sér að mestu um sæl-
gæti. Eg ráðlegg alltaf trefjaríkan
mat, eins og gróft brauð og ýmsa
ávexti, og mikið grænmeti. Slíkur
matur er hollur og kemur í veg fyrir
ýmsa þarmasjúkdóma, hefur góð
áhrif á hægðir og eykur þannig lífs-
nautnina. Hvað varðar vítamín-át
ráðlegg ég multivítamín daglega
auk 200—400 eininga af E-vítamíni
og 250—500 mg af C-vítamíni.
Þessar ráðleggingar eru fremur
byggðar á tilfinningu fyrir ýmsu
sem ég hef lesið um vítamín en bein-
hörðum vísindum. Ég er ákaflega
vantrúaður á taumlausa vitamín-
neyslu þar sem alls konar litskrúð-
ugar töflur eru stýfðar úr hnefa.
Hvítlaukshylki eru allra góðra
gjalda verð, en ég hef mun meiri trú
á lækningamætti og hollustu hvít-
lauksins sjálfs eins og hann kemur
fyrir á grænmetisborðum verslan-
anna.
3. Haldið ykkur í góðri likam-
legri og andlegri þjálfun. Það er
aldrei of seint að hefja líkamsþjálf-
un. Hún hefur góð áhrif á beina-
byggingu, starfsemi lungnanna og
hjartans, eykur úthald og þol,
lækkar kólesterólmagnið í blóðinu,
minnkar magn streituhormóna og
lækkar blóðþrýsting. Það er best að
byrja líkamsþjálfunina varlega t.d.
með gönguferðum og sundi, en fara
síðan yfir í meiri áreynslu eins og
hlaup og leikfinti. Ég ráðlegg fólki
að halda sér í formi með því að
reyna á líkamann ekki sjaldnar en
þrisvar í viku, ekki skemmri tíma en
20 mín. í senn. Líkamleg þjálfun
hefur marga kosti aðra en að bæta
heilsufar; sjálfsvirðing eykst og við-
bragðsflýtir og snerpa verða betri
og meiri, betur gengur að halda
kjörþyngd.
Auk þess á eldra fólk að halda
andanum við; lesa, fara í leikhús og
taka þátt í iífinu, fara á námskeið,
læra ný tungumál og ferðast til
ókunnra landa. Það er ótrúlega
skaðlegt fyrir andlegt atgervi að
leggja árar í bát og gefast upp. And-
legur sljóleiki, sem stundum er kall-
aður kölkun, stafar oftar en ekki af
sinnuleysi, fólki fer að standa á
sama, heldur að enginn taki neitt
mark á því og gefst upp og einangr-
ast. Ég hvet fólk til að þora að gera
breytingar og hafa kjark til að tak-
ast á við ný viðfangsefni. Slíkt við-
heldur eilífri æsku.
4. Farið reglulega í læknisskoðun
og eftirlit og komi einhver vanda-
mál upp farið þá til læknis. Ég hef
margoft séð eldra fólk með alvar-
lega sjúkdóma, sem fengu að þróast
alltof lengi vegna þess að ekki var
farið til læknis í tæka tíð.
5. Eignist nýja vini á öllum aldri.
Ég hef aldrei verið hrifinn af þeirri
tilhneigingu að aldursskipta þjóð-
félaginu þannig að eldra fólk búi í
sérstökum húsum, yngra fólk ann-
ars staðar og miðaldra fólkið á enn
einum staðnum. Eldra fólk á að
vera sem mest með öðru fólki og
hika ekki við að eignast nýja vini og
kunningja. Einangrunin býður
heim alls konar andlegum og líkam-
legum kvillum. Einmanaleikinn og
hrörnunin eru bandamenn.
6. Fáið nægan eðlilegan svefn.
Það er mikilvægt að sofa eðlilegum
svefni. Margt eldra fólk sefur á dag-
inn og hefur svo áhyggjur vegna
þess að nætursvefninn styttist þá
eitthvað. Slíkt er eðlilegt, en því
miður fara margir að taka svefnlyf,
sem hefur slæm áhrif á andlegt og
líkamlegt atgervi. Svefnlyfin sljóvga
og gera fólk óstyrkt á fótunum.
Eldra fólk á að forðast svefnlyf í
lengstu lög og reyna heldur að ná
eðlilegum svefni eftir öðrum leið-
um.
7. Farið varlega með alkóhól og
akið aldrei bíl undir áhrifum.
8. Notið alltaf öryggisbeltin í
bílnum og minnkið þannig líkurnar
á því að slasast illa í slysi.
9. Takið því sem að höndum ber
af bjartsýni og reynið að hafa já-
kvæða afstöðu til sjúkdóma og ým-
issa áfalla.
10. Síðast en ekki síst. Standið
vörð um lífsnautnina. Hvað er
langlífi? spyr Jónas Hallgrímsson í
frægu kvæði, og svarar í næstu
hendingu: Lífsnautnin frjóva. Alls
konar lífsnautnir, eins og gott kyn-
Iíf, holl líkamshreyfing, góður mat-
ur, ferðalög, lestur góðra bóka,
leikhúsferðir og mannleg tengsl,
viðhalda eilífri æsku mun betur en
alls konar lyf. Hafið því gaman af
lífinu, við eigum bara þetta eina líf
og fáum aldrei annað.
Ef tekst að lifa í einhverju sam-
kvæmt þessum ráðleggingum má
fresta ellinni og gera hana léttbær-
ari en ella. En enginn má sköpun
renna, og öll endum við ævina ein-
hvern tímann hvað svo sem við ger-
um. Eða eins og Hallgrímur sálugi
Pétursson segir í frægurn sálrni:
Innsigli öngvir fengu / uppá lífs-
stundu bið, / en þann kost undir
gengu / allir að skilja við.
En við berum þrátt fyrir allt
ábyrgð á eigin elli; hvernig hún er,
hvernig okkur líður og hvað gerist.
Ungur íslenskur listmálari, Sigurður Arni Sigurðsson, sýnir í París.
Skýin eru óþrjótandi uppspretta
í tilefni tvö hundruð ára afmælis
frönsku stjórnarbyltingarinnar
hefur risið nýtt, veglegt óperuhús
við Bastillutorgið. Það verður opn-
að með pomp og pragt 13. júlí nk.
Bygging þessa mikla húss hefur gert
það að verkum að hverfið í grennd
vð Bastilluna, sem áður var fremur
óhrjálegt, er nú að komast í tísku og
er nú talið vera upprennandi lista-
mannahverfi borgarinnar. Þangað
hafa ótal listamenn flust á síðustu
árum og einu sinni á ári opna þeir
vinnustofur sínar almenningi.
Antoine Candau er einn þeirra
fjölmörgu framsýnu listaverkasala
sem opnað hafa gallerí í þessu
hverfi. í sýningarsal hans við rue
Keller var þann 17. apríl opnuð sýn-
ing á verkum 10 nemenda í virtum
listaskóla skamnit utan Parísar.
Einn þeirra er ungur íslendingur,
Sigurður Árni Sigurðsson.
Við tókum Sigurð tali á opnunar-
daginn.
Hvernig hefur námi þínu verið
háttað?
„Ég lauk nánti við málaradeild
Myndlista- og handíðaskóla ís-
lands haustið 1987 og fór þá beint
hingað til Parísar og hóf strax nám
við Ecole Nationale d‘Art de Cergy.
Þetta er tiltölulega ungur skóli,
stofnaður fyrir um það bil tíu ár-
um. Ég held ég megi segja að þessi
skóli sé frjálslegri en gerist og geng-
ur með listaskóla hér í Frakklandi.
Kennararnir eru ekki eins kúgað-
ir af franskri myndlistarhefð og oft
vill brenna við.
Það má segja að andi „konsepts-
ins“ svífi yfir vötnunum í skólan-
um, enda kemur það vel í ljós á
þessari sýningu.
Hér er það hugmyndin á bak við
verkið sem er aðalatriðið, en ekki
hvernig það er unnið!‘
Hver er hugmyndin að baki
verkinu sem þú sýnir hér?
„Þessi mynd er einföld upplifun
á formum. Ég tefli fram tveimur
formum sem mér finnst skemmti-
leg. Annað er krókódíll en hitt ský.
Ég nota ský mikið í verkum mínum.
Þau eru síbreytileg og lögun þeirra
því „óendanleg". Skýin eru mér
óþrjótandi uppspretta hugmynda.
Þau svífa í loftinu en eru úr vatni.
Hér set ég fram ský á móti krókódíl,
sem er líka að mestu Ieyti vatn og
lifir í vatni. Ég hef í rauninni ekkert
fleira um myndina að segja. Það er
hægt að ræða endalaust um myndir
þegar þeim er lokið, en það kemur
verkinu sjálfu oft lítið við.“
Hver eru framtíðaráformin?
„Ég vona að ég geti haldið áfram
að vinna að myndlist og það er gott
að vinna að henni hér. Éf eitthvað
er að gerast í myndlistinni þá kemst
maður í kynni við það hér í París.
Ég kann mjög vel við mig og vona
að ég geti verið hérna sem lengst."
VIDTAL OG MYND: GUORÚN FINNBOGADÓTTIR