Tíminn Sunnudagsblað - 05.05.1963, Síða 12

HERMANN PÁLSSON: KOÐI INN / í AÐ ALI BÓ r IL
★
HÖFUNDUR Hrafnkels sögu leggur
mikla rækt við mannlýsingar, eins og
Sigurður Nordal hefur rakið svo meist
aralega í ritgerð sinni um söguna.
Einkum ferst höfundi vel,. er hann
) /sir þroskaferli Hrafnkels goða. Auk
ess sem vér kynnumst Hrafnkatli af
orðum hans og gerðum, lýsir höfund
ur honum þrívegis. í fyrsta sinni, er
grein er gerð fyrir Hrafnkatli, er
hann einungis fimmtán vetra að aldri.
Hann er þá mannvænn ok gjörviligr.
í orðum þessum felst eftirvænting,
>au eru einkunnir, sem eiga við óráð-
inn mann. Þótt hann sé gott manns-
efni, er ekki enn séð fyrir, hversu
hann reynist síðar. Næst er Hrafn-
'vatli lýst, þegar hann er orðinn
bóndi í Aðalbóli, hefur tekið goðorð
yfir dalsbúum og er orðinn fastur í
ssi. Hann hefur þá náð fullum
s.’oskaaldri, en er þó enn ungur að
irum. Þá er okkur sagt, hversu rætzt
hefur úr hinum mannvænlega sveini.
Hann er ójafnaðarmaðr mikill ok
menntr vel, mildur við vini sína og
harður við óvini, stendur mjög í ein-
vigjum og bætir engan fé. Einkunnin
menntr vel lýtur að þroska Hrafn-
kels, en ójafnaðarmaður mikill að
samskiptum hans við aðra menn. í
þriðja sinni er Hrafnkatli svo lýst, er
hann hefur þolað niðurlæging og
í.íótlæti og reynsla hans hefur tamið
l.ann og mildað afstöðu hans til sam-
þegnanna: Maðrinn var nú miklu
vinsælli en áðr; Hrafnkell tók hina
sömu skapsmuni um gagnsemð ok
riisnu, en miklu var hann nú gæfrt cn
fyrr ok hægri at öllu. Þjóðfélagið tek-
ur höfðingjann í sátt, er hann hefur
losnað við agnúa ofsa og ójafnaðar.
Hrafnkell stenzt eldraunina, skapgerð
hans er enn heil og óbrotin eftir ófar-
Hermann Pálsson
irnar, sem kenndu honum svo misk-
unnarlaust að gegna skyldum sínum
vig aðra þegna samfélagsins.
Þroski Hrafnkels og skapferlisþró-
un ber glögglega með sér, hve ofar-
lega i huga höfundar eru öfl þau,
sem réðu svo miklu í þjóðveldi íslend
inga. Hrafnkell skapar sér sjálfur
þá veilu, sem verður honum til falls.
Þótt hann sé valdamikill yfir öðrum
mönnum og svífist einskis í viðskipt-
um sínum við þá, áður en hann væri
sekur, er hann þó engan veginn sjálf-
stæður og óháður maður sjálfur. —
Ógæfa hans er sú, að hann er um of
háður guðinum Frey. Hrafnkell elsK-
aði eigi annat goð meir en Frey, ok
honum gaf hann alla hina beztu gripi
sína hálfa vúð sik . . . Hrafnkell átti
þann grip í eigu sinni, er honum
þótti betri en annarr: þat var hestr,
brúnmóálóttr at Ht, er hann kallaði
Freyfaxa sinn. Hann gaf Frey vin
sínum þann hest hálfan. Á þessum
hesti hafðii hann svá mikla elsku, at
hann strengði þess heit at hann skyldi
þeim manni at bana verða sem honum
riði án lians vilja.
Hrafnkell er ekki fullkomlega sjálfs
sín ráðandi, svo mikil ítök hefur
Freyr í honum. Hrafnkatli verður eins
og mörgum valdafiknum og ofsafengn
um mönnum, að hann seilist til að
þjóna öðrum, sem honum er langtum
æðri. Hér eins og víðar er höfundur
ef til vill að sneiða ag samtíð sinni.
Um daga hans voru hér fáir valda-
miklir menn, sem réðu lögum og lof-
um í landinu. En þeir létu sér slíkt
ekki nægja, heldur bundust þeir Há-
koni gamla og gengu í þjónustu hans.
Samband þeirra við hinn útlenda
þjóðhöfðingja reyndist þó tvíeggjað
vopn. Þótt völd þeirra yrðu traust-
legri um sinn, gat ag því komið, að
Hákon brygðist þeim og styrkti and-
stæðinga þeirra gegn þeim. Ákafinn
í sambandi þeirra Hrafnkels og Freys
kemur fram í því, að Hrafnkell elsk-
aði goð þetta meir ,en önnur og lagði
mikla elsku á Freyfaxa. Endurtekn-
ingin á tilfinningum Hrafnkels til
goðs og hests sýnir tökin, sem Freyr
hefur í honum. Einráður höfðingi er
oft hættulegri sjálfum sér og öðrum,
ef hann lýtur enn valdameiri manni.
Ást Hrafnkels á Frey og Freyfaxa
eru upptök harmsögunnar. Hrafnkell
strengir þess heit að drepa hvern
þann, sem ríði hestinum. Hrafnkell
treystist ekki til að rjúfa heitið og
velur þann kost að vega Einar. Síðan
verður Hrafnkell að gjalda glæpsins
með missi goðorðs og staðfestu. Hrafn
kell er orðinn öreigi austur í Fljóts-
dal, er hann fyrst losnar undan valdi
Freys, og þá um leið hefst sigurganga
hans. Hann fréttir, að Þjóstarssynir
hafa týnt Freyfaxa, og þá lætur hann
orð falla, sem minna rækilega á um-
mæli Alexanders, er hann hefur
höggvið á hnútana:
Ek hygg þat hégóma at trúa á goð.
(Hrafnkels saga, 29, 3—4).
Mikill hégómi, segir hann, at trúa
slíku. (Alexanders saga, 21, 6).
Siðari hluta vetrar gaf Þjóðsaga út rit Hermanns Pálssonar,
Hrafnkels saga og Freysgyðlingar. Höfundur heldur fram þeirri
skoðun, að Brandur biskup Jónsson sé höfundur Hrafnkels sögu,
og œtlar hann, að hún spegli ýmsa þœtti þeirrar harmsögu, er
yfir œttmenn biskups gekk á Sturlungaöld. Sýnir hann og fram á,
hve orðafar Hrafnkels sögu og Alexanders sögu, er Brandur
skrifaði, er oft Hkt., — Þar sem ætla má, að mörgu.m sé forvitni
á að kynnast röksemdafœrslu Hermanns, birtir Sunnud>a.gsblaðið
hér einn kafla bókarinnar með leyfi höfigndar og útgefanda.
396
T t M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ