Pressan - 19.07.1990, Blaðsíða 4

4
Fimmtudagur 19. júlí 1990
lítilræði
af haugfé
I fráfræðí minni hef ég lengi haldið að Islend-
ingum ætti að vera heldur hlýtt til virtra er-
lendra fornfræðinga sem lagt hafa leið sína
hingað til lands sumar eftir sumar.
Þetta góða fólk hefur borgað með sér til að
fá að liggja hér við, á grúfu, ofaní gömlum
ruslahaugum, dægrin löng, líklega til þess að
varpa enn skýrara Ijósi á gullöld íslenskrar
menningar sem svo sannarlega virðist ekki í
rénun, ef marka má atferli íslenskra fornmenn-
ingarfrömuða uppá síðkastið.
Nú er hinsvegar komið á daginn að erlendir
fornfræðingar eiga ekki uppá pallborðið hjá
umboðsmönnum „íslenskrar menningararf-
leifðar", sem skipa svonefnt „Þjóðminjaráð"
og telja, að því er manni skilst, að þeir einir sem
læsir eru á forn handrit íslensk séu færir um að
rannsaka hundabein, jarðvegssýni og mann-
vistarúrgang frá miðöldum.
Ef til vill gæti það líka verið tilfinningamál ef
íslenskir fornfræðingar féllu í skuggann af er-
lendum, þegar engir peningar fást á íslandi til
fornleifarannsókna og útlendingar einir geta
grafið, af því þeir gefa vinnu sína.
Mönnum brá semsagt heldur betur í brún á
dögunum þegar sú frétt barst í fjölmiðlum að
lítið yrði um fornleifarannsóknir á vegum Þjóð•
minjasafnsins í sumar þar sem engir fjármunir
væru ætlaðir til rannsókna í ár.
Að vísu tókst að fá Reykjavíkurborg til að
halda áfram að kosta uppgröft í Viðey með því
að sýna borgaryfirvöldum tvo steinsnældu-
snúða sem þar voru grafnir upp.
Nú hallast sérfræðingar að vísu að því að
steinsnældusnúðarnir hafi báðir verið eitthvað
annað en steinsnældusnúðar og þurfti forn-
leifafræðinga sem hagvanir eru í menningar-
sögu íslensku þjóðarinnar og læsir á skinn-
handrit, til að benda á að Islendingar voru
hættir að spinna ull með grjótverkfærum á
þrettándu öld.
Nú hafa verið færð rök að því að stein-
snældusnúðarnir séu öskubakkar Engilberts
Hafbergs eða Runólfs skúffu sem var í snatti
hjá Engilbert í kreppunni fyrir stríð.
Það styrkir þessa tilgátu að munnstykki úr
pípusterti fannst í fjóshaugnum bakvið Viðeyj-
arfjósið og var munnstykkið nagað með þeim
hætti að ekki þykir leika vafi á því að eigandi
pípunnar hafi verið með „skúffu" (underbid),
hann hafi keðjureykt og þessvegna jafnan haft
tvo öskubakka við höndina.
í dag þykir fullvíst að steinklumparnir tveir
sem fundust í Viðey séu ekki tóvinnuverkfæri
steinaldarmanna, heldur öskubakkar frá síðari
menningarskeiðum íslensku þjóðarinnar.
Líklegt er talið að pípan hafi verið í eigu Run-
ólfs skúffu, en varla verður hægt að rannsaka
það til hlítar þar sem engir fjármunir eru í ár
ætlaðir til fornleifarannsókna.
Þessvegna mætti nú ætla að hljótt væri um
fornleifagröft á íslandi um' þessar mundir, en
það er nú eitthvað annað.
Nú hafa þau firn og stórmerki skeð að vís-
indamaður sem ekki er af íslensku bergi brot-
inn hefur sótt um að fá að halda áfram að grafa
í sorphaug norður á Ströndum að því er mánni
skilst á fjölmiðlum til að reyna að komast til
botns í því — „sem hingaðtil hefur verið nokk-
ur ráðgáta" — hvernig húsdýr landsmanna
hafi tímgast fyrr á öldum.
Thomas McGovern heitir maðurinn, virtur
vísindamaður og hefur, eftir því sem næst
verður komist, eytt allri sinni starfsævi í það að
kanna, með beinarannsóknum og haugleifa,
hvað menn hafi étið til forna, hvernig húsdýra-
haldi hafi verið háttað og yfirleitt virðist mað-
urinn hafa lagt sig eftir því að rannsaka hver
lífskjör fólk hafi búið við hér á norðurslóð fyrr
á öldum.
Thomas þessi McGovern hefur hingaðtil,
eftir því sem næst verður komist, átt gott sam-
starf við íslenska fornleifafræðinga, og hefur
raunar, í krafti menntunar sinnar og frama,
haldið rómaða fyrirlestra í Þjóðminjasafninu
og verið þar fagnað af þjóðminjaverði, sem op-
inberlega hefur óskað honum gæfu og gengis.
Þessvegna hefur manngreyið kannski, og
ekki að ástæðulausu, haldið að _með því að
varpa Ijósi á lífskjör almennings á íslandi fyrr á
öldum, væri hann að gera gustukaverk á ís-
lenskri þjóð sem ekki tímir að spandéra eyri í
fornleifarannsóknir, að minnsta kosti ekki þetta
árið.
En annað átti svo sannarlega eftir að koma
í Ijós.
Ef einhver skyldi ætla að fornleifa- og menn-
ingarsöguspesíalistar íslensku þjóðarinnar sitji
auðum höndum þessa dagana vegna verk-
efna- og peningaskorts þá er rétt að leiðrétta
þann misskilning strax.
Fimm manna yfirstjórn þjóðminja, svonefnt
„Þjóðminjaráð" starfar nefnilega — í umboði
menntamálaráðherra — dægrin löng að því að
hugsa um „þjóðminjavörslu" og hafa hönd í
bagga með mistökum annarrar nefndar; fimm
manna „Fornleifanefndar", sem fer með yfir-
stjórn „fornleifavörslu" og fornleifarannsókna í
landinu í umboði Þjóðminjaráðs.
Allt er þetta gert eins flókið og hugsast get-
ur, því það er nú einusinni tilhneigingin í
vandamálaþjóðfélögum samtímans að flækja
og af-einfalda augljósa hluti, svo réttu sérfræð-
ingarnir fái launað djobb við að greiða aftur úr
flækjunni.
Nema nú er svo komið að Fornleifanefnd er
búin að gefa McGovern leyfi til að halda áfram
rannsóknum sínum á hnútum, hundabeinum,
lærleggjum, sorpi og mannvistarúrgangi vest-
ur á ströndum en Þjóðminjaráð hefur bannað
þeim sama McGovern að hrófla við rusla-
haugnum þar sem hann kunni til þess ekki
nógu góð skil á íslenskri menningarsögu.
Og hefur maðurinn þó, eftir því sem næst
verður komist, helgað starfsævi sína menning-
arsögu norrænna þjóða og hlotið fyrir það ótví-
ræða viðurkenningu um allar jarðir.
Ekki er um það deilt að íslenskir fornfræð-
ingarséu bæði læsirog skrifandi og hafi því ráð
á að tala úr háum tróni.
Og auðvitað hafa þeir á réttu að standa.
Svo höfðinglega er að fornleifarannsóknum
staðið á íslandi um þessar mundir að líklega er
ekki við hæfi að útlendir menn komi þar nærri.
Síst af öllu kauplaust.
Maður sem ekki er hagvanur í íslenskum
skinnhandritum er tæplega fær um að rann-
saka bein, jarðvegssýni og ruslahauga í kring-
um forna bústaði fátæklinga til að reyna að fá
vitneskju um mataræði, húsdýrahald og lífs-
kjör fólks á liðnum öldum.
Enda kannski ástæðulaust að vera að hnýs-
ast mikið í lífskjör almennings á því skeiði ís-
lenskrar gullaldar sem nefnt hefur verið mið-
aldir.
Nær að grafa á slóðum höfðingja, til dæmis
að Bessastöðum og í Viðey, og reyna að kom-
ast til botns í því hvort Rúnki skúffa átti ösku-
bakkana sem fundust í Viðey á dögunum.
NY/R BILAR A HAGSTÆÐU VERÐI
HRINGDU OG VIÐ KOMUM MEÐ BILINN TIL ÞIN
BÍLALEIGAN
sími: 688888
Sudurlandsbraut 16, Reykjavík,
gengið inn frá Vegmúla.
GEYSIR
• Nissan Micra, Mazda 323, Toyota Cor-
olla, Nissan Sunny, Lada 1500 Station
• FJÓRHJÓLADRIFSBÍLAR: Subaru Sta-
tion, Toyota Tercel, Lada Niva, Range
Rover, Mitsubishi Pajero, Nissan Patroi,
Toyota Landcruiser, Ford Econoline
• 5-12 SÆTA: Mitsubishi Pajero (5-7),
Nissan Patrol (7), Toyota Hiace (11),
Toyota Litace (8), Ford Econoline (12)