Pressan - 05.11.1992, Blaðsíða 25

FIMMTUDAGUR PRESSAN 5. NÓVEMBER 1992
25
STJÓRNMÁL
Bush brást kjósendum sínum
HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
Úrslitin í bandarísku forseta-
kosningunum koma engum á
óvart. Samkvæmt skoðanakönn-
unum hafði Clinton ríkisstjóri ör-
uggt forskot á Bush forseta. En
hvernig stendur á því, að Bush
tapaði kosningunum, þótt hann
hafi alls ekki gert neitt sérstakt af
sér og raunar verið forystumaður
Bandaríkjanna við lok Kalda
stríðsins og fall heimskommún-
ismans? Margar ástæður hafa ver-
ið nefndar.
Ein ástæðan er auðvitað auðsæ.
Bush er svo óheppinn að vera for-
seti í miðju samdráttarskeiði, þótt
nú sé hagvöxtur raunar að aukast
í Bandaríkjunum. Svíar hinir
fomu blótuðu konungum í illu ár-
ferði, og Bandaríkjamenn fella þá.
Önnur ástæða blasir líka við.
Lýðveldissinnar eða repúblikanar
hafa verið í Hvíta húsinu í tólf ár
samfleytt Rosknir karlar í góðum
efnum, klæddir jakkafötum og
með bindi, sem leika golf eða
veiða lax í tómstundum sínum,
hafa haldið um stjórnartaumana
allan þann tíma. Mörgum hefur
bersýnilega fundist kominn tími
til einhverra breytinga.
Þessar skýringar eru þó ekki
fullnægjandi að mínum dómi.
Eymdarvísitalan svonefnda, mis-
ery index, sem er summa atvinnu-
leysis og verðbólgu, er nú tiltölu-
lega lág í Bandaríkjunum, miklu
lægri en hún var fyrir tólf árum.
Verðbólga er hverfandi og at-
vinnuleysi um 7%, sem er minna
er í flestum öðrum iðnríkjum.
Hér ætla ég að nefha aðra skýr-
ingu. Hún er, að Bush brást eigin
kjósendum. Hann var ekki sjálf-
um sér samkvæmur. Hann hækk-
aði skatta (eða samdi við þingið
um skattahækkanir) þrátt fyrir
ítrekuð loforð um, að hann mundi
ekki hækka skatta, hvað sem það
kostaði. Jafnframt ónýtti hann
eigin sigur í Persaflóastríðinu með
því að stöðva hernaðaraðgerðir
áður en Saddam Hussein var
kominn ffá völdum.
Vonsviknir fyrrverandi kjós-
endur Bush sneru sér því annað,
annaðhvort til Ross Perots eða til
Clintons ríkisstjóra. Það er athygl-
isvert, að saman fengu þeir Bush
og Perot meirihluta atkvæða, svo
að ekki er unnt að skýra úrslitin
svo, að bandarískir kjósendur hafi
verið að velja einhvers konar jafn-
aðarstefnu.
Um leið og Bush brást kjósend-
um sínum buðu lýðræðissinnar,
demókratar, fram mann, sem
virtist miklu hófsamari, raunsærri
og nær miðju bandarískra stjóm-
mála en þeir Dukakis og Mondale,
síðustu forsetaefni lýðræðissinna,
að ógleymdum George McGo-
vem. Talsvert það fylgi, sem Bush
fékk fyrir fjómm árum og Reagan
í tvennum kosningum, var
óánægjufylgi ffá lýðræðissinnum,
sem gátu ekki hugsað sér að kjósa
frambjóðendur eigin flokks, því
að þeir voru langt til vinstri við
miðjuna, ef svo má segja.
„Bush brást eigin
kjósendum. Hann
var ekki sjálfum sér
samkvcemur. Hann
hœkkaði skatta... “
Hvaða ályktun geta íslenskir
stjórnmálamenn dregið af úrslit-
unum? Aðallega þá, að þeir verða
að sinna eigin kjósendahópi, eigi
þeir að gera sér vonir um endur-
kjör. Hótel Holt missir viðskipta-
vini ef það fer að bjóða upp á sams
konar rétti og skyndibitastaðir
borgarinnar. Sjálfstæðisflokkur-
inn missir kjósendur ef hann fer
að bjóða upp á sams konar of-
sköttun og vinstri flokkarnir.
Hötundur er dósent viö H.l.
STJÓRNMÁL
Líkið sem reis uppfrá dauðum
ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
„Repúblikanar gerðu
hins vegar afdrifarík mis-
tök þegar hœgri vængur-
inn bókstaflega „rœndi“
flokknum og helgaði
flokksþingið svokölluð-
um „hefðbundnumfjöl-
skyldugildum“. Afþing-
inu bárustþjóðinni þau
boð, að það vœri rangt
að vera fráskilinn, ein-
stœttforeldri, hvað þá
kynhverfur. “
Þegar George Bush vaknaði á
miðvikudagsmorguninn hlýtur
hann að hafa hrist hausinn og
spurt sjálfan sig, hvemig í ósköp-
unum lítt þekktur ríkisstjóri
demókrata frá einu minnsta og fá-
tækasta ríki Bandaríkjanna fór að
því að ná undir sig forsetastólnum
næstum einsog að drekka vatn.
En vafalaust er gremjan ekki
bundin eingöngu við forystu
repúblikana. Ýmsir þeirra, sem
ffam á þennan dag hafa af sjálfum
sér og öðrum verið taldir fremstir
meðal hinna demókratísku jafn-
ingja, hljóta nú að naga sig líka í
handarbökin yfir að hafa ekki far-
ið í slaginn gegn Bush.
Staðreyndin er nefnilega sú, að
fyrir ári óraði ekki nokkum mann
fyrir því að endurkjör Bush yrði í
hættu. Það er reyndar afar sjald-
gæft að sitjandi forseti tapi fyrir
áskoranda, og hefur ekki gerst
nema níu sinnum að Bush með-
töldum. En menn gengu að sigur
Bush vfsum af allt öðrum ástæð-
um. Bandaríkjamenn voru afar
stoltir af sjálfum sér í lok Flóabar-
daga, og Bush naut þess svo sann-
arlega. Hann uppskar þjóðarhylli
fyrir að hafa tekið af skarið gegn
fantinum Saddam Hússein, og í
lok frelsunar Kúvæt sýndu skoð-
anakannanir að yfir 80 prósent
Bandaríkjamanna höfðu jákvæða
afstöðu til Bush. Enginn forseti
hafði nokkru sinni mælst með
viðlíka hátt hlutfall.
í viðbót við þetta töldu hag-
fræðingar jafnt sem stjórnmála-
menn, að bati væri á næsta leiti í
efnahagslífinu, og gert var ráð fyr-
ir að hann birtist með afgerandi
hætti þegar liði fram á árið. Það
hefði gert Bush enn sigurstrang-
legri en ella.
Þessar aðstæður leiddu til þess,
að þungavigtarmennirnir í forystu
demókrata gáfu sér það fyrirffam,
að George Bush mundi ná endur-
kjöri. Fyrir bragðið töldu þeir,
sem ella voru vænlegir til að velgja
repúblikönum undir uggum, rétt
að bíða með að leita útnefhingar
sem forsetaefni demókrata til þar-
næstu kosninga. En þá hefði Bush
hvort eð er þurft að hætta, og þeir
því ekki þurft að keppa við vin-
sælan sitjandi forseta. í þessum
hópi voru kanónur á borð við
Mario Cuomo, ríkisstjóra í New
York, Dick Gephardt, foringja
demókrata í fulltrúadeildinni, og
Lloyd Bentsen, varaforsetaefni
Dukakis á sínum tíma og öld-
ungadeildarþingmann frá Texas.
Þessir menn og raunar flestir
aðrir töldu engan úr sínum hópi
geta unnið George Bush. Á meðan
Bill Clinton var tiltölulega óþekkt-
ur ríkisstjóri fyrir rösku ári hefði
hann aldrei unnið þessa menn í
keppni um útnefningu sem for-
setaefni demókrata. En þeir
ákváðu semsagt að bíða, og leyfa
manni einsog Clinton að verða
fallbyssufóður í vonlausri viður-
eign við George Bush. Afstöðunni
til framboðs Clintons er líklega
best lýst með orðum Lloyds Bent-
sen, sem sagði eftir útnefningu
Clintons á þingi demókrata, að
framboð hans væri svo vonlaust
að hann væri nanast „gangandi
lík“.
Möguleikar Clintons jukust svo
snarlega, þegar efhahagsbatinn lét
á sér standa og atvinnuleysið óx.
En í júh' var hann enn með minna
fylgi en Bush. Repúblikanar gerðu
hins vegar afdrifarík mistök þegar
hægri vængurinn bókstaflega
„rændi" flokknum og helgaði
flokksþingið svokölluðum „hefð-
bundnum fjölskyldugildum". Af
þinginu bárust þjóðinni þau boð,
að það væri rangt að vera fráskil-
inn, einstætt foreldri, hvað þá
kynhverfur. Ekkert af þessu féll
undir það að vera eðlilegt sam-
kvæmt fjölskyldumynd repúblik-
ana. Þessi skilaboð leiddu til þess
að flokkurinn varð viðskila við
stóra hópa, og forskot Clintons óx
mjög.
Clinton tókst að koma böndum
á Jesse Jackson, en repúblikanar
hafa notað róttækar skoðanir
hans sem demókratíska grýlu á
kjósendur. Hann sýndi honum í
tvo heimana með því að koma í
veg fyrir að Jackson fengi að tala á
flokksþingi demókrata. Fyrr en
varði hafði Clinton eigi að síður
náð sáttum við Jackson, sem varð
einn af helstu atkvæðasmölum
hans á meðal blakkra kjósenda.
Þannig náði Clinton í senn að
sýna hvítu millistéttinni ffarn á, að
hann hefði í fullu tré við róttæku
öflin í flokknum, en um leið að
sanna það fyrir blökkumönnum,
að átrúnarðargoð þeirra, Jackson,
væri fyllilega sáttur við stefnu
sína. Þetta leiddi til þess meðal
annars, að fleiri blökkumenn létu
skrá sig til kosninga en nokkru
sinni fyrr, og þær milljónir at-
kvæða sem þar féllu í hlut Clin-
tons skiptu miklu í Suðurríkjun-
um.
Undir lokin urðu svo neikvæð-
ar árásir repúblikana á Clinton
sjálfan og konu hans Hillary til að
staðfesta enn ffekar muninn milli
frambjóðendanna. Bandarískur
almenningur skammast sín nefhi-
lega fyrir síðustu forsetakosning-
ar, þar sem neikvæð auglýsinga-
drífa skaut Dukakis í kaf. Þetta
kom ekki síst fram í fjölmiðlun-
um, sem eyddu nú mildu rými til
að brjóta neikvæðar auglýsingar
til mergjar og kynna fyrir kjósend-
um. Kannanir sýndu, að eftir því
sem leið á baráttuna féllu meðul af
þessu tagi æ verr í kramið hjá
þeim, og því er líklegt að þetta hafi
dregið úr líkum Bush til að vinna
upp forskot Clintons síðustu daga.
Bill Clinton sýndi ótrúlegt út-
hald í kosningabaráttunni. Hann
hefur verið á fullri ferð í röskt ár,
staðið af sér ásakanir um ffamhjá-
hald, hrint af sér getgátum um
tengsl við Moskvu og brotist
gegnum drífu ásakana um að
hann hafi skotið sér undan her-
þjónustu. Næstu fjögur árin verða
hins vegar enn meiri þolraun, því
það veður giska erfitt fyrir hann
að standa við öll þau loforð sem
hann gaf f kosningabaráttunni.
Hötundur ertormabur þingtlokks
Alþýöuflokks.
U N D I R
Ö X I N N I
Stendur ekkl
tll að skoða
fjárreiður og
skattamál
stjórnmála-
flokkanna,
Guðmundur?
„Ég get ekki greint frá því hvað
við erum að gera eða hvað við
munum gera. Hver sem greiðir
laun getur lent í skattrannsókn
ef svo ber undír."
Hafið þið fengið ábendingar
um að skoða fjármál flokk-
anna, að þar kynnu að leynast
maðkar í mysunni?
„Viðfáum stundum ábending-
ar, misjafnlega vel ígrundaðar.
Stundum er þetta bara hald
manna, stundum eitthvað til
að byggja á.“
Hafa flokkarnir einhverja sér-
stöðu sem forðar þeim frá
rannsókn?
„Þeir eru eins og önnurfélög,
stofnanir eða sjóðir, tekju- og
eignaskattsfrjálsiren bókhalds-
skyldir. Þeir verða að gera grein
fyrir Ijárreiðum sínum. Ýmsar
tekjur eru skattfrjálsar, svo sem
hagnaðurafhappdrættissölu.
En ef greidd eru laun bera þeir
sömu skyldur og aðrir
atvinnurekendur."
Hafa einhverjir stjórnmála-
flokkar lent í rannsókn eða eft-
irliti hjáykkur?
„Ég greini ekki frá sllku, hvað
hafi verið gert eða hvað
verður gert.“
Árið 1984 kom út mikil skýrsla
um skattsvik. Hafa rannsóknir
og eftirlit tekið breytingum
síðan þá?
„Með ýmsum breytingum á
skattkerfinu hefur að mörgu
leyti verið komið til móts við
það sem fram kom í skýrslunni.
Starfsfólki hefur fjölgað hjá
skattstofum einstakra um-
dæma. Hérá rannsóknardeild
rikisskattstjóra er hins vegar
óbreyttur fjöldi starfs-
manna, 24."
Er hægt að tala um aukinn
árangur á undanförnum árum?
„Það var ákveðið átak í gangi á
síðasta ári, eftirlitsátak um allt
land. Það hefur orðið teljandi
árangur af því starfi og því
verður fylgt eftir í framtíðinni."
Sérðu fyrir þér tilkomu eins
konar stormsveita á vegum
skattyfirvalda?
„Ég vil ekki fá (hendurnar lög-
regluvald, tel það ekki eiga við.
Réttara er að hafa víðtækar
heimildir til rannsóknar og eft-
irlits, en að mál fari að öðru
leyti eins og nú lögreglu- og
dómstólaleiðina þegar því
er að skipta."
Guðmundur Guðbjarnarson
skattrannsóknarstjóri skoðar nú
skattamál íþróttahreyfingarinnar
og má búast við að þar komi fram
umdeilanleg ráðstöfun fjár-
magns. Mörgum finnst einnig
kominn tími til að skoða fjárreið-
ur stjórnmálaflokkanna.