Pressan - 17.10.1991, Blaðsíða 13

FIMMTUDAGUR PRESSAN 17. OKTÓBER 1991
13
Kostnaður við Forsetaembættið
HEFUR TVÖFALDAST
Á SÍBUSTU ÁRUM
Rekstrarkostnaöur hefur hœkkaÖ úr 25 í 65 milljónir, risnukostnaÖur um 80 prósent
og feröakostnaöur innanlands um 150 prósent
í HVAÐ FARA PENINGAR FORSETANS?
— Dæmi út frá raunverulegum tölum um kostnaöinn við embætti forseta
íslands á undanförnum árum
ALMENNUR REKSTUR..................................... 60.000X100 kr.
þ.a. launagreiöslur.................................. 22.000.000 kr.
þ.a. bifreiðakostnaður.................................... 2.900.000 kr.
þ.a. risnukostnaður....................................... 4.400.000 kr.
þ.a. ferðakostnaður....................................... 6.000.000 kr.
þ.a. opinberar heimsóknir............................ 18.000.000 kr.
þ.a. fálkaorðan........................................... 2.000.000 kr.
VIÐHALDSKOSTNAÐUR.................................... 10.000.000 kr.
GJALDFÆRÐUR STOFNKOSTNAÐUR.......................... 102.500.000 kr.
þ.a. endurbætur Bessastaða.......................... 100.000.000 kr.
þ.a. farartaeki og vélar.............................. 2.000.000 kr.
þ.a. húsgögn, skrifstofuvélar o.fl...................... 500.000 kr.
HEILDARKOSTNAÐUR.................................... 172.500.000 kr.
Almennur rekstur embœttis for-
seta Islands hefur á sídustu árum
kostad skattgreidendur 55 til 60
milljónir króna ogfer hœkkandi. Þá
er ekki innifalinn stofnkostnaður og
uidhald; þegar þeir liðir bœtast uið
hefur kostnaöurinn á sídustu árum
uerið á bilinu 80 til 235 milljónir
króna á ári.
Samantekt PRESSUNNAR á
kostnaði uegna forsetaembœttisins
frá 1969 leiðir í Ijós að flestallir ein-
stakir kostnaðarliðir hafa hœkkað
uerulega að raungildi. Bifreiða-
kostnaður hefur tuöfaldast, risnu-
kostnaður sömuleiðis, innlendur
ferðakostnaður hátt í þrefaldast og
kostnaður uegna opinberra heim-
sókna ríflega tuöfaldast. Þá hefur
kostnaður uegna endurbóta á
Bessastöðum og uiðhalds stórlega
aukist.
Fjárveitingavaldið hefur iðulega
vanmetið kostnaðinn við rekstur
embættis forseta gróflega. Á árun-
um 1969 til og með 1980, í „valda-
tíð“ Kristjáns Eldjárn heitins, fór
reksturinn að meðaltali 46 prósent-
um fram úr fjárlögum. Á árunum
1981 til og með 1989, í tíð Vigdísar
Finnbogadóttur, nam umfram-
keyrslan við reksturinn hins vegar
96,5 prósentum að meðaltali. Mun-
ar þar mestu að á fyrstu þremur ár-
unum var umframkeyrslan 198 pró-
sent að meðaltali.
Með rekstrarkostnaði er átt við
laun, risnu, ferðakostnað, bifreiða-
kostnað, opinberar heimsóknir,
fálkaorðuna og fleira. Á fyrsta kjör-
tímabili Kristjáns nam kostnaðurinn
BRUNAÐ FRAM ÚR FJÁRLÖGUM
— hækkun rekstrarkostnaöar
forseta íslands 1969—1992
Ár Fjár- Reikn-
lög ingur hækkun
1969 15,5 14,8 -5- 4,6%
1970 15,7 17,5 11,5%
1971 16,8 23,4 3ao%
1972 18,4 24,9 354%
1973 22,4 37,2 66,5%
1974 17,9 32,3 80,5%
1975 18,7 31,4 67,9%
1976 15,2 20,5 35,0%
1977 15,1 26,1 73,3%
1978 16,2 22,1 36,6%
1979 18,8 27,3 45,1 %
1980 16,7 27,7 65,6%
1981 17,3 54,3 213,1%
1982 16,9 49,9 194,7%
1983 13,8 39,3 1850%
1984 21,2 34,6 63,2%
1985 26,1 39,9 52,8%
1986 30,5 41,0 34,0%
1987 36,1 57,1 58,4%
1988 45,8 58,0 26,6%
1989 42,7 59,5 39,3%
1990 48,2
Skýringar: Allar tölur greininni og
listum hafa verið framreiknaðar til
verðlags i dag samkvæmt fram-
færsluvísitölu.
20.2 milljónum árlega að meðaltali,
á næsta kjörtímabili fór meðaltalið í
30.3 milljónir, en á síðasta kjörtíma-
bili hans iækkaði það aftur, í 25,8
milljónir.
REKSTURINN ÚR 25
í 65 MILUÓNIR
Á fyrstu þremur árunum hjá Vig-
dísi fór kostnaðurinn hins vegar upp
í 47,9 milljónir á ári. Á næstu þrem-
ur árum lækkaði kostnaðurinn í
38,5 milljónir, en á árunum 1987 til
1989 nam rekstrarkostnaðurinn
58,2 milljónum á ári. Árin 1990 til
1992 er áætlað að kostnaðurinn við
rekstur embættisins nemi um 65
milljónum á ári.
Erfitt er að benda á eitt atriði öðr-
um fremur sem hækkað hefur
rekstrarkostnaðinn. Upplýsingar
um einstaka kostnaðarliði er ekki
að finna fyrir öll árin, en frá 1982
hefur Ríkisbókhald þó birt fylgirit
með ríkisreikningum með athyglis-
verðum tölum. Sá galli er á, að ekki
er hægt að fá sambærilega sundur-
liðun frá fyrri árum með góðu móti,
til samanburðar.
Á árunum 1982 til og með 1985
var launakostnaður embættisins að
meðaltali 17,3 milljónir króna á ári,
en næstu fjögur árin þar á eftir fór
meðaltalið upp í 21,3 milljónir á ári.
Þar af hækkaði yfirvinnukostnaður
úr 3,8 milljónum í 5,6 milljónir eða
um 47 prósent.
RISNUKOSTNAÐUR HEFUR
HÆKKAÐ UM 80%
Bifreiðakostnaður embættisins
hefur ótvírætt farið hækkandi. Þá er
fyrst og fremst átt við bifreiðakostn-
að annan en rekstur forsetabílanna.
Rekstur þeirra hljóðaði að meðaltali
upp á 1,2 milljónir árlega 1982 til
1985, en 1,4 milljónir 1986 til 1989.
Kostnaðurinn við leigubifreiðir og
starfsmannabifreiðir og svo vegna
annars aksturs hækkaði hins vegar
úr 560 þúsundum að meðaltali á ári
í 1,4 milljónir eða um 150 prósent.
Risnukostnaður embættisins hef-
ur og hækkað talsvert hlutfallslega í
tíð Vigdísar. Árin 1982 til 1985 var
hann að meðaltali 2,4 milljónir en
síðara tímabilið 4,4 milljónir á ári
eða 81 prósenti hærri. Þar af hækk-
aði svokölluð föst risna úr 1 milljón
í 2,3 eða um 117 prósent, en önnur
risna um 54 prósent. Samkvæmt
heimildum PRESSUNNAR mun ein
skýringin á þessu vera sú, að ráð-
herrar hafa í vaxandi mæli vísað
ýmsum veislum á forsetaembættið,
sem áður tíðkuðust í einstökum
ráðuneytum.
FERÐAKOSTNAÐUR
INNANLANDS
HÆKKAÐ UM 150%
Ferðakostnaður vegna embættis-
ins hækkaði á þessum árum i heild
um aðeins 5 prósent eða úr 5,6 í 5,9
milljónir. Kostnaðurinn var, svo
dæmi séu nefnd, 2,8 milljónir 1984
en 8 milljónir 1989. Hins vegar er
ekki sama á hvaða lið ferðakostnað-
ar er litið. Á þessum tímabilum
hækkaði þannig ferðakostnaðurinn
innanlands að meðaltali úr 637 þús-
undum í 1,6 milljónir á ári, en ferða-
kostnaðurinn utanlands lækkaði úr
5 milljónum í 4,3 milljónir.
í þessu sambandi er rétt að benda
á að ýmis kostnaður vegna ferða-
laga forsetans lendir í raun hjá öðr-
um aðilum. Til dæmis má nefna síð-
ustu ferð forsetans í tilefni af degi
Leifs Eiríkssonar til írlands og
Bandaríkjanna. Fjárveiting vegna
þessa „átaks“ er skrifuð á utanríkis-
ráðuneytið í gegnum Útflutningsráð
og kostar 30 milljónir króna.
OPINBERAR HEIMSÓKNIR ÚR
8 í 19 MILUÓNIR
Kostnaður vegna opinberra heim-
sókna, sem skrifaður hefur verið á
embættið, var á árunum 1984 til og
með 1986 að meðaltali 8,2 milljónir.
Kostnaðurinn var á næstu þremur
árum 13,6 milljónir á ári og hækk-
aði því um 66 prósent. Frá fjárlögum
1990 hefur kostnaður vegna opin-
berra heimsókna verið settur á sér-
stakan fjárlagalið, en í þessari sam-
antekt er ekki um slíka aðgreiningu
að ræða. Kostnaður vegna opin-
berra heimsókna 1990 til 1992 er
áætlaður 18,8 milljónir á ári og fer
því enn hækkandi.
Forseti íslands hefur það verkefni
með höndum að veita fálkaorðuna.
Til 1986 var sá kostnaður hins vegar
skrifaður á forsætisráðuneytið. Á ár-
unum 1980 til 1986 eyddi ráðuneyt-
ið að meðaltali 1,5 milljónum króna
árlega í veitingu orðunnar. Frá og
með 1987 fór gjörð þessi yfir á
reikning forsetaembættisins og
fyrstu þrjú árin var kostnaðurinn
mjög svipaður, en er nú kominn yfir
2 milljónir. Nær undantekningar-
laust hefur kostnaðurinn við þenn-
an lið farið duglega fram úr fjárlög-
um.
100 TIL 200 MILLJÓNIR í
ENDURBÆTUR OG VIÐHALD
Sem kunnugt er hafa miklar end-
urbætur átt sér stað á Bessastöðum
á síðustu árum. Frá og með 1989 var
þessi kostnaður settur á sérstakan
fjáriagalið, en hér er sá kostnaður
ekki aðgreindur. Uppbygging Bessa-
staða hófst fyrir alvöru með 50 millj-
óna króna framlagi 1989, árið 1990
voru lagðar til 166 milljónir, 102,5
milljónir á þessu ári og 82 milljónir
áætlaðar á næsta ári.
Viðhald hefur hins vegar átt sér
stað öll árin og tiltekið sérstaklega,
nema síðustu árin, þar sem við-
haldskostnaður virðist meðtalinn í
sértilgreindum kostnaði vegna
Bessastaða. Viðhaldskostnaðurinn
þróaðist að öðru leyti þannig, að í
tíð Kristjáns Eldjárn var að meðal-
tali veitt 4,5 milljónum árlega í við-
hald. Á fyrstu fimm árum Vigdísar
nam viðhaldskostnaðurinn 4,1 millj-
ón árlega að meðaltali og var því
svipaður. En 1986 til 1989 hljóðaði
heildarkostnaðurinn vegna við-
halds hins vegar upp á alls 102,1
milljón króna eða 25,5 milljónir á
ári.
MEIRA í KAUP Á
ÁHÖLDUM OG HÚSGÖGNUM
En fleira er stofnkostnaður en
endurbætur Bessastaða. Á 12 ára
forsetaferli Kristjáns var aðeins 453
þúsund krónum varið í „áhöld, hús-
gögn, skrifstofuvélar og þannig
háttar". Dreift á einstök ár verður
meðaltalið aðeins 38 þúsund krónur
á ári. Á fyrstu níu árum Vigdísar
fóru hins vegar 5,6 milljónir í þenn-
an lið eða að meðaltali 623 þúsund
á ári. Meðaltalið er þó villandi í báð-
um tilfellum og megnið af þessum
kostnaði hjá Vigdísi féll til á tveimur
árum, 1982 og 1985.
Því má ekki gleyma að stjórnvöld
hafa gert embættið æ veigameira,
t.d. við kynningu á landi og þjóð.
Talið er óhrekjanlegt að kostnaður
vegna ferðalaga forsetans erlendis
skili sér margfalt til baka úr vösum
erlendra ferðamanna. Þá er óum-
deilt að endurbæturnar á Bessa-
stöðum hafi fyrir löngu verið tíma-
bærar. Jafnvel væri nærtækara að
segja að forsetaembættið hafi verið
vanrækt fyrr á árum, bæði í rekstri
en ekki síst í því að byggja upp og
viðhalda forsetasetrinu.
Friðrik Þór Guðmundsson