Tíminn Sunnudagsblað - 15.09.1963, Blaðsíða 8

E.INAR M. JONSSON:
EF ÍLLA FER
Heilög frœö.i og fornaldar getspeki
framtið sýna.
í launmál öbornu aldanna sjáandans
augu rýna:
Af vargþfóðum ujidinn er vefur darraðar.
Vinningar ginna.
En skuld mun áskapa öllum að tapa,
engum að vinna.
Hlekkjaðar tröllskap Heljar dyr opnas t
i hinzta stríði.
Vœngjaðir herskarar varpa stjörnum
á varbúna lýði.
Ólgar úr fnœsandi vítisvélum
vigeldur geystur.
Sviður jörðina Surtarlogi.
Satan er leystur.
Ört rísa banaský orku þrungin
í úrsvalan geiminn
við fjörbrot tœkninnar. Fákur dauðans
fer yfir heimínn.
Kraftar himnanna hrœrast, er siðasta
hermdarverk fremux
mannkynið. Jörð verður ólgandi eimyrja.
Endirinn kemur.
málinu hafi breytzt á þá lund. að
samvizka þeirra bannaði þeim að
efna slíkt loforö. Neituðu þeir þó
með öllu að skýra frá ástæðum fyr-
ir því, en kváðust óskyldir að sverja
nokkurn eið. Umboðsmaður höfuðs
rnanns boðaði þá presta þessa eða
umboðsmenn þeirra til næsta al-
þíngis; skyldu þeir þar verja undar
færslu sína.
Gisli biskup reyndi á ýmsa vegu
að leysa Illuga úr vandræðum hans.
Bað hann umboðsmanninn að sýna
linkind í málinu, og um veturinn
skrifaði biskup séra Magnúsi Pét-
urssyni bréf. Þar í minnir hann
prest á eiðana er þeir prestarnir
höfðu lofað Uluga, og hvetur þá
til að efna orð sín við hann eða
sýna nægar ástæður fyrir eiðssynj
uninni ella; og í lokin leggur biskup
á ráð, hversu þeir geti hagað eið-
stafnum svo að séra Illugi verði
ekki dauðamaður, ef þeir alls ekki
vilji vinna eið með honum.
Á alþingi 1633 gekk loks 24
manna dómur um mál Illuga, út-
nefndur af Holger Rosenkranz
höfuðsmanni. Komu þar fram sann-
anir fyrir, að Arnbjörn Arnbjarnar
son hafi gert 'sig sekan um tvö-
falda tvímælgi, fyrst um hest, er
hann hefði fengið séra Illuga með
fúsum vilja, en síðan kært hann
fyrir og talið Illuga þjóf að honum;
eftir það hafði hann orðið að sætt
ast við prest, en síðari tvímælgin
var komin fram áður og þá eiðsvar
in. Loks var Illugi dæmdur sýkn í
málinu vegna nýrra sannana. Höf-
uðsmaður bætti því skilyrði þó við
dómssamþykktina, að engan prests
skap mætti Illugi hafa með hönd-
um þaðan í frá.
Eins og málinu var komið, ásamt
eiðssynjun prestanna, má segja, áð
Ulugi hafi mátt hrósa happi fyrir
að sleppa lifandi.
Eftir þessar málalyktir virðist 111
ugi hafa farið norður á Lánganes
og verið þar á vegúm bróður síns,
Sæmundar á Skálurn. Af skiptum
þeirra séra Magnúsar segir það síð
ast svo treystandi sé, að 1638 lét
Illugi birta stefnu á alþingi til séra
Magnúsar til næsta alþíngis. Skyldi
hann þar sanna heimild sína á fjár
munum nokkrum er hann hafi tek-
Ið af Illuga og börnum hans á
Kálfafelli, er hann fékk staðinn
Um framhald þess máls er allt á
huldu. Að öllu samanlögðu er fram
koma Magnúsar prests og félaga
hans við Illuga fremur óþokkaleg,
og má vel vera að síðar meir hafi
hann óttast greypilegar hefndir
Uluga; og hjátrúarjöfur á borð viö
séra Magnús var ekki ólíklegur til
að eigna Illuga hlutdeild í andláti
konu sinnar, Margrétar Einarsdótt
ur, eins og þjóðsögurnar votta.
Hið síðasta er vitað verður með
vissu um Illuga, er það, að á presta-
stefnu á Egilsstöðum á Völlum ósk-
ar hann dómsákvæðis um að mega
fá prestsskap að nýju. Prestarnir
töldu samþykktarskilyrði höfuðs-
manns standa í vegi fyrir þvi, nema
leitað væri konungsnáðar. Skutu
þeir síðan saman fé er Illuga skyldi
greitt til lífsviðurværis. Þetta skeð-
ur 1645, og eftir það er óvíst hve~
leingi Illugi hefur lifað; þó er til
sögn um að hann hafi látizt að
Egilsstöðum í Flóa, en þar bjó Sig-
ríður dóttir hans um og eftir 1660
ásamt Ólafi Jónssyni manni sinum
0
Þarna var þá fóturinn íyrir sögn-
unum af illmenninu Galdra-Illuga;
í fyrstu sögunni er tilfærð var hér
að framan, má meðal annars greina
óljósa minningu um kaleiksmálið
og dauða Arnbjarnar, þótt þessu
tvennu sé slengt saman, — svo og
um úttektina á Kálfafelli í tveim
sögunum fyrri. Eftir verða þá kaup
maðurínn á Kálfafelli, Ferða-Þor-
leifur og förukarlinn, svo og aöfarir
feðginanna fyrir norðan og fleira;
það virðist vera einnar ættar.
Illugi Jónsson hefur fengið
óvenju illt eftirmæli i þjóðsögun-
um, sem gjarnan rétta þó hlut
manna og milda fornar sakir af
næmum skilningi. Þjóðsagan hefur
ekki megnað aö vinna bug á ofsókn
aranda galdratrúartímans, svo 111-
ugi hefur hann enn á móti sér þar.
Samkvæmt þeim öruggu heimildum
er stuðzt var við hér að framan er
ekki annað að sjá en meðferðin á
Illuga jaðri við verstu ofsóknir, sem
eiga rætur sínar að rekja til ímynd
unarsýki sturlaðs manns og þar
eftir til trúgirni og vesaldóms
þeirra sem í lófa var lagið að
styrkja málstað Illuga. „Verður því
ekki annað sagt, en að hann hafi
oröiö allhart úti, þótt hann hafi ef
til vill ekki vinsæll verið. En hann
viröist hafa verið miklu betri mað-
ur en orð hefur af farið í sögnum
siðari manna“, skrifar Hannes Þor-
steinsson. Glöggt má þó sjá á sögn-
Framhald á 765. síSu.
752
TÍMINN - SUNNUDAGSBLAD