Pressan - 19.07.1990, Blaðsíða 8

8
1
Fimmtudagur 19. júlí 1990
PRESSAN
mtmammammmmmmmammmmmmm
VIKUBLAÐ Á FIMMTUDÖGUM
Utgefandi: Blað hf.
Framkvæmdastjóri: Hákon Hákonarson
Kitstjórar: Jónína Leósdóttir
Omar Friöriksson
Blaöamenn: Anna Kristine Magnúsdóttir
Björg Kva Frlendsdóttir
Friörik Pór (iuömundsson
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
Ljósmyndari: Rinar Ólason
Útlit: Anna Th. Rögnvaldsdóttir
Frófarkalestur: Magnea J. Matthíasdóttir
Auglýsingastjóri: Hinrik Gunnar Hilmarsson
Ritstjórn og skrifstofur: Ármúla 36 simi: 68 18 66. Auglýsinqasími: 68 18 66.
Askrift og dreifing: Armúla 36, sími 68 18 66. Setning og umbrot: Leturval sf.
Prentun: Oddi hf.
Askriftargjald 500 kr. á mánuöi. Áskriftargjald: Pressan og Alþýöublaöiö:
1000 kr. á mánuði. Verö i lausasölu: 150 kr. eintakiö.
GORBATSJOV
STYRKIR NATO
Sögulegt samþykki Gorbatsjovs Sovétleiðtoga við aðild samein-
aðs Þýskalands að NATO kann að hafa úrslitaþýðingu fyrir framtíð-
arskipulag öryggismála í Evrópu. Hrun kommúnismans í Austur
Evrópu hefur gjörbreytt hlutverki og þýðingu hernaðarbandalag-
anna. Því hafa hugmyndir um sameiginlegt öryggiskerfi álfunnar
m.a. gengið út á afnám bandalaganna og að stofnun á borð við ráð-
stefnuna um öryggi og samvinnu í Evrópu þróaðist yfir í öryggis-
vettvang Evrópuþjóðanna. Samvinna Sovétríkjanna á þeim vett-
vangi mymli tryggja stöðugleika í öryggismálum. Ráðstefnan um
öryggi og samvinnu í Evrópu er hins vegar ófullnægjandi ef tryggja
á pólitíska og hernaðarlega aðild Bandaríkjanna i Evrópu og skort-
ir algerlega það skipulag sem nauðsynlegt er ef spennu- eða hættu-
ástand skapast á milli Evrópuþjóða.
Því virðist allt benda til þess að Atlantshafsbandalagið muni
standa af sér hrun þess hernaðarmynsturs sem kalda stríðið skap-
aði. Hiutverk þess muni breytast yfir í pólitískan samráðsvettvang
og eftirlit með vígbúnaðarstjórn og afvopnun. Hernaðaráætlanir
þess munu taka stakkaskiptum í samræmi við gjörbreytt andrúms-
loft öryggismála.
Þrátt fyrir þverrandi áhrif Bandaríkjanna í nýrri öryggisskipan
Evrópu munu tengslin ekki verða slitin. Stórveldin í NATO og Sovét-
ríkin eru sammála um að hagsmunum þeirra verði best borgið með
því að halda lífinu í Atlantshafsbandalaginu og við það vill Gorbat-
sjov semja. Sovétmenn munu hins vegar líkast til gera þá kröfu að
Bandaríkjamenn dragi herafla sinn frá meginlandinu í samræmi
við samdrátt í herafla Sovétmanna og niðurskurð í afvopnunarvið-
ræðunum. Þyi er hætt við að vigbúnaðarógnun stórveldanna
tveggja færist af enn meiri þunga yfir á höfin. I’að ógnar öryggis-
hagsmunum Islands. Verður þá hlustað á kröfur Islendinga um af-
vopnun í höfunum innan NATO? Eða mun bandalagið einkum ein-
beita sér að því að stuðla að stöðugleika í öryggismálum á megin-
landi Evrópu? Slík þróun getur leitt til þess að við einangrumst í út-
jaðri álfunnar og að ekki verði tekið mið af hagsmunum eyþjóðar-
innar í norðri þegar komið verður á nýju öryggiskerfi Evrópu.
bankabro*
Af nýyröi
„T.d. fékk Ólafur Þorsteinsson hóls-, nef- og
eyrnalæknir 3.250 kr. sem voru bundnar því
skilyrði að hann veitti fótæku fólki ókeypis
læknishjólp ó „tilteknum stað'V'
„Fyrirgreiöslupólitík" er
næstum því nýyrði í íslensku
máli. Orðabók Háskólans
hefur elstu heimildir um orð-
ið frá árinu 1976. Það ár er
fjallað um það í Sveitarstjórn-
armálum og sagt að það
merki „aðgerðir til að hafa
áhrif á byggðaþróun". Annað
orð þessu skylt er ,,kjör-
dæmapot". Ekkert er til um
það hjá Orðabókinni.
Eg fór að velta fyrir mér
hvers vegna þessi gífuryrði
þekktust ekki fyrr á árum.
Voru þingmenn sem hygluðu
sínum ekki fyrirgreiðsíupólit-
íkusar? Stundaði Ingólfur á
Hellu t.d. ekki fyrirgreiðslu
eða voru ‘ starfsaðferðir
stjórnmálamanna hafnar yfir
gagnrýni áður fyrr?
Ef Alþingistíðindum er flett
sést bærilega að þingmenn
hafa auðvitað sinnt sínum
kjördæmum (reyndar er kjör-
dæmi væntanlega ekki tekið
í brúk fyrr en með kjördæma-
breytingunni 1959), hlutirnir
voru einfaldari og bein leið
frá kjósanda til þingmanns.
-o-o-o-
Fjárlög koma upp um sam-
félagsgerðina á hverjum
tíma. Þjóðfélagið eins og það
var lýðveldisárið 1944 endur-
speglast t.d. í fjárlagafrum-
varpinu fyrir árið 1945. Það
var lagt fram haustið 1944,
eins og lög gera ráð fyrir.
Reyndar i seinna lagi, vegna
þess að Nýsköpunarstjórnin
var ekki mynduð fyrr en seint
í október.
Frumvarpið bar nokkurn
keim af stríðinu. Tekjur voru
til dæmis helmingur af stríðs-
gróðanurjj og laun opinberra
starfsmanna skiptust í grunn-
laun, aukauppbót og verð-
lagsuppbætur. Ráðherrar,
sem þá voru 5, fengu 10 þús-
und krónur í grunnárslaun
hver, 2.620 kr. í aukauppbót
og 14.805 kr. í verðlagsupp-
bætur. Verðbólga var mikil
og innfluttar vörur hækkuðu
feiknarlega í verði m.a.
vegna hækkana á farmgjöld-
um. Af einstökum tekjuliðum
voru verðtollar lang fyrir-
ferðarmestir eða um 40% af
heildartekjum ríkisins, sem
voru samtals 57,5 millj. kr. Þá
var ekki talinn með hagnað-
ur af opinberum rekstri.
Agóði af áfengisversluninni
var t.d. tæp þrettán og hálf
milljón, og gat fjármálaráð-
herra þess sérstaklega þegar
hann fylgdi frumvarpinu úr
hlaði að gróðinn af vínsölu
væri svo mikill, vegna þess
að áfengi hefði hækkað mik-
ið í verði og kaupgeta al-
mennings væri mikil.
-o-o-o-
Útgjöld ríkisins voru stund-
um nákvæmlega tíunduð.
T.d. fékk Ólafur Þorsteinsson
háls-, nef- og eyrnalæknir
3.250 kr. sem voru m.a.
bundnar því skilyrði að hann
veitti fátæku fólki ókeypis
læknishjálp ,,á tilteknum
stað" og gæfi skýrslu um.
Menntaskólinn á Akureyri
fékk 7.500 kr. ,,til dyravörslu"
og Geir Þormar á Akureyri
styrk til ,,að halda uppi
kennslu á Norðurlandi í
teikningu og tréskurði í þjóðr
legum stíl“. Til „embættis-
mannaekkna og barna"
runnu nokkrar upphæðir en
athygli vekur að „hvert barn
í ómegð" var misjafnlega
verðlagt. Sumar ekkjurnar
fengu 100 kr. með hverju
barni en aðrar 300 kr. Ríkis-
stjórninni var heimilað að
láta utanríkisráðherra í té
leigulausa íbúð, reyndar
bundið því að hann væri ekki
jafnframt forsætisráðherra.
Ýmsar fjárveitingar bera þess
merki að þingmenn hafi
stundað fyrirgreiðslu (þó að
það orð væri ekki komið í
tísku).
Umræður um frumvarpið
voru allskrautlegar en eru
furðanlega nærri okkur í tím-
anum. Fjárlagafrumvarpið
var kallað „platan" sem fjár-
málaráðherra hefði gefið út í
þremur eintökum. Fram-
sóknarflokkurinn var í stjórn-
arandstöðu. Ekki hafði geng-
ið að mynda ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknar
og Nýsköpunarstjórnin sat
við völd. Ólafur Thors forsæt-
isráðherra sagðist alltaf hafa
verið veiktrúaður á ágæti
stjórnar Framsóknarflokks
og Sjálfstæðisflokks. „Ég ótt-
aðist að þótt hún hefði mikið
þingfylgi, yrði hún svo veik
út á við, að hún fengi við ekk-
ert ráðið með verkalýðs-
flokkana í harðvítugri and-
stöðu," sagði Ólafur. Sú var
tiðin.
Sigfús Sigurhjartarson,
þingmaður sósíalista, rétt-
lætti samstarf við „íhaldið"
og sagði m.a.: „Árangurinn af
samstarfi vinnuafls og fjár-
magns er sköpun arðs, sköp-
un þeirra verðmæta, er þjóð-
irnar lifa af."
Ummæli Ólafs og Sigfúsar
eiga enn við árið 1990. En þá
var 1944 og aðrar áherslur.
Árið sem Pétur Ottesen bar
fram tillögu um að Alþingi
„freistaði þess að fá því til
vegar komið að Veðurstofan
fái aðstöðu til að láta lands-
mönnum í té veðurfregnir og
veðurspár, er að haldi mega
koma". Og árið sem þing-
menn lögðu fram frumvarp
um laun starfsmanna ríkisins.
Um lægsta launaflokk var
tekið fram: ,,í XIV launaflokk
koma aðeins iðnmeyjar, eftir
að hafa náð 6 ára þjónustu og
starfsaldri." Veðrið batnaði
ekki þó að Veðurstofan færi
að spá.
ÞORLÁKUR
HELGASON
'Ni
hin pressan
„Yfir kaffisopa í sjávarþorpi er
rætt um Palla Magg og Stefán
Jón þar sem áöur var rætt um
gæftir og gjöful mið."
— Fjölmiðlagrein í Morgunblaðinu.
„Alvarlega slösuðum hefur
fækkað mikið.##
— Fyrirsögn í Tímanum.
„Við skulum loka spilavít
unum og gefa Rauða kross-
inum fiskikvóta í stað
póker kassan na /#
— Sæmundur Guövinsson í fréttagrein í Alþýöublaöinu.
eímiMÉú immámvniinnivijMMi;) Miuiiia
r '
„Það er allt of hlýtt og okkur
vantar rigningu."
— Jón Oddur Guðmundsson, veiði-
vörður i Laxá i Leirársveit, i Timan-
um.
„Góða veðrið í júní og byrjun
júlímánaðar virðist hafa
kveikt í fólki."
— Sólarlandaferðasali í Morgun-
blaðinu.
,,Byrja mœtti á
því ad setja upp
vegabréfaskodun
viö dyr Árnastofn-
unar og prófbord
viö hliöina, þar
sem erlendir
frœöimenn yröu
látnir sanna fœrni
sína í íslensku
máli og lœsi á ís- : \\\
lenska menning- *
arsögu.“
— Yfirlýsing frá Félagi islenskra '
fraeða í Alþýðublaðinu.
„Ég held að flestir gefist upp á
endanum og greiöi skuldir sín-
ar þegar hótanir um eigna-
upptöku berast frá fógeta.
Þessu viljum við hnekkja."
— Emil Als augnlæknir i Morgun-
blaðinu, talsmaður Samtaka gegn
nauðungarsköttum.
„Svo viröist sem Júlíus Sól-
nes umhverfisráöherra hafi
hlaupið á sig þegar hann tal-
aði um slæma samvisku Svía í
kjarnorkumálum."
— Frétt i Alþýðublaðinu.
';yy,,Þaö er nauösyn-
legt fyrir kerfis-
kalla aö fá stöku
"' mum jarö-
amband.“
— Ólafu Ólafsson landlæknir og
héraðsi. knir i afleysingum á
Þi 'eyri — DV.
„Ég varð þess oft var að fólk
hvíslaöist á um aö þarna færi
einn Hafskipsmaðurinn."
— Halldór Guðbjarnason, fyrrv.
bankastjóri Útvegsbankans, í
helgarviðtali fimans.
„Ráðherraráð Efnahags-
bandalagsins hefur samþykkt
að nú skuli loksins stemmd
stigu við óþarfa þreifingum og
þukli karlmanna á starfs-
mönnum af gagnstæðu kyni."
— Frétt i Nýju helgarblaði.