Pressan - 25.11.1993, Blaðsíða 16

S KOÐA N I R
Fimmtudagurinn 25. nóvember 1993
16 PRESSAN
PRESSAN
Útgefandi Blað hf.
Ritstjóri Karl Th. Birgisson
Ritstjórnarfulltrúi Sigurður Már Jónsson
Markaðsstjóri Sigurður I. Ómarsson
Ritstjóm, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14 -16, sími 64 30 80
Faxnúmer: Ritstjóm 64 30 89, skrifstofa 64 3190,
auglýsingar 64 30 76
Eftir lokun skiptiborös: Ritstjóm 64 30 85,
dreifing 64 30 86, tæknideild 64 30 87
Áskriftargjald 798 kr. á mánuði ef greitt er með VISA/EURO
en 855 kr. á mánuöi annars.
PRESSAN kostar 260 krónur í lausasölu
Tíminn snýr aftur
Raunsæisspámar um örlög dagblaðsins Tímans hafa rætzt.
Þær voru í stuttu máli að Framsóknarflokkurinn og Stein-
grímur Hermannsson myndu aldrei láta af hendi stjórn
blaðsins sem flokkurinn hefur stjómað ffá upphafi vega og
þess vegna væri nýja Tímaævintýrið dæmt til að mistakast.
Það er einfaldlega andstætt eðli stjómmálaflokka, og kannske
sérstaklega Framsóknarflokksins, að gefa eftir völd og áhrif af
þessu tagi.
Því var haldið ffam á þessum vettvangi fýrir tveimur mán-
uðum að hin dauða hönd Framsóknarfloksins héngi enn yfir
Tímanum. Það reyndist vanmat. Krumla Framsóknar er um
háls blaðsins og er smám saman að kreista úr því síðustu líf-
tómna. Reksturinn er á vonarvöl, en blaðið kemur áffam út í
nokkra daga fýrir náð og miskunn sömu ffamsóknarmanna
og komu rekstrinum í kaldakol og létu af stjóm fýrir nokkr-
um mánuðum.
Það var hins vegar ekki offnælt í leiðara PRESSUNNAR
fýrir tveimur mánuðum að forystumönnum Framsóknar-
flokksins myndi takast að eyðileggja þetta fýrirtæki eins og
önnur sem þeir hafa komið nálægt.
Ungu bjartsýnismennirnir geta sjálfum sér um kennt að
Steingrími Hermannssyni og félögum tókst að plata þá svo
rækilega að allt þeirra hlutafjárframlag er horfið í skuldahít
Framsóknar. Þeir höfðu minnstan áhuga á peningum, tölum
og fýrirtækjarekstri, en allan áhuga á að fara í blússandi sam-
keppni við tvö gamalgróin og vel stæð dagblöð, Morgun-
blaðið og DV.
Það er þess vegna mikil kaldhæðni í því að Tíminn hefði
aldrei iifað af samkeppnina við risana tvo þótt svo ólíklega
hefði viljað til að fjármálasnillingar Framsóknarflokksins
hefðu látið hann í friði. Nýir menn hafa haft tvo mánuði til
að sýna lesendum sínum hið nýja, kraftmikla, óháða ffétta-
blað sem Tíminn átti að verða. Ekkert af því hefur gerzt;
blaðið er gamalt í anda, kraftlaust og njörvað niður af eigin
vanmætti. Misheppnaðar útlitsbreytingar réðu hér ekki úr-
slitum, heldur staðfestu einungis svartsýnustu spádóma.
Effir stendur hins vegar útgáfufýrirtækið Mótvægi, laust
við nokkuð margra milljóna króna skuldir — af nógu er þó
enn að taka — en ófært um að gefa út annað en blaðnefnu
án tilstillis og miskunnar Framsóknarflokksins. Sá sami
Framsóknarflokkur á nafh blaðsins og þess verður varla langt
að bíða að hann hefji útgáfu á sama Tímanum og hann gaf út
áður, Tímanum eins og ffamsóknarmenn vilja hafa hann,
Tímanum eins og alltaf stóð til að hann yrði, þrátt fýrir stór-
yrði og hamagang ungmennanna í haust.
BLAÐAMENN: Guörún Kristjánsdóttir, Jakob Bjarnar Grétarsson,
Jim Smart Ijósmyndari, Kristján Þór Árnason myndvinnslumaöur,
Páll H. Hannesson, Pálmi Jónasson,
Sigríöur H. Gunnarsdóttir prófarkaiesari,
Steingrímur Eyfjörö útlitshönnuöur, Þorsteinn Högni Gunnarsson.
PENNAR Stjórnmál: Andrés Magnússon, Árni Páll Árnason, Einar
Karl Haraldsson, Guðmundur Einarsson, Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, Hreinn Loftsson, Möröur Árnason,
Ólafur Hannibalsson, Óli Björn Kárason, Þórunn Sveinbjarnardóttir,
Össur Skarphéðinsson.
Listir: EinarÖrn Benediktsson, mannlíf, Guðmundur Ólafsson,
kvikmyndir, Gunnar Árnason, myndlist, Gunnar Lárus Hjálmarsson
popp, Kolbrún Bergþórsdóttir bókmenntir, Martin Regal leiklist.
Teikningar: Ingólfur Margeirsson, Kristján Þór Árnason,
Steingrímur Eyfjörö, Einar Ben.
AUGLÝSINGAR: Kristín Ingvadóttir, Pétur Ormslev.
Setning og umbrot: PRESSAN
Filmuvinnsla, plötugerö og prentun: ODDI
STJÓRNMÁL
Allt blint
Það kostaði víst rúmar
fimmtíu milljónir, en það
milli vina er ekki mikið fýrir
sameiningu sveitarfélaganna á
utanverðu Snæfellsnesi —
einu tillöguna af þrjátíu og
tveimur sem var samþykkt í
kosningunum á laugardaginn.
Það er auðvitað þjóðsöguleg-
ur atburður að Ólsarar og
Sandarar skuli geta tekist í
hendur — og mann grunar að
effir allt saman hafi þetta
kannski verið rétt um geim-
heimsóknina þarna um dag-
inn.
Aðrir töldu réttast að velja
íslenskt játakk, og felldu í
kosningunum samtals þijátíu
og eina sameiningartillögu.
Og þegar íslendingar vökn-
uðu á sunnudagsmorguninn
var ljóst að einu sigurvegarar
kosninganna voru hraustir
menn undir Jökli. Allir aðrir
töpuðu kosningunum.
Til dæmis tapaði meirihlut-
inn kosningunum —■ meiri-
hlutinn sem sagði já við sam-
einingartillögunum en verður
nú að beygja sig undir hið lýð-
ræðislega minnihlutavald.
Og minnihlutinn sem vann
kosningarnar tapaði þeim í
rauninni líka. Það er hætt við
að sá málstaður sem nei-
menn voru að verja — heima-
völd hvað sem það kostar, sér-
staða gegn grönnum, fjár-
hagsleg gætni — standi hallari
fæti effir kosningamar en fýr-
ir. Eftir tillögumar sem féllu í
Fjallahreppi og Snæfjalla-
hreppi með atkvæðatölunum
3-3 og 2-1 geta menn varla
vænst sérstakrar virðingar fýr-
ir sjálfsákvörðunarrétti hinna
smæstu sveitarfélaga.
íbúar í þéttbýli töpuðu líka
kosningunum. 13.447 Reyk-
víkingar höfðu
ómakað sig á kjör-
stað til að styðja gott
málefni og sýna
grönnum sínum
sameiningarhug —
og leið seinna um
kvöldið einsog
hryggbrotnum biðh
eftir fratyfirlýsingar
annarra íbúa í höf-
uðborgarkosning-
unum. Svipaða sögu
er að segja af Akur-
eyringum og flestum
öðrum íbúum stærri
bæjanna. Raunar
em það einhver al-
varlegustu tíðindin í
þessum kosningum
að munurinn skyldi
vera svo afgerandi milli þétt-
býlis og dreifbýlis. Upp úr
kjörkössunum kom augljós
tortryggni og vantraust dreif-
býlinga og smábæjarmanna í
garð hins meira þéttbýlis, og
er ekki ósennilegt að þessi við-
burður muni í framtíðinni
herða afstöðu þéttbýlisfólks í
átakamálum sem reyna á þá
skiptingu: landbúnaðarþræt-
ur, byggðastefnudeilur, sjávar-
útvegsstefha, kjördæmamál.
Jarðýtuna á þá, sagði vígreifur
borgarbúi á kosninganóttina
um landamæraverðina á
landsbyggðinni.
Svo má ekki gleyma einum
augljósasta tapara þessara
kosninga: félagsmálaráðherra.
Sameining sveitarfélaga hefur
verið eitt helsta mál Jóhönnu
Sigurðardóttur í langsetu
hennar í félagsmálaráðuneyt-
inu. Eftir allt bramboltið kom
ráðherrann í sjónvarpið á
kosninganóttina þegar tillög-
urnar voru hver um aðra á
hraðri leið til helvítis, og
fræddi landsmenn um það að
hún hefði fýrir kosningarnar
talið „raunhæft að ætla í þess-
ari umferð að hugsanlega,
miðað við 2/3-regluna, gæti
sveitarfélögum fækkað um
20“. Niðurstaðan verður
sennilega nálægt fimm ef guð
lofar. Og ein ástæðan fyrir
fiaskóinu er auðvitað sú að fé-
lagsmálaráðherra mistókst
sem pólitískum leiðtoga að
skapa í landinu hreyfingu
með sameiningarhugmynd-
unum. Hún gleymdi að heyja
kosningabaráttu.
Enn einn hópurinn sem
tapaði í atkvæðagreiðslunni á
laugardaginn voru sveitar-
stjómarmenn og samtök
þeirra, og ef til vill bera þeir
ábyrgð á úrslitunum til jafhs
við ráðherrann. Þegar til
stykkisins kemur voru allar
tillögumar 32 samdar af sveit-
arstjómarmönnum hverjum á
sínum stað í svokölluðum
umdæmanefhdum af því þeir
áttu að þekkja svo vel hvemig
landið lægi og hvað fólkið
vildi. Sjálfsagt hafa sumar
nefndirnar bmgðist vegna
þess að þær vom
framsýnar úr
hófi — til dæmis
þær í Eyjafirði og
Skagafirði, og
falla með sæmd.
Aðrar töpuðu
kosningunum
með skömm. Þar
er efst á blaði
umdæmanefhd-
in á Suðurnesj-
um með sinn
furðulega for-
mann í farar-
broddi, en senni-
lega hefur dell-
umakerí Sveins
Andra Sveins-
sonar og félaga hans í höfuð-
borgarnefndinni haft ennþá
skaðlegri áhrif á úrslitin í
heildina. Það er reyndar sjálf-
sögð krafa eftir kosningarnar
að þessar umdæmanefndir
segi af sér störfum þannig að
menn með viti komist að mál-
unum. Það er ábyrgðarhluti
að kalla borgarana á kjörstað
til að nota sinn dýrmæta lýð-
ræðisrétt, og forystu í slíkum
efnum á ekki að fela mönnum
sem líta á lýðræðið einsog
hvern annan brandara eða
prófkjörstrikk.
Og meira að segja smá-
kóngamir töpuðu! Þeir eru
kannski ekki famir að skilja
það sjálfir — en þeir sem
horfðu á Halldór bæjarstjóra á
Ólafsfirði í sjónvarpsspjallinu
við Gísla á Akureyri vita hvað
hér er átt við. Halldór brosti
sínu breiðasta ffaman í koll-
ega sinn í höfuðstað Norður-
lands, Gísla og sjónvarps-
áhorfendur og tilkynnti að nú
hefðu Ólafsfirðingar og Ey-
firðingar allir unnið stórsigur í
baráttunni við Akureyrarvald-
ið. Sem væri næstum enn
verra en Reykjavíkurvaldið.
Svo lagaði hann á sér bindið
og brosti meira. Eða einsog
ljóðskáld sem ég er hrifinn af
segir á einum stað um „harð-
lffi norður í landi“:
„Þar vóm hestar og folar /
gæðíngar noregskonúngar /
— aIltblinL“
Höfundur er íslenskufræðingur.
„Það er reyndar sjálfsögð krafa að umdcemanefndirnar á
Reykjanesi og á höfuðborgarsvœðinu segi afsér störfum
þannig að menn með viti komist að málunum. Það er ábyrgð-
arhluti að kalla borgarana á kjörstað til að nota sinn dýr-
mceta lýðræðisrétt, ogforystu í slíkum efnum á ekki aðfela
mönnum sem líta á lýðrœðið einsog hvern annan brandara
eða prófkjörstrikk. “
FJ0LMIÐLAR
Lögmenn, nafnbirtingar ogfordómar
,„Arabi“vctr ekki lýsingá þjóðemi mannsins,
heldur kynþcetti hans oglitar-
afti. Setjum svo að þama hefði Norðmaður
átt í hlut Hefði hann verið kaUaður„Norð-
ur- Evrópubúi“, „hvíturNorðurlandabúi“
eða eitthvað íþá vemna? Vitanlega ekki. “
í vikunni hélt félag laga-
nema, Orator, fund um fjöl-
miðla og fféttaflutning þeirra
af sakamálum. Þar var meðal
ræðumanna Atli Gíslason
lögmaður, sem gerði meðal
annars að umræðuefhi nafh-
birtingar í sakamálum. Hann
tók dæmi af skjólstæðingi
sínum sem var fundinn sekur
um nauðgun í Héraðsdómi
Reykjavíkur, en seinna sýkn-
aður í Hæstarétti. DV flutti
frétt af dómi undirréttar á
sínum tíma og nafngreindi
manninn.
Ályktun Atla: það verður
að koma lögum yfir fjölmiðla
sem haga sér svona. Og það
er ykkar að sjá til þess, bætti
hann við og beindi orðum
sínum til laganema.
Það er ýmislegt við þetta að
athuga. Off er yfir því kvartað
að fjölmiðlar birti nöfn þegar
menn eru ákærðir, en bíði
ekki þar til dómur hefur fall-
ið. Það er reyndar vitlaus
regla, en látum það vera í bili,
því að í þessu tilfelli var því
ekki til að dreifa; dómur var
fallinn og maðurinn sakfelld-
ur. Átti DV að bíða þar til
dómur var fallinn í Hæsta-
rétti? Á það að vera almenn
regla? Varla dettur nokkrum
heilvita manni það í hug.
Meira að segja Mogginn og
Sjónvarpið hugsa ekld þannig.
Eflaust þótti Atla nafhbirt-
ingin verri af því að um var
að ræða nauðgunarkæru;
flestir líta líklega enn á slík af-
brot sem kynferðisglæpi en
ekki ofbeldisverk, sem þau
eru, og vilja að um þau sé
fjallað af viðeigandi nær-
gætni, sem verður hins vegar
off dulnefni fýrir tepruskap
og hræsni.
Vandinn í þessu máli var
að þessi ólánsami maður lenti
í klónum á rannsóknarlög-
reglu og dómara sem kunnu
ekki til verka. Það var grund-
völlurinn að sýknu Hæsta-
réttar. Blaðamenn geta ekki
unnið með það sem forsendu
fýrir sinni daglegu vinnu að
RLR og Héraðsdómur séu að
klúðra einhverju — þangað
til annað kemur í ljós.
Ég veit ekki hvaða reglur
gilda um nafhbirtingar á DV,
en grunar að það fari eftir
mati á hverju tilviki fýrir sig.
Svipað er því líklega farið á
Mogganum. Þar var fýrir
nokkru birt nafh og mynd af
manni sem grunaður var um
morð (engin ákæra komin
ffam, hvað þá dómur, því síð-
ur Hæstaréttardómur), en
reglan hjá Mogganum virðist
líka vera að nafngreina ekki
hvítflibba sem stinga á sig
peningum annarra. Er það al-
varleild brotsins sem hér ræð-
ur eða ætti að ráða? Varla, því
þá væru morðingjar nefndir,
ekki nauðgarar (væntanlega,
skv. ofangreindri formúlu),
líklega fíkniefnasalar (fjár-
magnarar, heildsalar, smádíl-
erar, kaupendur?), varla
venjulegir ofbeldisseggir og
innbrotsþjófar. Þessari reglu
fýlgir enginn fjölmiðill og
mun aldrei gera. Þyngd refsi-
dóma á að ráðast af alvarleika
brots; blöð eru hins vegar
ekki dómstólar.
Verst er þó ef annars virtir
lögmenn nota handvömm
lögreglu og dómara til að
hvetja til ffekari haffa á tján-
ingarffelsi í landinu. Þau
bönd eru of þröng nú þegar
og væri nær fýrir skynsama
lögmenn og laganema að
leiða hugann að því hvemig
megi verjast ffekari árásum á
þau mannréttindi.
Ég get ekki látið hjá Iíða að
nefha annað, fjarskylt atriði.
Fyrir nokkru skýrðu allir fjöl-
miðlar, sem ég heyrði og las,
ffá „araba“ sem sakaður var
um nauðgun á stúlku á veit-
ingastað í Hafharstræti. Þegar
maðurinn hafði verið sýkn-
aður var hann orðinn að Hol-
lendingi af arabískum ættum
í Mogganum, en ennþá „ar-
abi“ annars staðar.
Hugum að. „Arabi" var
ekki lýsing á þjóðemi manns-
ins, heldur kynþætti hans og
litarafti. Setjum svo að þama
hefði Norðmaður átt í hlut.
Hefði hann verið kallaður
„Norður-Evrópubúi“, „hvít-
ur Norðurlandabúi“ eða eitt-
hvað í þá veruna? Og kannske
„Norðmaður af skandina-
vískum uppruna" effir sýknu-
dóminn. Vitanlega ekki.
Hann hefði einfaldlega verið
Norðmaður.
Það er stutt í rasismann í
íslendingum. Viðkomandi
blaðamenn hafa eflaust ekki
ætlað sér að ýta undir hann,
en vísast hefur orðaval sumra
markazt af nákvæmlega þeim
sama rasisma — það kitlaði
svolítið norrænu taugina að
einhver arabaskratti var að
kássast upp á íslenzka stelpu.
Ef blaðamönnum ber ein-
hver skylda önnur en að upp-
lýsa fólk er hún að sjá til þess
að fólk verði upplýstara í góð-
um skilningi orðsins. Þessi
fordómaflutningur er ekki til
þess fallinn. ______________
Kari Th. Birgisson