Tíminn Sunnudagsblað - 27.10.1963, Blaðsíða 13

Maðurinn, sem les rúnlr frjókornanna I jarSveglnum.
Mnuritum, svo sem síðar getur.
Hér á landi hefur fremur Htið ver-
ið unnið að frjórannsóknum, og höf-
um vig staðið langt að baki grann.
þjóðunum í þessari grein, og verður
víst svo enn um sinn. Það fyrsta,
sem birtist um frjógreiningu hér á
iandi, var um frjórannsóknir, er Si'g-
urður Þórarinsson (1944) gerði í sam-
bandi við uppgröft eyðibýlanna Skalla
kots og Stangar í Þjórsárdal. En áð-
ur hafði Sigurður gert frjógreiningu
á mýrarsnlði í grennd við Akureyri.
Auk þess hafa birzt tvö frjólí-nurit
úr íslenzkum mýrum unnin af finnska
jarðfræðingnum Veikko Okko, og eitt
Hnurit, sem þýzkur grasafræðingur,
Herbert Straka. gerði. Síðan 1954
hefur sá, sem þetta ritar, unnið nokk-
uð að frjórannsóknum í íslenzkum
mómýrum. Mun hér á eftir getið
nokkurra helztu niðurstaðna þessara
rannsókna og þó einkum þeirra, er
snerta landnámið og sögulegan tíma
(Þorleifur Einarsson 1957, 1961).
Samkvæmt frjórannsóknum í ís-
lenzkum mómýrum virðist mega
skipta gróðurfarssögu íandsins frá
því, að jökla leysti af landinu fyrir
10—15000 árum og fram til vorra
daga, í fjóra kafla eða skeið.
• Elzta skeiðið eða síðjökultíminn
hófst, er jökulskjöldinn, sem huldi
landið að mestu á siðustu ísöld jöikul
tímans, tók að leysa. Farg ísskjald-
arins hafði þrýst landinu allmikið nið-
ur. Um leið og jökla leysti af láglendi,
fylgdi sjór jökulröndinni eftir, enda
hækkaði um líkt leyti mjög í heims-
höfunum vegna hins mikla leysingar-
vatns, sem baettist í þau á þessum
tima. Hæstu sjávarmörk sunnanlands
eru í um 110 m hæð, en annars stað-
ar víðast í 40—50 m hæð yfir núver-
andi sjávarmáli. Segja má, að % allra
byggðra býla hér á landi standi á
þessum forna sjávarbotni.
Landið reis síðan smám saman úr
sjó, og fyrir um 9000 árum var haf-
flöturinn kominn niður fyrir núver-
andi sjávarmál. Sjávarmál hélzt síð-
an óbreytt að mestu i nokkur þúsund
ár, og það er ekki fyrr en á síðustu
érþúsundum, að það tók að breytast
að nýju, þ. e. landið fór að síga.
Þetta landsig er enn í gangi, svo sem
sjá má af fjörumó víðs vegar með
ströndum fram.
Eins og áður gat, er líklegt, að á
slðustu ísöld hafi nokkur svæði ver-
ið íslaus, einkum norðanlands. Á þess
um svæðum er talið, að um helming-
ur íslenzku flórunnar hafi hjaonað
af fimbulvetur síðustu ísaldar. En
einnig munu ýmsar plöntur hafa bor-
izt yfir hafið á síðjökultíma. íslenzka
flóran telur nú um 440 tegundir há-
plantna.
Á síðjökultíma hófst myndun vel-
flestra íslenzkra mómýra, er jurta-
leifar tóku að safnast fyrir í dældum
og dölum. Megindraettir í gróðurfars-
sögu síðjökultímans eru þeir, að birkl
vantar algerlega á svæðinu frá Horna
firði vestur og norður um til Skaga-
fjarðar. En á svæðinu frá Eyjafirði til
Austfjarðafjalla virðist birkið þegar á
þessu skeiði vera komið t*l sögunn-
ar. Starir, grös, víðir og ýmsar aðrar
jurtir eru einnig komnar til á þessu
skeiði. Frá lokum síðjökultímans fyr-
ir um 9000 árum og fram til land-
Greinirtg frjóa í jarðvegssniðum lejðir í ijós, að helmingur íslands var vaxinn skógi
fyrir 2500 árum og líklega meira en fjórðungur á landnámsold. Uppblástur hófst
skömmu eftir tilkomu manna, og fyrir 1500 voru holtin í nágrenni Reykjavíkur ör-
foka. Frjógreiningin segir líka sína sögu um ræktun korns og líns og malurtar og
mjaðarlyngs til ölgerðar, og mýrin við Skálholt geymir enn minningu Vísa-Gísla.
901
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ