Tíminn Sunnudagsblað - 26.01.1964, Qupperneq 5

Márbacka, heimili Selmu Lagerlöf.
flest af því styðst við raunveruleg
sannindi.
Norræna bindindisþingið, sem ég
sótti og varð tilefni þess, að ég fór
til Vermlands, var haldið í borginni
Karlstað. Það er höfuðborg héraðs-
ins og stendur við mynni Klarelfar,
en hún fellur, svo sem kunnugt er
í Væni, stærsta stöðuvatn Svíþjóð-
ar, og þriðja stærsta stöðuvatn Evr-
ópu, 5.500 ferkm.
Upphaf þessa staðar má rekja til
þess, að á Þingvallaey, í mynni
Klarelfar,' var gamall markaðsstað-
ur. Mun svo hafa verið um langan
aldur. Sagnir herma, að þar hafi
menn safnazt saman um aldir til
að ltynna og selja vörur sinar, og
til að ráða fram úr vandamálum
með þinghaldi. Eins og nærri má
geta, hlýtur það strax að vekja at-
hygli íslendingsins, að þarna finn-
ast enn tvö kunnustu og sögufræg-
ustu staðaheiti okkar, Þingvellir
og Lögberg. Munu þau hafa verið
tengd þessum stað frá því úr grárri
forneskju, þvi að geta má, að
bronsaldarmunir hafa fundizt á
þessum slóðum.
Klarelfur hefur öldum saman
borið með sér og ber enn mikið
magn af sandi ,sem hlaðizt hefur
upp við mynni hennar og myndað
mikla óshólma. Borgin Karlstaður
er að mestu byggð á þessum ós-
hólmum og er eina borg Svíþjóðar,
sem stendur á slíkum grunni. Karl
9. stofnaði bæinn árið 1584 og ber
hann nafn þess konungs. Líkneski
af konungi, glæsilegt listaverk eftir
Vermlendinginn Christian Eriksson,
stendur á einu torgi bæjarins. Ár-
ið 1662 voru íbúar Karlstaðar skráð-
ir 360, en þremur öldum síðar, á
síðasta ári voru þeir 43.572.
Núverandi útlit sitt hefur borg-
in fengið eftir árið 1865, en það ár
varð ægilegur eldsvoði í bænum,
sem lagði hann svo að segja allan
í auðn. Aðeins fá hús voru endur-
reist og skemmdust þó öll meira og
minna. Eitt þeirra var dómkirkjan
gamla, sem reist hafði verið á Lög-'
bergi — Lögbergshæðinni fornu —
á árunum 1723—1731. Árið 1915 voru
svo gerðar á henni miklar endur-
bætur að utan og innan, og er hún
enn í því formi, einkar stór og
tignarlegur helgidómur, eins og
vera ber í slíkum stað.
Svo sem geta má nærri, fékk
bærinn nýjan og miklu fegri svip,
er hann reis úr rústum, — með
breiðum götum og stórum görðum
og torgum. Var það beinlínis gert
með það í huga, að auðveldara
væri að hefta eld, ef hann yrði laus
á ný. Torg eitt mikið, Stóra torgið,
var gert í miðju borgarinnar. Það
er mun stærra en Gústavs Adólfs-
torg í Stokkhólmi. Lengi var torg-
ið autt og ónotað og ýmsum undr-
unarefni. En nú eru allir þakklátir
yfir því í Karlstað, að svo stóru
torgi var ætlað rúm í hjarta borg-
arinnar. Það er æskilegt af mörg-
um ástæðum í nútíma borg, og er
óþarft að rökstyðja svo augljóst
mál. En eitt er víst, að göturnar
breiðu, með yndislegum trjám, sem
vaxa upp úr gangstéttum, og torg-
in stóru, sem nú eru m.a. prýdd
fegurstu listaverkum, eiga sinn ríka
þátt í því að gera Karlstað að
hinni fögru, fjölsóttu og nýtízku-
legu borg, sem hún nú er.
Ég sagði fjölsóttu og nýtízkulegu
borg, þvi að hvort tveggja er rétt-
nefni. Feikilegur fjöldi ferðamanna
staðnæmist í Karlstað stóran hluta
ársins, — héraðsbúar til að verzla
í hinni miklu og stórfenglegu verzl-
unarmiðstöð, sem Karlstaður er, en
útlendingar og landsmenn annarra
héraða til að nema staðar um
stund í hinni fögru og auðugu
borg á leið sinni um hið sögufræga'
og tilkomumikla Vermland.
Byggingar er margar stórar og
tigulegar. Auk dómkirkjunnar, sem
áður var getið, og- fleiri kirkna,
má til dæmis nefna: ráðhúsið,
ýmsar skólabyggingar (mennta-
skólar, kennaraskóli, kvennaskóli,
verzlunarskóli, almennir skólar),
sjúkrahús, gistihús, leikhús, safna-
hús og fleira, að ógleymdum hinutn
glæsilegu verzlunar-stórhýsum. Þá
má heldur ekki gleyma hinum
miklu iðnaðarfyrirtækjum, sem eru
í borginni, og ráða yfir stórum iðn-
aðarhöllum. Kunnust þeirra eru:
málmsmiðja Karlstaðar, sem með-
al annars framleiðir vélar til papp-
írsgerðar, skipasmíðastöðin, vefn-
aðarmiðstöðin mikla og timburiðn-
aarverkstæðið. — Lénshöfðinginn
hefur aðsetur sitt í Karlstað og
einnig biskup Karlstaðar-biskups-
dæmis.
I útjaðri borgarinnar, aðeins 15
mínútna ferð með strætisvagni frá
Stóra torginu, er eftirsóttur úti-
skemmtistaður, sem heitir Marie-
bergskogen. Þetta er yndislega fal-
legur staður, sem segja má, að sé
smækkuð eftirlíking af Skansinum í
Stokkhólmi. Þarna er meðal annars
töluvert safn gamalla húsa, og flest
dýr Vermlands er hægt að sjá þar.
Allir ferðamenn vilja gjarna verja
þarna einni dagsstund sér til fróð-
leiks og skemmtunar.
Vegna blómlegs atvinnulífs og
iðnaðar í Vermlandi, hlaut að
fara svo, að Karlstaður yrði mikil
hafnar- og útflutningsborg. Þegar
miðað er við vatnabæi Svíþjóðar,
er Vesterás einn nokkru stærri.
Allmörg skip, nokkur þúsund tonn
að stærð, ganga frá Karlstað og tii
ýmissa fjarlægra landa, niður skipa
stigann mikla hjá Tröllhettu, t\
Gautaborgar og þaðan út á hin
víðáttumiklu höf til fjarlægra
landa. Út eru einkum fluttar trjá-
vörur af ýmsu tæi, pappír og járn-
vörur, en inn einkum kol, olia og
nýlenduvörur.
í heimalandi sínu gengur Kari-
staður undir öðru nafni — gæiu-
nafni, — sem sjálfsagt er að geta,
og ekki dregur úr orðstír bæjarins.
Það er nafnið „Sólarbærinn“, og
er því eölilega ekki haldið leyndu af
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
I
77