Pressan - 09.01.1992, Blaðsíða 24

24
____FIMMTUDAGUR PRESSAN 9. JANÚAR 1992_
ERLENDAR FRÉTTIR
ÚTLENDA PRESSAN
THE WALl STREET JOURNAL
Hættulegar deilur um
GATT-samkomulagið
Við áramót er því fagnað
að kommúnisminn skuli lið-
inn undir lok, en við þessi
tímamót er heimsbyggðinni
ný ógn búin. Hún stafar af
viðskiptadeilum, verndar-
stefnu og hugsanlegu við-
skiptastríði. Verkefni hins
nýja árs er að halda í skefjum
þeim sem vilja stríða í nafni
viðskiptahagsmuna. Það
krefst samstöðu vestrænna
iðnríkja, ekki síðri samstöðu
en þeirrar sem hélt kommún-
ismanum í skefjum og lagði
grunn að efnahagskerfinu
sem kennt er við Bretton
Woods.
Þeirri samstöðu er stefnt í
voða vegna deilna um
GATT-samkomulagið, sem
öðru fremur má þakka hag-
vöxt og grósku í viðskiptum í
heiminum frá stríðslokum.
Samningaviðræðurnar í Uru-
guay hafa leyst upp í marg-
hliða rifrildi. Alvarlegast er
að Evrópubúar krefjast þess
að halda áfram gífurlegum
niðurgreiðslum til bænda,
þótt með því fórni þeir hags-
munum neytenda og skatt-
greiðenda í Evrópu og eyði-
leggi að auki besta útflutn-
ingsmarkað hinna nýju lýð-
ræðisríkja í Austur-Evrópu.
Ef GATT-viðræðurnar fara
út um þúfur er ástæðan sú að
þær bera dauðann í sér. Það
hefur alltaf verið heldur af-
káraleg hugmynd að setjast
að samningaborði um frí-
verslun, rétt eins og sumir
hagnist og aðrir tapi á frjáls-
um milliríkjaviðskiptum. Það
er rétt að það veldur tíma-
bundnum sársauka þegar
viðskiptamunstur breytist,
þótt hömlur á japanskan bíla-
útflutning hafi ekki beinlínis
malað gull fyrir bandaríska
bílaframleiðendur, svo dæmi
sé tekið. Grundvallaratriðið
er að allir hagnast þegar eitt
ríki fellir niður tolla, hættir
niðurgreiðslum eða afnemur
kvóta og leyfir þannig hag-
kvæmni að njóta sín.
Japani og Mexíkani leggja síðustu hönd á Honda-skellinöðru í verksmiðju vestanhafs.
Á ónýtum bíl til Japans
EFTIR DAVID HALBERSTAM
NewRepubuc
Á réttri leið í Kambódíu
Allt of fáir fengust til að
segja hið sjálfsagða þegar
kambódísk alþýða réðst að
Rauða Khmeranum Khieu
Samphan þegar hann sneri
aftur til Phnom Penh á dög-
unum: gott. Khieu Samphan
var hinn kambódíski Himml-
er — samviskulaus, geðsjúk-
ur morðingi. Hann reiknaði
glaðbeittur með að geta snú-
ið heim og orðið ráðherra í
þjóðstjórninni án þess að
nokkur myndi eftir grimmd-
arverkum hans. Það lofar
góðu fyrir framtíð Kambódíu
Þótt John Major forsætis-
ráðherra segist vilja stéttlaust
þjóðfélag voru um þúsund
manns sæmdir alls kyns orð-
um og titlum nú um áramót-
in. Meðal þeirra sem hlutu
aðalstign var Sir David Wil-
son, landstjóri í Hong Kong,
en Orðu breska heimsveldis-
ins hlaut meðal annarra fjár-
hirðirinn William Ross Twiz-
ell.
Langflest ríki heims við-
hafa einhvers konar orðuveit-
ingar, en Bretar einir við-
halda svo flóknu og umfangs-
miklu heiðursveitingakerfi
að enginn skilur upp né niður
í því nema hugsanlega
drottningin og embættis-
mennirnir sem veita því for-
stöðu og njóta góðs af því.
Engir nema Bretar leyfa þjóð-
höfðingja sínum að hlaða
orðum og titlum á ættingja
sína. (Þegar Philip Mount-
batten kvæntist Elísabetu
drottningu var hann í senn
gerður að hertoga, baróni,
jarli og riddara.)
Þetta ber vitni sögulegum
uppruna kerfisins: nauðsyn
valdastéttcU'innar til að
tryggja sér hollustu þegn-
anna. Upphaflega voru ridd-
að hann reyndist hafa rangt
fyrir sér.
Um stundarsakir eiga
Kambódíubúar ekki annarra
kosta völ en að sætta sig við
þátttöku Rauðu Khmeranna í
samsteypustjórn þar til kosn-
ingar fara fram árið 1993. En
vestrænum ríkjum ber skylda
til að veita allan þann sið-
ferðilega og áþreifanlega
stuðning sem þarf til að þjóð-
in fái að sýna það í kjörklef-
anum sem hún sýndi rétti-
lega á götum Phnom Penh.
arar til dæmis hugsaðir sem
nokkurs konar vcU'aher, sem
konungur gæti kaJlað til orr-
ustu. Nú á dögum eru skilyrð-
in fyrir aðalstign nokkurn
veginn hin sömu: að viðkom-
andi hafi ekki gert uppsteyt,
hafi ekki spurt óþægilegra
spurninga og hafi sýnt holl-
ustu sína í verki. Neðar í virð-
ingarstiganum eru það hús-
verðir, bílstjórar, ræstinga-
fólk og vélritarar sem hljóta
heiðursmerki fyrir að hafa
sinnt störfum sínum nógu
lengi af samviskusemi og
undirgefni.
í lýðræðisþjóðfélagi á að
nota orðuveitingar til að
verðlauna framúrskarandi af-
rek og yfirburðahæfileika. Til
þess nægja tvær tegundir
heiðursmerkja, annars vegar
fyrir hreysti og hugprýði og
hins vegar fyrir afrek á sviði
lista og vísinda. Stjórnmála-
menn ætti að útiloka og opin-
bera starfsmenn sömuleiðis.
Ef stjórnmálaflokkar, sveitar-
stjórnir eða einkafyrirtæki
vilja heiðra fólk ættu þau að
finna upp á eigin verðlauna-
kerfi eða gefa því gullúr í
þakklætisskyni fyrir unnin
störf.
Fyrir fimmtán árum sáust
fyrstu blikur á lofti um að
bandarísku bílarisarnir þrír,
General Motors, Ford og
Chrysler, stæðu ekki jafnföst-
um fótum og fyrr. Þrátt fyrir
það var ekkert að gert og áð-
ur en varði kom í Ijós að dýr-
asta djásn bandaríska iðn-
véldisins var ekki ryðfrítt.
Vísbendingarnar voru ófáar.
Japanir höfðu tileinkað sér
hverja iðngreinina á fætur
annarri, smáiðnað, stálfram-
leiðslu og skipasmíðar. Allt
kom fyrir ekki; Detroit er fall-
in og sókn Japana heldur
áfram.
Það er loks núna, sem
George Bush Bandaríkjafor-
seta hugkvæmist að fara til
Japans og ræða málin af al-
vöru. Sinnuleysi Bush — sem
fetar dyggilega í fótspor fyrir-
rennara sinna hvað það varð-
ar — um samkeppnisstöðu
bandarísks iðnaðar og ekki
síður um samband Bandaríkj-
anna og Japans (sem menn
hafa litið á sem sjálfgefinn
hlut) hefur kostað Bandaríkin
allt forskot í iðnaði og er
komið langleiðina með að
kosta þau frumkvæði líka.
Það bætir ekki úr skák að
samskipti ríkjanna hafa lík-
lega aldrei frá lokum seinni
heimsstyrjaldar verið jafn-
viðkvæm. Japanir eru við-
kvæmir vegna þess, að þeim
finnst þeir ekki njóta póli-
tískrar og diplómatískrar
virðingar í réttu hlutfalli við
efnahagslegan styrk sinn
(þótt þeim hrjósi hugur við
abyrgðinni). Bandaríkja-
menn eru á hinn bóginn við-
kvæmir vegna þess, að efna-
hagurinn er í niðursveiflu og
samskiptin við Japan varpa
óþægilegu ljósi á þá stað-
reynd að lærisveinninn er
orðinn meistaranum fremri.
Síðast en ekki síst hefur fall
kommúnismans haft áhrif,
því sameiginlegir örygg-
ishagsmunir ríkjanna eru
ekki jafnaugljósir og fyrr.
Ágreiningur, sem ekki var lát-
inn uppi í kalda stríðinu, er að
koma upp á yfirborðið.
Ferð Bush til Japans — ferð
sem hefði átt að fara fyrir
löngu er báðum ríkjum af-
ar mikilvæg, sérstaklega þó
Bandaríkjunum. Það segir
sína sögu að í föruneyti Bush
eru yfirmenn bílarisanna
Þriggja.
Fyrir efasemdamann eins
og mig, sem fylgst hefur með
málum þessum af athygli
undanfarinn áratug, er sá
þáttur heimsóknarinnar
ómerkilegt fjölmiðlabragð,
sem maður er reyndar farinn
að venjast af hálfu ráðgjafa
forsetans. Snillingarnir í
Hvíta húsinu hugsa sem svo:
„Efnahagslífið er í þrenging-
um og allir vita af því. Besta
dæmið um það er bílaiðnað-
urinn, svo við bjóðum nokkr-
um helstu foringjunum í hon-
um með okkur, látum taka
fullt af myndum af þeim í
ham í Tókýó, svo kjósendur
sjái að við styðjum dyggilega
við bakið á bandarískum iðn-
aði og þar af leiðandi hinum
bandaríska launamanni. Við
látum sko ekki Japani bjóða
okkur hvað sem er!“ En þetta
mun ekki hafa nein áhrif sem
máli skipta í Bandaríkjunum
og enn síður í Japan.
Sannleikurinn er sá að við-
skiptastefna Japana (líkt og
sú trú Bandaríkjamanna að
þeir verði sjálfkrafa ríkir og
sælir í hinni nýju heimsskip-
an) er löngu úrelt. Þeir geta
ekki einangrað sig í heimi,
sem ekki líður einangrun,
ekki síst þegar haft er í huga
að þeir éru háðari frjálsri
verslun en nokkurt annað
iðnríki.
Við Bandaríkjamenn eig-
um að senda þeim óskalista
yfir það, sem okkur finnst
mest ríða á í viðskiptum ríkj-
anna, setja okkur grundvall-
armarkmið og vinna að þeim
af kostgæfni og þolinmæði.
Síðast en ekki síst þarf að
hamra á því við Japani, að
það er þeim jafnmikilvægt að
hindrunum sé rutt úr vegi
milliríkjaverslunar. Lykilorð-
ið í þessu samhengi er gagn-
kvæmni. Það sem þið megið
gera í okkar landi megum við
gera í ykkar.
Þetta er vitaskuld hægara
sagt en gert, því einn helsti
styrkur Japana hefur verið
að þeir eru einangraðir, þeir
taka japanska hluti framyfir
erlenda. Þessari afstöðu er
erfitt að breyta. Það er ekki
ósvipað því að reyna að
breyta skapferli góðs vinar.
Bandaríkjamenn hafa rétt-
mætar kvartanir fram að
færa um landbúnað og ekki
síður hvað varðar hátækni og
lífefnatækni, en í þeim iðnaði
eru bandarískar vörur enn
fremstar. Og Japanir vita upp
á sig skömmina. En í bílaiðn-
aðinum er annað upp á ten-
ingnum. Þeir sigu fram úr
Bandaríkjunum með dugn-
aði og elju, þrátt fyrir að við
ofurefli virtist að etja. Og þeg-
ar allt kemur til alls voru það
ekki Japanir sem jörðuðu
furstana í Detroit, þeir grófu
sér sínar grafir sjálfir.
Japanir vita það best sjálfir
að það var ekki yfirburða-
tæknikunnátta, sem gerði þá
að stórveldi, heldur yfir-
burðaverkkunnátta. Þeir
hafa lagt ofuráherslu á
menntun og á fáum mörkuð-
um er samkeppni jafnhörð og
á innanlandsmarkaðnum í
Japan. Fyrir vikið lifir ekkert
japanskt fyrirtæki á fornri
frægð.
Fyrir Bandaríkjamenn er
hollt að minnast þess, að
Bandaríkin voru risaveldi
þegar þróunarríkið Japan hóf
að keppa við þau. En hitt er
enn mikilvægara, að menn
geri sér grein fyrir því að jap-
anska efnahagsundrið kallar
á endurskilgreiningu hug-
taksins „störveldi". Efnahags-
styrkur Bandaríkjanna
byggðist á stærð, náttúruauð-
ævum og lýðræðiskerfi, sem
gætti hagsmuna atvinnurek-
enda jafnt sem verkalýðs án
þess að hlutast um of til um
efnahagskerfið.
Japanir höfðu á engu þess-
ara atriða að byggja. Þess í
stað notuðu þeir almenna
menntun sem grundvöll auð-
legðarinnar. Og í fótspor
þeirra reyna flestir að feta.
Enn sem komið er hafa
Bandaríkin haldið að sér
höndum.
Vandinn er sá að Banda-
ríkjastjórn lítur á núverandi
efnahagsvanda sem stundar-
niðursveiflu fremur en merki
um söguleg vatnaskil.
Það er framtiðin fremur en
fortíðin, sem Bandaríkin
þurfa að hyggja að, nú þegar
Bush og föruneyti hans
barma sér í Japan.
Höfundur er blaðamaður og hefur
ritað fjölda bóka. Þeirra á meðal er
The Reckoning, sem fjallaði um
hnignun bandariska bílaiönaðarins
og ris hins japanska.
^THE INOEPENDENT
Úreltar orðuveitingar