Pressan - 05.11.1992, Blaðsíða 18

18
FIMMTUDAGUR PRESSAN 5. NÓVEMBER 1992
E R L E N T
^/laður
vikunnar
Bill Clinton
Nú má heimsbyggðin fara að
vara sig. Bill Clinton sigraði
með um það bil 43 prósentum
atkvæða í forsetakosningunum
á þriðjudag. Þetta er með
lægsta atkvæðahlutfalli sem
þekkist í sögunni og er ekki til
að auka friðarhorfur í heimin-
um. Clinton er nefnilega ekki í
góðum félagsskap. Þrír menn
hafa fengið svo lágar tölur, þeir
Abraham Lincoln, Woodrow
Wilson og Richard Nbcon.
Söguglöggir lesendur muna ef-
laust að Abraham Lincoln hóf
borgarastyrjöld skömmu eftir
að hann tók við embætti,
Woodrow Wilson fór í heims-
styrjöld og Nixon tapaði Víet-
nam-stríðinu. Þetta þýðir nátt-
úrlega ekki endilega að Clinton
fari í stríð líka, en fordæmin
eru slæm, sérstaklega þegar lit-
ið er til þess að hinn sigurveg-
ari þessara kosninga er Sadd-
am Hussein, sem enn situr í
Bagdað og ullar ffarnan í
heimsbyggðina. Það er heldur
ekki fr iðvænlegt hversu ungur
væntanlegur forseti er, þremur
árum eldri en John F. Kennedy
var þegar hann var kosinn.
Kennedy hafði næg tilefni til að
fara í stríð og notaði það besta í
Víetnam. En hann hefði eflaust
herjað víðar ef hann hefði ekki
verið upptekinn af innanlands-
og kvennamálum og þar í ligg-
ur líka stærsta von heimsffið-
arins. Þessar kosningar sýndu
nefnilega að það voru efna-
hags- og atvinnumál sem réðu
úrslitum og það virtist ekki
skipta kjósendur má!i hvort
Clinton hafði sofið hjá einni
konunni fleiri eða færri.
Kennedy komst upp með að
halda framhjá í Hvíta húsinu,
en Clinton verður líklega að
sinna jarðbundnari verkefn-
um, leggja vegi, byggja brýr og
framleiða háhraðalestir, svo
eitthvað sé nefht af gæluverk-
efnum hans. Það er góðs viti.
Hann byrjar ekki stríð á með-
an.
IHIögur
í blaðautgáfu
Það eru dauflegar horfur í útgáfu dagblaða í Vestur- Evrópu, Bandaríkjunum og Japan. Auglýsingatekjur minnka stöðugt,
lesendum fækkar og blöð fara á hausinn. Sem fyrr er sjónvarpið versti óvinurinn, en fleira kemur til...
Alvin Toffler, þjóðfélagsfræð-
ingur sem er ffægur fyrir að rýna í
framtíðina, sagði því í bók sinni
„Þriðju bylgjunni" að blaðaútgáfa
væri úrelt iðngrein, hún tilheyrði
tíma reykháfanna og væri dæmd
til að fjara smátt og smátt út. Tof-
fler hefur vissulega ekki verið einn
um þessa skoðun, heldur hafa
margir talið að dagblöð hljóti að
víkja fyrir nýjum miðlum — sjón-
varpi í gegnum gervihnött eða
kapal, faxtækjum og tölvum. f
slíkri framtíð virðist gamaldags
blað fullkomin tímaskekkja.
Að undanförnu hefur virst sem
þessi ffamtíðarspá væri að rætast.
Frá 1990 hefur verið alvarlegasta
kreppa í blaðaútgáfu í Bandaríkj-
unum, Vestur-Evrópu og Japan í
50 ár; auglýsingatekjur hafa snar-
minnkað, upplag dregist saman,
blaðamenn reknir og ýmis blöð
orðið að leggja upp laupana. Það
ríkir vonleysi í greininni.
Eigendur blaða lifa í voninni
um að rofi til. Dagblöð afla tekna
með tvennum hætti: með sölu og
auglýsingum. Að meðaltali er
hlutur auglýsinga á bilinu 40 til 75
af hundraði. En efnahagsástandið
í heiminum hefur valdið því að
auglýsendur eru ekki reiðubúnir
að eyða jafnmiklum fjármunum
og áður. Og þeir eyða þeim líka á
annan hátt. Kapalsjónvarp hefur
lagt undir sig Bandaríkin og víðast
hvar í Evrópu hefur sjónvarps- og
útvarpsrekstur verið gefinn frjáls
síðustu árin.
Afleiðingin er sú að ljósvaka-
miðlar hrifsa æ stærri hlut af aug-
um auglýsenda. f Bandaríkjunum
drógust auglýsingatekjur dag-
blaða saman um 9 prósent að
raungildi á síðasta ári, í 31 milljarð
dala; í Evrópu um 5 prósent, í 26
milljarða dala; í Japan um 4 pró-
sent, í 9,7 milljarða dala. Horfurn-
ar á þessu ári eru ekki betri.
STÖÐNUN TÓK VIÐ AF UPP-
GANGSTÍMUM
Ýmislegt fleira veldur því að út-
gefendur eru lúpulegir. f lok átt-
unda áratugarins og í byrjun þess
níunda voru uppgangstímar í
blaðaútgáfu. Um leið og ný prent-
tækni leit dagsins ljós var gengið
milli bols og höfuðs á öflugum
verkalýðsfélögum. Afleiðingin
varð sú að útgáfukostnaður lækk-
aði á sama tíma og tekjur héldust
jafnar og góðar. Þetta var ábata-
söm starfsgrein, enda gengu
menn á borð við Robert Maxwell
og Rupert Murdoch á lagið og
keyptu dagblöð í Evrópu og
Bandaríkjunum dýru verði. Alls
kyns tímarit spruttu upp eins og
gorkúlur.
Nú ríkir hins vegar algjör
stöðnun. Það er lítil von um ábata
í útgáfunni, menn kaupa ekki
blöð eða stofna þau, heldur er al-
gengara að þau séu lögð niður.
Ekki hjálpar að útbreiðsla dag-
blaða minnkar, að mati þeirra
sem gerst þekkja til um 2 prósent
á hveiju ári síðan 1987.
Sem fyrr er aðalóvinur hins
prentaða máls náttúrlega sjón-
varpið. Á sjöunda áratugnum er
álitið að 75 prósent Bandaríkja-
manna hafi lesið dagblað á hverj-
um degi. Núna er hliðstæð tala
um 50 prósent, en að sama skapi
hefur klukkutímunum sem er eytt
ffarnan við skerminn fjölgað. f ný-
legri skoðanakönnun sem Gallup-
stofnunin gerði í Evrópu kemur í
ljós að almenningur hefur ekki
einungis meiri mætur á sjónvarp-
inu en á dagblöðum, heldur telur
fólk það líka vera áreiðanlegri
fréttamiðil.
En samkeppnin kemur úr fleiri
áttum. Það má nefna tímarit sem
eru uppfull af hnýsilegum upplýs-
ingum um frægt fó£k og spjall-
þætti og símatíma í útvarpi.
Gleymum ekki heldur mynd-
böndum og tímafrekum tölvu-
leikjum. Og kannski verður það
ekki í fjarlægri ffamtíð að heimil-
istölvur og símar tengjast öflugum
fféttabönkum.
LJÓSTÝRURI' MYRKRINU?
Menn reyna þó að hugga sig við
að kannski sé staða dagblaðanna
ekki alveg vonlaus. Þau hafa áður
fengið mótbyr og náð að koma
undir sig fótunum affur. Enn birta
þau stærstan hluta auglýsinga í
flestum löndum og markaðsfræð-
ingar álíta að yfirleitt sé hlutur
sjónvarps ekki meiri en 25-35
prósent. Þeir telja að ffamtíð sjón-
varpsins sé fullt eins fólgin í
áskriftartekjum og tekjum af aug-
lýsingum.
Þar eygja blaðaútgefendur von
um að stöðva flótta auglýsend-
anna. Blöð eru yfirleitt staðbund-
in, tilheyra héraði ellegar borg, og
eru því ákjósanlegur miðill fyrir
fyrirtæki sem þurfa ekki eða hafa
ekki efni á að auglýsa á landsvísu.
Þetta gæti reynst styrkur stað-
arblaðanna, en varla stórblaða
sem líta á stóran hluta heimsins
sem leikvöll sinn. Smáauglýsingar
hafa smátt og smátt verið að
hverfa úr slíkum blöðum og yfir í
staðarblöð sem hafa þrengri
markmið. Stórblöðin hafa reynt
að bregðast við með því að auka
við sig auglýsingablöð og jafnvel
sérstakar svæðisútgáfur.
En flótti lesendanna er ekki síð-
ur áhyggjuefni en flótti auglýsend-
anna. Ben Bradlee, einn ffægasti
blaðamaður í heimi og fyrrum rit-
stjóri Washington Post, hefur sagt
að forgangsatriði sé að reyna að
nálgast yngri lesendur. Þau orð
virðast í tíma töluð, enda eru ýmis
útgáfufyrirtæki í óða önn að
breyta blöðum sínum þannig að
þau höfði meira til ungs fólks.
Margir telja sig sjá nokkurt hjálp-
ræði í aukinni litprentun (sem líka
laðar að auglýsendur); meira að
segja jafníhaldssamt blað og New
York Times mun fara að birta lit-
auglýsingar innan tíðar.
En er nokkur Ieið að standast
áhlaup síma- og tölvufyrirtækja
sem vilja taka yfir hlutverk dag-
blaða og senda upplýsingar um
lönd og álfur án þess að þurfi
millistig orða og pappírs? Hugsan-
lega verður niðurstaðan handhæg
smátölva sem menn geta auðveld-
lega borið með sér og flett upp í
eins og blaði. Vísast munu dag-
blöð taka þátt í þessari þróun og
hagnast á henni, enda búa starfs-
menn þeirra yfir meiri reynslu í að
afla upplýsinga en símamenn og
tölvumenn geta státað af.
Mörgum virðist þessi rás at-
burða næsta óhjákvæmileg — og
þó? Eins og Robert heitinn Max-
well benti á er ekki víst að öllum
þyki aðlaðandi tilhugsun að taka
tölvu með sér inn á klósett...

Píasfpttgtan Jfíost
Þjóðverjar verða að
gera betur
'rleimut Kohl hefur margsinnis endurtekið þá skoðun sína að straum-
ur innflytjenda sé mesta ógnin við stöðugleika í Þýskalandi. Margir hafa
bent á að þetta álit, sem er útbreitt meðal háttsettra stjómmálamanna,
magni vandamálið enn ffekar. Þannig sé gefið í skyn að nærvera útlend-
inga sé meginorsökin fyrir því að á þá sé ráðist á glæpsamlegan hátt, en
líka að stjómvöld deili að vissu leyti andúð hægri öfgamanna á útlend-
ingunum. Raddir þessara gagnrýnenda fá hljómgrunn í nýrri skýrslu ffá
Helsinki-nefndinni um mannréttindi.
Mörgum Þjóðveijum hefur blöskrað ástandið. Þeir hafa farið í mót-
mælagöngur og heimtað aðgerðir. Það er óskiljanlegt að þessi viðbrögð
virðast ekki hafa haff áhrif á helstu stjórnmálaforingja landsins. Þeir
halda áfram að einblína á stefnuna í innflytjendamálum og geta ekki
komið sér saman um mjög hóflegar aðgerðir til að styrkja lögregluna.
Hópur áhrifamikilla íhaldsmanna gekk meira að segja svo langt að lýsa
því yfir að hann mundi ekki taka þátt í mótmælagöngu gegn rasisma í
Berlín og bar því við að þar væru lýðskrumarar á vinstri kantinum að
notfæra sér ástandið. f Þýskalandi er slíkt sinnuleysi gagnvart kynþátta-
ofbeldi næstum því jafnblöskranlegt og ofbeldið sjálft.
Heyrðu qóða...
Fyrir þessa peninga
get eg nú bara
V^fengið pað sjáifuri