Tíminn Sunnudagsblað - 05.05.1963, Síða 15

uð um samtímaatburði að verulegu
leyti. Hins vegar er líklegt, að orða-
lagfilílvándin' við Alexanders sögu séu
einfaldléga sprottin af því, að þá
hefur verið skammt um liðið frá þýð-
ingu hennar, og. Brandur hefur ekki
gætt-þess, að orðmyndir þaðan sóttu
á penna hans.
Af dæmum þeim, er hér hafa verið
tilfærð, má einsætt þykja, ag Brandi
hef-ur verjð mikið í mun að lýsa em-
ráðum höfðingja, er ætti meira skylt
við' valdsmenn þrettándu aldar en
goða í heiðnum sið, þótt sagan sé
látin gerast á tíundu öld og aðalhetja
hennar hafi verið goði í þann mund.
Annars staðar í þessari bók er vikið
að fyrirmyndum, sem Brandur virð-
ist hafa haft ag Hrafnkatli Freysgoða
og teknar voru úr samtíð Brands
sjálfs. En eins og lesendum Hrafn-
kels sögu hlýtur að verða hugstætt,
er hitt einnig umtalsvert, hve margar
minjar Hrafnkels saga. ber um áhrif
frá fyrra verki Brands, þýðingu hans
á Alexanders sögu. Þannig -blandast
í Hrafnkels sögu reynsla Brands af'
samtíð'inni og bókmenntaiðja hans
önnur.
Þegar Þorbjörn gamli leitar til
Bjarna bróður síns um liðsinni við
sonarhefnd, fær hann afdráttarlausa
greitun,- Bjarni er maður, sem sættir
sig við vald Hrafnkels og vij-l ekki
jhætta auði sínum né st-öðu til að rétta
hlut bróður síns. Svar Bjarna við
málaleitun Þorbjarnar verður enn
magnaðra, þegar ummæli Daríusar
konungs um Alexander ungan eru
höfð í huga:
En þó at vér stýrim penningum
nokkurum, þá megum vér eklki deila
af kappi við Hrafnkel . . . Hefir hann
þá marga málaferlum vafit er meira
bein hafa í hendi haft en vér.
(Ilrafnkels saga).
Mikil skömm at fáir þrælar ok fátæk-
ir, þeir er ekki bein hafa í hendi,
sikulu þora rísa móti höfðingjum,
þeim er fyrir eigu at ráða mestum
hluta gulls þess er í heiminum er.
(Alexanders saga, 30, 17—20).
Orðtækið að hafa bein í hendi
kemur hvergi fyrir í fornum ritum
nema á þessum stöðum í Alexanders
sögu og Hrafnkels sögu, að því er
ég bezt veit. í báðum sögunum er
sambandið að ýmsu leyti hl'iðstætt.
Orðtækið er notað í sambandi við auð
af mönnum, sem eru ríkir sjálfir, og
í bæði skiptin eru þau notuð um
ungan höfðingja. Munurinn er eink-
um fólginn í því, að Bjarni gerir sér
fulla grein fyrir veldi Hrafnkels og
forðast því öll. átök. við harnn, en llar-
íus konungur vanmetur mátt Aiex-
anders, og slíkt verður honum að
falli. Af Hrafnkels sögu má ,ráða, að
Bjarni hefur komi?t Hrafnkafcli einna
næsfc um auð og áhrif af öHum date-
búum, og því leitar Þorbjörn þangað
fyrst um hjálp, auk þess sem Bjarni
var bróðir hans.
f Hrafnkels sögu og Alexanders
sögu kemur fyrir annað orðtak, sem
einnig, er ókunnugt af: öðrum ritum
fornum. Orðtak þetta er lagt í munn
Hrafnkatli, er hann kemur að Aðal-
bóli og setur Sámi afarkosti. í níundu
bó-k Alexanders sögu er það notað
um tvo unga menn, sem kunnu sér
ekki hóf:
Ek læt mér líka at þú sitir á Leik-
skálum, ok mun þat duga ef þú ofsar
þér eigi tU vansa.
(Hrafnkels saga).
En þat varð þeim,. sem gjarnt verðr
æskunni, at opt verðr ofsat til vansa.
(Alexanders saga, 132, 7—8).
Hér er um næsta sérkennilegt mál-
far að ræða, þótt merking þess sé
augljós. Hrafnkell er að va-ra Sám
við að ganga svo langt, að óhóf hatis
verði honum sjálfum til tjóns eða
minnkunar. Meg þessu er Hrafnkell
ef til vill að minna Sám á, að hrösun
þeirra beggja stafaði ein-mitt af því,
að þeir höfðu ekki kunnað sér hóf.
Hins vegar mátti Hrafnkell naumast
búast við því, að Sámi yrði slíkt á
í annað sinn. Þó reynir Sámur enn
að fara á stúfana og telja Þjóstars-
sonu á að veita ho*num liðsinni. Og
í rauninni má segja, að vesturför
Sáms hafi orðið honum til vansa. í
stað þess að bregðast vel við liðsbón
hans bjóða Þjóstarssynir henum að
fíytjast vestur til þeirra með skulda-
lið sitt. Þeir virðast þannig gefa ótví-
rætt i skyn, að Sámur sé ekki ein-
ungis illa fallinn til höfðingja, held-
ur einnig, að hann sé naumast fær
um að sjá fjölskyldu sinni farborða.
Orðtakið að ofsa sér til vansa er
svo sérstætt, að það eitt gæti bent
til þess, að hér væri á ferðinru einn
og sami höfundur, þótt fá rök eila
yrðu því til stuðnings. Hér virðist
vera um að ræða tilbrigði á orðtaki,
sem kemur fyrir í norsku lagaonáli:
hinum bótum er þeir ofsa eðr
vausa er í dómum sitja. f norsku lög-
unum eru tvær sagnir andstæðrar
merkingar, að ofsa og vansa (þ.e. að
gera oí eða van), og Slíkt mun vera
upphaflegra orðtak en hitt, sem kem-
ur fyrir í verkum Brands ábóta. í
máli Brands er komið nafnorð í stað
síðari sagnarinnar, og mer'king orð-
taksins hefur gerbreytzt. Hér hefur
skapandi höfundur verið að verki.
Fornu orðtaki er bylt við og nýju lífi
blásið í það. í stað hinnar einföldu
og afdráttarlausu andstæðu í norsku
gerðinni er kominn ögrandi orðaleik-
ur.
Dramb ffrafnkels og- ofsi veldur
því, að hann neitar að láta leggja
mál þeirra Þorbjarnar í gerð, þótt
Framhald á 404. síðu.
XÍMINN - SUNNUPAGSBLAÐ
399