Pressan - 09.11.1989, Blaðsíða 16

16
Fimmtudagur 9: nóv. 1989
sjúkdómar og fólk
Heldurdu nokkuð, að ég sé
alkóhólisti?
Hún Rósa, skólasystir mín úr
Laugarnesskólanum, taiaði við mig
um daginn út af Páii manninum sín-
um. Ég vissi að hún var gift, vann í
einhverjum banka og átti 2 eða 3
börn. Maðurinn hennar var hátt-
settur á einhverri skrifstofu og ég
hafði hitt hann nokkrum sinnum
með Rósu. Páll var nokkrum árum
eldri en Rósa, feitlaginn og bros-
mildur, meðlimur í Lyons og þótti
liðtækur við Ijósaperusölu og alls
konar safnanir til góðgerðarstarf-
semi. Við hittumst einu sinni á mál-
verkasýningu og þar virtist hann
illa haldinn, rauður og þrútinn með
bauga undir augunum. Listamaður-
inn veitti freyðivín og Páll drakk
mikið. Hann stóð í salnum miðjum
svo þjónustustúlkurnar urðu sífellt
að fara framhjá honum, þegar þær
komu með freyðivínið á bakka.
Hann teygði sig þá sífellt í ný glös og
var áður en varði orðinn vel kennd-
ur og hinn hressasti. Hann talaði
hátt og kastaði fram blautlegum
stökum eftir afa sinn, Jón hagyrðing
bónda í Stóra-Hvammi. Rósa varð
þá mjög óróleg og reyndi að láta
sem minnst á sér bera meðan mað-
ur hennar hafði sem hæst. Nokkru
síðar hitti ég þau aftur í boði og
sama var upp á teningnum; Páll
drakk mikið og varð ölvaður, svo
mig var farið að gruna, að hann
gæti mögulega átt við áfengis-
vandamál að stríða.
Hjálparbeiöni
— Geturðu talað við hann Pál fyr-
ir mig? spurði Rósa þegar hún
hringdi. — Af hverju? sagði ég. —
Hann er farinn að drekka svo mikið,
að ég er alveg að gefast upp. Þetta er
farið að hafa áhrif á okkur öll. Hann
drekkur um hverja helgi og stund-
um í miðri viku og eftir að bjórinn
kom er þetta miklu verra en áður. —
Heldurðu að hann vilji tala við mig?
sagði ég. — Já, hann vill það, sagði
Rósa og við ákváðum að hittast dag-
inn eftir. Páll kom á tilsettum tíma
og var hress að vanda. Hann var
þokkalega klæddur fallegum, ljós-
teinóttum jakkafötum, blárri, frem-
ur slitinni skyrtu og Ijótu, litlausu
polyester-slifsi. — Þú vildir tala við
mig, sagði hann, en ég get sagt þér
fyrirfram, að ég er enginn alkóhól-
isti eins og hún Rósa heldur fram. Ég
smakka vín, en þetta er ekkert
vandamál hjá mér. Ég hef t.d. aldrei
misst úr vinnu vegna drykkju en í
mínum huga er það aðaleinkenni
alkóhólisma. Ég drekk eins og hver
annar, bætti hann við. — Jæja, sagði
ég, en ertu tilbúinn að svara nokkr-
um spurningum á milli okkar
tveggja, þar sem þú íhugar eftir
bestu samvisku, hvernig drykkjan
er? Þú færð stig fyrir svörin og svo
metum við ástandið út frá því. — Ég
er til í það, sagði Páll.
Spurningarnar:
1. Hefurðu einhvern tímann
ákveðið að hætta að drekka
í að minnsta kosti eina viku
og mistekist? Páll hugsaði sig
um og sagði svo: — Já, mér hef-
ur mistekist það nokkrum sinn-
um. — Svo þú hefur reynt að
hætta, þó drykkjan sé ekkert
vandamál, sagði ég. — Já, ég
var orðinn leiður á röflinu
heima, lofaði þeim bindindi en
mistókst, sagði Páll og brosti.
2. Verðurðu reiður, þegar ein-
hver reynir að ræða það við
þig, að þú drekkir of mikið
og vill ráðleggja þér eitt-
hvað í þeim efnum? — Já,
sagði Páll, hvort ég geri, ég þoli
bara alls ekki þegar Rósa er að
gagnrýna drykkjuna hjá mér.
3. Hefurðu einhvern tímann
reynt að stjórna drykkjunni
með því að skipta um vínteg-
undir, farið úr ^sterkum
drykkjum yfir í létt vín eða í
bjór? — Já, sagði Páll, ekki get
ég neitað því, ég hef reynt að
stjórna drykkjunni með því að
fara yfir í veikari sortirnar og
núna síðast í bjórinn.
4. Hefurðu fengið þér afrétt-
ara síðasta árið? — Já, sagði
Páll, ekki get ég neitað því;
þegar við hjónin vorum á
Spáni í sumar fékk ég mér allt-
af bjór í morgunsárið. Stundum
fæ ég mér einn á sunnudags-
morgnum, áður en ég fer á fæt-
ur. En á að telja einn bjór afrétt-
ara? — Já, sagði ég.
5. Öfundarðu þá sem geta
drukkið án þess að lenda
nokkurn tímann í vandræð-
um? — Já, sagði Páll, ég hálföf-
unda þá, sem alltaf halda haus
og verða aldrei of fullir og
muna allt sem gerist.
6. Hefur drykkjan aukist á síð-
asta ári? — Nei, sagði Páll,
drykkjan er eiginlega alltaf sú
Sama. — Annað segir Rósa,
sagði ég. Hann svaraði engu,
en virtist brugðið.
7. Hefur drykkjan skapað ein-
hver vandamál heima fyrir?
— Já, sagði Páll, þú veist það.
Rósa talaði við þig, við erum
alltaf að rífast út af þessu og
hún hefur hvaö eftir annað sett
mér afarkosti. Svo eru krakk-
arnir farnir að agnúast út af
þessu líka.
8. Þegar þú ert í veislum, þar
sem lítið er að drekka, reyn-
irðu þá að verða þér úti um
aukadrykk? — Það held ég
ekki, sagði Páll — Annað sýnd-
ist mér á málverkasýningunni
um daginn, þar sem þú sast fyr-
ir gengilbeinunum og reyndir
til hins ýtrasta að verða þér úti
um aukadrykki, sagði ég.
9. Hefur þig vantað í vinnu
vegna drykkju á síðasta ári?
— Nei, sagði Páll. — Alveg viss?
sagði ég. — Já, ég hef kannski
mætt of seint eða lengt eitt-
hvað matartímann vegna
drykkju, en það kemur ekki oft
fyrir. Einu sinni tilkynnti ég
mig veikan eftir fyllerí. — Svo
svarið er já, sagði ég.
10. Hefurðu einhvern tímann
fengið óminni eða „blakk-
át“ eftir drykkju? — Já, oft
sagði Páll. Stundum man ég
eiginlega ekki neitt eftir gott
fyllerí.
11. Hefur þér einhvern tímann
fundist, að líf þitt yrði betra
og skemmtilegra ef þú
drykkir ekki? — Kannski,
sagði Páll, en þó veit ég það
ekki, mér finnst gaman að fá
mér í glas, verst að geta illa
stjórnað því. Ætli svarið sé ekki
já.
12. Geturðu hætt að drekka
hvenær sem þú vilt eftir
kannski 2—3 sjússa? — Nei,
sagði Páll, ég á afskaplega erfitt
með það. Yfirleitt held ég
áfram að drekka meðan eitt-
hvað er til.
13. Færðu stundum sektar-
kennd eftir drykkju? — Já,
oft, sagði Páll, sérstaklega ef
eitthvað hefur komið upp á
milli okkar Rósu.
14. Hefurðu misst vini vegna
drykkjunnar, eða lent í
slagsmálum drukkinn? —
Já, það hefur komið fyrir, sagði
Páll, alvarlegur í bragði.
15. Hefurðu einhvern tímann
lent í útistöðum við lögreglu
vegna drykkju? — Já, einu
sinni, sagði Páll, þegar ég var
tekinn fyrir ölvun við akstur.
Nidurstaöan
— Jæja, sagði ég, þegar þetta er
tekið saman, þá svarar þú 13—14
sinnum með jái. Samkvæmt því er
þetta talsvert vandamál. Páll sagði
hugsi: — En ég hef aldrei misst neitt
teljandi úr vinnu vegna drykkju. —
Nei, sagði ég, en það er kannski
ekki aðalmálið, oftsinnis kemur
drykkjan síðast niður á vinnunni. —
Ég er ekki tilbúinn að fara í meðferð
sagði Páll. — Nei, en við skulum
ræða betur næst hvað hægt er að
gera, og það er stórt skref fram á
við, ef þú áttar þig á vandamálinu.
Ef menn svara þessum spurningum
oftar en 3svar sinnum með jái er um
alvarlegt vandamál að ræða. Við
kvöddumst en ákváðum að hittast
aftur eftir nokkra daga og ræða að-
gerðir.
pressupenni
Brostin klakabönd
Hún er stundum með ólíkindum
þessi stjórnmálaumræða hérlendis.
Það er annaðhvort í ökkla eða eyra.
Sumir mikilvægir málaflokkar fá
nákvæmlega enga umræðu á þingi
og/eða í fjölmiðlum mánuðum sam-
an, en svo skyndilega eins og hendi
væri veifað snýst allt á hvolf og eng-
inn er maður með mönnum nema
hann hafi geislandi áhuga á við-
komandi málefni. Þá er eins og hafi
brostið klakabönd.
Gott dæmi um þetta er yfirstand-
andi hávaðasöm og á köflum ákaf-
lega grunnhyggin umræða um
skipasmíðaiðnaðinn hér á landi. Og
það er gamla sagan: fjöldauppsagn-
ir í tilteknu fyrirtæki í ákveðnu kjör-
dæmi setja þingmenn viðkomandi
kjördæmis á haus. Þeir æða út um
allar koppagrundir og vilja lausn á
málinu á borðið ekki seinna en í
gær. Utandagskrárumræður í löng-
um bunum og starfsmannafundir,
blandaðir sterku fjölmiðlafári, eru
þá réttir dagsins. Og „uppleggið" er
ákaflega skýrt: það nálgast pólitískt
sjálfsmorð í þessu andrúmslofti að
leggjast á nokkurn hátt á móti „taf-
arlausri lausn málsins og viðeigandi
ráðstöfunum til að skapa fyrirtækj-
um í skipasmíðaiðnaðinum rekstr-
argrundvöll", eins og þetta er gjarn-
an orðað.
Áður en lengra er haldið í þessum
hugleiðingum er rétt að undirstrika,
að ég er á engan hátt að gera lítið úr
víðtækum og margháttuðum vanda
skipasmiðaiðnaðarins. Þvert á móti
myndi ég sennilega ekki hegða mér
á neinn hátt öðruvísi en þingmenn
Norðurlandskjördæmis eystra, þeg-
ar Slippstöðin sagði upp fólki, eða
þingmenn Reykjaness þegar Stálvík
og Skipaión hafa dregið saman segl-
in. Það er ekki málið. Hitt geri ég
hér að umtalsefni, hversu pólitísk
umræða hérlendis er í raun óþrosk-
uð og í formi stökkbreytinga, en
ekki upplýsinga, málefnaleg stig-
vaxandi umræða um vandamál nú-
tíðar og framtíðar, hvort heldur það
er skipasmíðaiðnaðurinn, sjávarút-
vegurinn eða aðrir málaflokkar,
sem í hlut eiga.
Og þannig mætti rekja dæmin úr
íslenskri stjórnmála- og fjölmiðla-
umræðu. Nærtækt væri einnig að
nefna þá hlífðarlausu og ómálefna-
legu umræðu um svonefnd „spill-
ingarmál" stjórnmálamanna, sem
tröllríða allri þjóðmálaumræðu. Það
hvernig þessi hasarumræða blæs út
annað veifið og gleypir í raun á
sama tíma allar heiðarlegar tilraun-
ir manna til að ræða vitræn, mál-
efnaleg, mikilvæg framtíðarhags-
munamál fólks í þessu landi er auð-
vitað fjarri öllu lagi. Af fréttum síð-
ustu mánaða mætti ætla að einhver
Geir Haarde, sem mun víst hafa set-
ið á þingi fyrir Sjálfstæðisflokkinn
um skeið, hafi fundið upp spilling-
una, þegar honum gafst tækifæri á
því að gramsa í nótum og kvittunum
inni í ríkisendurskoðun. Það er vit-
anlega langur vegur frá því, að sú sé
raunin. Meint spilling stjórnmála-
manna hefur oftar en ekki verið um-
fjöllunarefni stjórnmálamanna
sjálfra og fréttahauka og nægir í því
sambandi að nefna baráttu Vil-
mundar heitins Gylfasonar í þeim
efnum á áttunda áratugnum. Það
sem hefur ef til vill breyst mest í
þessari sjálfsögðu gagnrýnu um-
ræðu er hvernig hún er nú miklu
meira en áður persónugerð. Það á
að vera óumdeilanlegt hlutverk fjöl-
miðla, ríkisendurskoðunar og
stjórnmálamanna, að fylgjast
grannt með hugsanlegri spillingu í
samfélagi okkar, jafnt hvort hún er í
hinni opinberu stjórnsýslu, hjá hálf-
opinberum fyrirtækjum eða einka-
fyrirtækjum, sem mörg hver njóta
margháttaðrar aðstoðar opinberra
sjóða og stofnana, hvernig með fé
og hlunnindi er farið. Ekki síður á
þetta aðhald að beinast að einka-
geiranum, því vissulega byggir
hann ekki á loftinu einu, heldur á
einn eða annan veg frá almenningi
í þessu landi, í formi þjónustugjalda,
vöruverðs eða annars. En það er vís-
asti vegurinn til að gera þessa um-
ræðu ómarkvissa og gagnslitla, þeg-
ar einstaklingar eru eltir uppi dög-
um og vikum saman og gagnrýn-
endakórinn er ekki í rónni fyrr en
viðkomandi einstaklingur er hala-
klipptur, sviðinn og liggjandi mar-
flatur fyrir allra fótum. Og þá gjarn-
an snýst stóridómur almennings-
álitsins upp í andstæðu sína og við-
komandi einstaklingur fær samúð
fólks í stórum stíl og gagnrýnis-
verða athæfið, sem vafalítið var
nauðsynlegt að taka á og koma í veg
fyrir að endurtaki sig, er gleymt og
grafið. Aðeins beðið eftir næsta
máli, næsta fórnarlambi.
Hver man lengur eftir ástæðu
þess að Albert Guðmundsson, þá-
verandi fjármálaráðherra, var knú-
inn til afsagnar af núverandi for-
manni Sjálfstæðisflokksins. Máls-
ástæður í þeim farsa öllum saman-
blika sennilega ekki skýrt í hugskoti
fólks almennt. Hitt muna allir, að Al-
bert Guðmundsson fékk slíka
dæmalausa fjölmiðlaumfjöllun í því
máli, að það gat ekki endað nema á
einn veg. Nefnilega nákvæmlega
þann, sem Albert Guðmundsson
sagði fyrir um sjálfur, þegar hann
sagði hvað eftir annað efnislega eitt-
hvað á þessa leið. „Af hverju eru all-
ir að ráðast á mig?“ Og eftir gegnd-
arlausa umræðu endaði auðvitað
málið þannig, að þúsundum saman
spurðu landsmenn sig þess sama og
svöruðu með samúðina í brjóstinu
með því að leiða Albert til stórsigurs
í kosningum, sem í hönd fóru.
Með þessum almennu vangavelt-
um um öfgarnar í pólitískri um-
ræðu, og þar með fjölmiðlaumfjöll-
un, er ekki verið að leiða einn né
neinn til sektar. Spurningin er ein-
faldlega sú hvort ekki sé affarasælla
að gíra niður hamaganginn á stund-
um og hafa umfjöllun einstakra
mála og málaflokka lengri og jafn-
ari, þannig að menn missi ekki sjón-
ar á aðal- og aukaatriðum. Hafa
skammtana jafnari og minni á hverj-
um tíma. Auðvitað er þetta ekkert
einfalt mál og auðveldara „um að
tala en í að komast". Það þekki ég
sjálfursem fyrrverandi blaðamaður,
þegar „sprengimálin" koma upp.
En er ekki ástæða til að velta
þessu dálítið fyrir sér?