Tíminn Sunnudagsblað - 05.05.1963, Page 20

Tíminn Sunnudagsblað - 05.05.1963, Page 20
Goðinn á MaSbóli Framhald af 399. síðu. sakir væru nægar til slijcs. Hrafnkell kann sér ekki hóf, og svar hans til Þorhjarnar ber glöggt með sér, aS hann kýs fremur að njóta valdastöðu sinnar og st'éttar en hlíta l'öguim og réUi „Þá þykkisk þú jafnmenntr ■ ok munum vit eigi at því sætt- segir Hrafnkell við Þorbjörn. Hiafnkel órar ekki fyrir þvi, hvern slóða synjun hans muni draga, því að hann var ekki minnugur ráða Aristótilesar, eins og Brandur herm- ir þau í Alexanders sögu: „Eigi skyldu dauðligir menn, segir meistarinn, stærask af gefnum ríkdóimi og fyrir- líta s!ér minni menn“. í huga Hrafn- kels drottnar drambsemi, sem er svo lýst í Alexanders sögu: „Þar er ok Superbia, þat er drambsemi. Hennar athöfn er sú at skelkja jafnan at öðrum, þykkjast yfir öllum, vilja eigi vita sinn jafningja“. Hroki Hrafnkels gerir hann ónæman fyrir aðgerðum Sáms og óviðbúinn ósigrinum. Dramb- semi birtist ekki einungis í orðum Hrafnkels við Þorbjörn, heldur einn- ig í öllum viðbrögðum hans við enála- tilbúnaði Sáms, unz Sámur og Þjóst- arssynir hafa hneykt hann á alþingi. Fyrirlitningin á Sámi leynir sér ekki, er Hrafnkatli þótti brölt hans hlægi- legt. Og á þinginu ætlaði Hrafnikell að leyfa smámennum að sækja mál á hendur honum. Hrafnkell vill ekki vita jafningja 'Sinn og þykist yfir aðra hafinn. í samræmi við þetta verður niðurlæging Hrafnkels engu síður refsing fyrir drambsemi, þá synd er svo heitir, en hegning fyrir víg Einars. Og breytingin, sem verð- ur á Hrafnkatli við niðurlæginguna, er fólgin í því, að hann verður miklu vinsælli, gæfari og hægari en fyrr Hann hefur með öðrum orðum læko- azt af drambsemi sinni. Eftir eldraunina á Aðal.bóli verður Hrafnkell nýr og betri maður, að minnsta kosti í samskiptum við þing- menn sína. En þegar griðkona hans brigzlar honum um afturför frá fyrri árum, stenzt hann ekki þá ögrun. Griðkonan hefur mætur á hinum fyrri ofsa hans og ójafnaði, sem Hrafnkell sjálfur hefur hal'dið í skefjum um árabil. Reynslan hefur læknað hann af drambi, og aðstæðurnar fram und- ir þennan tíma höfðu bannað honum að hefjast handa. En nú er skipan komin á land hans og ríki. Þá bei það saman, að griðkonan eggjar hanr óverks og bróðir Sáms er nýriðinn fyrir neðan garð á Hrafnkelsstöð á teið til Aðalbóls. Sterkasta og áhrifamesta atriðið í eggjunarorðum griðkunnar er samanburðurinn milli hins fyrra Hrafnkels og þess, sem nú situr friðsamlega í nýju ríki austan heiðar. Þrátt fyrir þau umskipti, sem orðið höfðu á viðhorfum Hrafnkels, þolir hann ekki frýjunarorð vinnu- konunnar. Nú rennur upp fyrir hon- um fyrri frægð, er hann bar ægis- hjálm yfir Jökuldælum og Hrafnkels dælum. Honum er auðið að fremja enn eitt óverk. Hann bregður skyndi lega- við, eins og hann hafi aldrei hlot ið ráðningu hjá Þjóstarssonum, send ir umsvifalaust eftir mönnum, fer á eftir Eyvindi og lætur hann hníga til moldar, og brátt kúgar hann Sám til að lúta sér til fulls. í herförinni til Indlands verður Alexander neyddur til að nema stað- ar hjá fljóti einu, en sumum liðs- mönnum hans þótti lítt tii dvalar þeirrar koma og bera hik hans sam- an við fyrri afrek. Hér er forvitni- legt að bera saman frýjun griðkon- unnar á Hrafnkelsstöðum og ummæli Simacusar við fljótið: Verðr sú lítil virðing, sem snemma leggsk á, ef maðr lætr síðan sjálfr af með ósóma ok hefir eigi traust til að reka þess réttar nokkurt sirini, ok eru slík mikil undr um þá menn sem hraustir hafa heitit. (Hrafnkels saga). Er þat eigi, segir hann, undr mikil er slíkr höfðingi sem konungr várr er Alexander, er aldregi fór hér til ósigr, skal eitt lítit vatn láta nú við sér taka. (Alexanders sa-ga, 131, 15—17). Þegar griðkonan lætur töluna ganga, hvilir Hrafntoell í rekkju, en Simacus kemst einnig svo að orði, að nú vilji Alexander sofa til alls. Hiin óeigin- lega merking í orðtaki þessu er að vísu ákveðin, en hitt var einstaklga vel til fundið í Hrafnkels sögu, að láta Hrafrikel vakna bókstaflega við orð griðkonunnar. Samanburðurinin í Alexanders sögu milli fyrri afreka konungsins og aðgerðarleysis hans við fljótið er næsta sannfærandi og áhrifamikill, svo mörgum og miklum stórvirkjum hans hefur þá verið lýst í sögunni. í Hrafnkels sögu er þessu á annan veg farið, og ögrunin í munni vinnukonunnar verður ekki skilin, nema gert ®é ráð fyrir því, að henni sé meira í mun nýtt óverk en framgangur Hrafnkels. Mat hennar á gerðum Hrafnkels er annað en höf- undar. Hrafnkell hefur nú eignazt sízt minna mannaforráð en það, sem Sámur hafði náð af honum. Og ef vér hyggjum að afrekum hans, sem getið er í sögunni og gerðust á valdatíma hans í Hrafnkelsdal, hlýtur oss að finnast lítt til þeirra koma. Auk al- mennra lýsinga á mildi hans við vini sína og hörku við óvini, er fáu öðru til ag dreifa en félagsskap hans við Frey og drápi Einars smalamanns með slóða þeim, sem þvl fylgdi, en stíkt verður honum ekki til hróss. Á dögum sínum í Hrafnkelsdal stóð Hrafnkell mjög í einvígum og bætti engan mann fé, og enginn fékk nein- ar bætur af honum, hvað sem hann gerði. Þótt skoðun griðkomumar á fyrri hreysti Hrafnkels hafi að von um verið önnur en vér myndum hlíta, hrekkur slíkt skammt til skýringar á forsendu samanburðarins. Tiltækileg- ast virðist að gera ráð fyrir því, að Brandur ábóti hafi notað hér óafvit- andi áhrifamUcið atriði úr Alexand- ers sögu, s;em -nýtur sín á annan hátt í Hrafnkels sögu, þar sem lofsverð- um gerðum Hrafnkels á fyrri árum hafi ekki verið gerð nein skil. Pyndingar og niðurlæging Hrafn- kels eru gerðar honum til smánar og í hefndarskyni, en þær verða einnig læfcning hans. Þetta er ekki eimung- is augljóst af sögunni sjálfri, heldur er hægt að benda á þann stað í Alexanders sögu, sem gefur Brandi hugmyndina. Þegar Sámur hefur sagt Hrafnkatli, hverjir úrslitatoostir eru, svarar Hrafnfcell honum, og minna orð Hrafnkels á ummæli Álex- anders við lækni sinn, sem óttaðist um á'hrifin af lækningunni: Mörgum mundi betr þykfcja sikjótr dauði en slíkar hrakningar. (Hrafnkels saga). Þá skaltu minnka meinlæti mitt ok gera mér skjótan dauða með harðri lækningu. (Alexanders sa-ga, 142, 3—4). Hrafnkatli er enn ekki ljóst, að hinar hörðu aðgerðir þeirra Þjóstars- sona eru í rauninni lækning hans. Meinlæti Hrafnkels, dramb og ofsi, er svo mikið, að mifcið verður að gera ti'l bóta. Þegar skorið verður til sl'íkr ar meinsemdar, er sjálfu lífinu hætt. í Hrafnkels sögu er eitt hugtak, sem virðist búa að baki orða og við- burða, en það er sefct og andstæða þess: sakleysi. Einar gerist sjálfur sekur um óhlýðni, en jafnskjótt og Hrafnkell hefur hefnt hestsins, tekur hann sjálfur á sig alla sektina. Þegar Sámur og Þjóstarssynir hafa bægt Hrafnkatli frá dómum á alþingi, fær ist sektin að nokkru leyti yfir á þá. Og hinar grimmilegu pyndingar, sem þeir l'áta Hrafnkel sæta, velta sektar byrðinni' af honum að miklu leyti- Þessi skýring kemur h-eim við um- mælin í Alexanders sögu: „nauðung og ofbeldi minnkar jafnan sekt þes's er þolir ok fyrir verðr“. Hrafnkell afplánar að nokkru leyti fyrir glæp sinn, er hann hangir á hásinum af vaðásnum á Aðalbóli. Slíka þjáning- ar voru píslarvottar látnir þola. Sekt Sáms fylgij- honum eins og skugginn um veldisdaga hans í Hnafnkelsdal, unz hann verður að þola nauðung af hendi Hrafnkels í drápi bróður síns, og Hrafnkell tekur á ný við oki s'ektarinnar. 404 T í M I N N - SUNNUDAGSBLAÐ

x

Tíminn Sunnudagsblað

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tíminn Sunnudagsblað
https://timarit.is/publication/301

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.