Tíminn Sunnudagsblað - 23.12.1962, Page 11

heim frá smalamennskunni, að hú<
bóndinn spyrði, hvort hann hefr
fundið allar kindurnar, og ef svo var
ekki, þá var venja að láta hann fara
tafarlaust að leita að því, sem vant-
aði. Vilborg sagðist hafa fundið það
fljótt. Það erfiðara var að vera í
Nesjum, hvað vinnubrögð snerti,
heldur en í Alviðru. En svo var ann
að, sem bætti það upp og meira er
það. Það var bókakosturinn. Ann?
húsmóðir hennar, sá um það, að nóg
vær; jafnan af bókum til þess a'
lesa, og Þorvaldur, maður henna'
hafði líka áhuga á bókum og yfirleitt
öllum nýmælum. Lestrarefni þrau’
aldrei f Nesjum. Flestar bækur og
rit, sem þá komu út á prenti, voru
keypt í Nesjum, allt frá sögum oa
rímum til Alþingistíðinda. Mest gam
an sagði hún, að sér^hefði þótt ?
lesa ræður séra Eiriks Kúlds í A'
þingistíðindum. Alþingistíðindin
voru helzt lesin á útmánuðunum.
Þá var búið að lesa allar sögubækur
og flest annað. En húsmóðirin vildi
iáta lesa eitthvað á hverju kvöldi
fólkinu til skemmtunar, frá vetur
nóttum til páska, og jafnvel lengur.
allt fram undir lok. Anna í Nesjum
var myndarkona og vildi láta hjúum
sínum líða vel. Hún missti báða menn
sína úr hoidsveiki, Síðustu ár ævi
sinnar dvaldis* hún hjá Magnúsi
bróður sínum, á Villingavatni. Hún
andaðist 1870, 63 ára að aldri.
1860 fór Vilborg frá Nesjum og
gerðist vinnukona að Litla-Hálsi i
sömu sveit. Það ár byrjuðu þar bú-
skap Guðmundur Jónsson og Val-
gerður Guðmundsdóttir. Guðmundur
var ættaður úr Ölfusi. Var vinnumað-
ur á Villingavatni í átta ár, áður en
hann byrjaði búskap. Valgerður kona
hans var Guðmundsdóttir, Eysteins
sonar, bónda í Hlíð.
Vistaskipti hafði Vilborg ekki oft
ar. Hún fluttist að Hlíð með hús-
bóndanum sínum eftir fimm ára dv<
á Litla-Hálsi og dvaldist svo þar til
æviloka — 1902.
Vilborg sagðist hafa farið frá Nei
um vegna þess, að hún var orðin
þreytt á smalamennskunni þar. Hún
var þá farin að bila á heilsu, og lækn
ar þeir, sem hún leitaði tíl, kenndu
það of miklu erfiði og vosbúð. Þá
var lítið um vatnsheld hlífðarföt, svo
að þeir, sem úti þurftu að vera dag-
langt, í hvaða veðri sem var, voru
oft gegndrepa mikinn hluta dagsins
Vilborg undi sér vel í Hlíð. Þar
hafði hún lifað sín bernskuár og
kannaðist við margt frá þeim tíma.
Margt var þar betur að hennar skapi
heldur en í Nesjum, heyskapur hæg-
ari og sömuleiðis smalamennska.
enda losnaði hún þar við þann starfa
að mestu leyti, nema að líta eftir án-
um á vorin fram að fráfærum. Lítið
ferðaðist hún um dagana, nema hið
allra nauðsynlegasta. Ekki kom hún
í kaupstað tuttugu síðustu ár ævi
sinnar. En í orlof fór hún á hverju
hausti að hitta kunningjafólk sit
og frændfólk. Þótti hún þar js
góður gestur, ekki sízt hjá börnun
um. Hún vék þeim jafnan einhverj'
sem gladdi þau, og svo sagði hú
þeim sögur.
Hún hafði sérstakt lag á að segja
■börnum sögur og vekja eftirtekt
þeirra á efninu; hvað væri eftirbreytn
isvert og hvað bæri að varast; hvern
ig færi fyrir þeim persónum í sög-
unum, er höguðu sér illa og hvernig
þeim vegnaði, sem höguðu sér vel
og reyndust dugleg og áreiðanleg.
Flestar sögur hennar voru ævintýri
og nokkuð útilegumannasögur. Lítið
af huldufólkssögum eða draugasög-
um. Þær sögur sagði hún ekki nema
að hún væri sérstaklega beðin um.
Kvaðst lítið kunna af þeim, enda væri
lítið í þær varið. Sjálfsagt væri fyrir
alla að varast að styggja huldufólk
að óþörfu, sagði hún, en draugasög-
urnar myndu flestar vera hugarburð-
'ir eða misskilningur.
Aldrei eignaðist Vilbor.g neina fjár-
muni, enda voru fáar vinnukonur, sem
áttu annað en fötin utan á sig. Flestar
áttu þó rúmföt í rúmið sitt og tvær
eða þrjár kindur, ef þær dvöldust
lengi í sama stað. Árskaupið var þá
sextán til tuttugu krónur og föt, og
tvö til þrjú kindafóður, ef þær áttu
kindur. Vilborg hafði þann hátt, að
hún gaf allt, sem hún eignaðist, fram
yfir brýnustu þarfir. Gjafir hennar
lentu hjá fátæku fólki, sem hún hélt,
að hefði mest þörf fyrir þær. Sjálf
eyddi hún engu í óþarfa, nema hún
tók í nefið, og voru það samningar að
hún legði á borð með sér þrjá bita af
rjóli á ári. Hún skar tóbakið aldrei
sjálf, heldur lét einhvern á heimilinu,
sem tók í nefið, skera það með sínu
tóbaki. Svo var því skipt af tóbaks-
fjölinni af handahófi, o.g varð þar
aldrei ásreiningur.
Að síðustu vil ég minnast þess með
einu dæmi, hvað Vilborg var lagin
að hafa góð og varanleg áhrif á börn
og unglinga. Árið 1881 var tekinn ver-
tíðarmaður að Hlíð til aðstoðar við
hirðingu sauðfjár. Karlmennirnir fóru
allir til sjóróðra. Hann hét Bjarni og
var á sextánda ári, duglegur strák-
ur, en þótti á ýmsan hátt baldinn og
nokkuð pöróttur. Vilborg átti að sjá
um fjárgeymsluna og hafa stjórnina.
Þetta tók hún að sér, enda þótt hún
væri búin að heyra ýmsar sögur af
því, að Bjarni væri pörupiltur. Eink-
um voru það vinnukonurnar á bæn-
um, sem hann kom frá, og hafði alizt
upp með, er báru honum ekki vel sög-
una. Með vertíðarbyrjun kom Bjarni
og tók við störfum. Tíð var heldur
óhagstæð, frost mikið og byljir. Þetta
var hinn alræmda frostavetur 1880
—1881.
Bjarni reyndist ágætlega. Duglegur
og prúður í umgengni. Bjarni var að
upplagi gáfaður piltur, var bezt að
sér í kristnum fræðum af fermingar
systkinum sínum, enda var hann hrað
læs og vel skrifandi, eftir því se. .
þá tíðkaðist.
Bókakostur var ekki mikill í Hlíð,
nema venjulegar guðsorðabækur, hug
vekjur og Vídalinspostilla. Sögubæk-
ur, sem ég man eftir, voru Landnáma,
Egilssaga og sitthvað fleira af íslend
ingasögum, eitthvað af Þúsund og
einni nótt og nokkrar rímur. Vilborg
átti Amúratisarrímur, Hallgrimskver
og sitthvað fleira. Þetta las Bjarni
allt upphátt. Viiborg sagði honum, að
sjálfsagt væri að lesa upphátt, því
að þá hefðu fleiri gagn af iestrinum,
og lesarinn hefði líka meiri ánægju
af lestrinum, ef hann vissi, að ein-
hverjir hlýddu á sig. Svo var það einn
dag, að Bjarni stakk upp á því, að
hvort hann mvndi ekki geta lesið hug
vekju skammlaust. Hugvekjuna og
alla húslestra var Vilborg vön að
lesa. Þessu var vel tekið, það var al-
menn trú. að enginn yrði vel lesandi,
ef hann æfði sig ekki í að lesa guðs-
orð. Nú er Bjarni látinn lesa í Vigfús
arhugvekjum. Þetta var um föstu.
Bjarni las hugvekjuna hratt í belg og
biðu. Hraðara en hann var vanur að
lesa sögurnar. Eftir lesturinn spyr
hann. hvort hann teljist ekki bæna-
bókarfær. Vilborg varð fyrir svörum
og sagði eitthvað á þessa leið: — Þú
ert vel lesandi, en þú þarft að vanda
betur lesturinn, en það hefur þér
ekki verið kennt. Lestrarmerkin og
málshvíldir þarftu að þekkja. Ef ekki
er lesið eftir þeim, þá verður lestur-
inn óáheyrilegur og geta hlotizt af
því ambögur, ef það er hent á lofti
af gamansömu fólki, sem leggur það
í vana sinn að gera sem flest hlægi-
legt. Eg skal nú láta þig heyra. hvern
ig þú átt að lesa hugvekju.
Síðan las hún hálfa blaðsíðu af
sömu hugvekju o.g hann las, og spurði
■ hann síðan, hvort hann heyrði eng-
an mun á sínum lestri og hennar. og
eí svo væri, hvor mundi vera áheyri-
legri. Eg veit, að þú ert eins vel les-
andi og ég, ef ekki betur, sagði hún.
Hann hugsaði sig um stutta stund
og sagði síðan: — Já, ég heyri mun,
ég man nokkurn veginn orðrétt það,
sem þú iast, en ekkert af því, sem
ég las.
Eftir þetta fór Bjarni að vanda bet-
ur lestur. Um sumarmál gaf Vilborg
honum þann vitnisburð, eftir að hann
hafði lesið Jónsbókarlestur, að hann
þyrfti ekki að bera kinnroða fyrir að
lesa hvað sem væri, þótt meðalprest-
ur hlustaði á.
Bjarni reyndist góður vertiðarmað-
ur, boðinn og búinn til allra verka,
sem fyrir komu á heimilinu og hann
var beðinn að gera, og leysti þau öll
vel af hendi. Hann fluttist ungur úr
Framlrald á 1008. síSu.
T ! M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
995