Tíminn Sunnudagsblað - 31.07.1966, Qupperneq 11

Á íslandi er gnótt skriSjökla, og myndin sýnir einn slikan, Morsárjökul í Öræf-
um. Morsárjökull myndast af tveimur hraunjöklum í Hermannaskarði, en hraun
jökull eða falljökull er það nefnt, þegir jökull steypist fram af fjallsegg.
lægustu heimsiiorna, og kemur í ljós,
að breytingar á evrópskum skriðjökl-
um eiga sér samsvörun um allt norð-
urhvel jarðar.
Eins og áður segir, er stutt síðan
kerfisbundnar veðurathuganir hófust,
og sums staðar hefur vöxtur borga
dregið úr notagildi hinna eldri at-
hugana. Það er nefnilega segin saga,
að á byggðu svæði er meðalhiti
nokkru hærri en á berangri, munar
sums staðar einu stigi. Er því oft
erfitt að vita, hvaða mælingum er
að treysta. Samt sem áður hefur
fræðimönnum í nágrannalöndtim okk-
ar tekizt að vinna úr gömlum veður-
dagbókum með þeim árangri, að fyrir
liggja hitameðaltöl á vissum stöðum
um áratuga- og aldabil. Menn hafa
til að mynda nokkra hugmynd um
hitamagn hvers einstaks sumars í
Englandi síðan um 1700, en hita-
magn er summa af hitastigum hvers
sólarhrings á vissum tíma, t.d. frá sán
ingu til uppskeru, og er góður mæli-
kvarði á þroska nytjajurta. Koma
þær upplýsingar heim við breytingar
á jöklum í Frakklandi og Sviss og
góðæri til landbúnaðar og uppskeru-
brest. Síðustu áratugi hefur farið
hlýnandi í Evrópu, eins og áður grein-
ir, og halda sumir, að lát muni senn
verða á.
Loftslagsbreytingar, þótt í smáum
stíl séu, hafa mikil áhrif á flesta
þætti lífs á jörðu. Við getum nefnt
kornuppskeru í Norður-Ameríku, fisk-
veiðar í Norðurhöfum, vöxt trjágróð-
urs í Skandinavíu og eldsneytisnotk-
un á Bretlandseyjum, svo að dæmi
séu tekin frá norðurhveli jarðar. Þá
er augljóst, að illa myndi koma sér
í sambandi við áætlanir um vatns-
notkun borga, ef skyndilega drægi úr
úrkomu, svo að vatnsból þyrru. Enn
fremur geta allar breytingar á úr-
komumagni og skiptingu þess milli
árstíða haft hina mestu þýðingu við
jaðra sandauðna. Hrekkur regnvatn-
ið til þess að rækta þessi svæði? Svar
við þessari spurningu er brýnt á dög-
um síaukinnar fólksfjölgunar og fæðu
skorts. Hér dugir ekkert handahóf,
en oft spanna úrkomumælingar á
þessum stöðum aðeins stutt tímabil.
Þá er stundum litið til nálægra jökla
í leita að upplýsingum. — Þannig
mætti lengi telja.
Gufuhvolfið lykur um jörðu alla,
og hræringar í einum hluta þess hafa
oft víðtæk áhrif. Suðurskautslandið
mótar þannig að nokkru veðurfar á
næstu meginlöndum. Segja má, að
geislar sólar endurkastist gersamlega
frá hinni óravíðu ísbreiðu og mikinn
kulda leggur þaðan. Suðvestlægir vind
ar eiga upptök sín við Suðurskauts-
landið og hafa áhrif á úrkomumagn
í Suðaustur-Ástralíu og Suður-Afríku.
Þeir blása meðfram jöðrum háþrýsti-
svæða þeirra, er valda himum miklu
þurrviðrum í meginhluta Suður-Afr-
íku. Annars er Suðurskautslandið
enn lítt kannað, jafnt veðurfræðilega
sem á öðrum sviðum, og ef til vill
leiða framtíðarrannsóknir á Suður-
skautslandinu eitthvað nýtt í ljós um
orsakir loftslagsbreytinga, sem enn
eru mönnum ráðgáta.
Því hefur til að mynda verið haldið
fram, að sjávarhiti í Atalntshafi, eins
og hann kemur fram í Norður-Atlants
hafsstraumnum, hafi áhrif á veður-
far, en á síðustu árum hefur hlýr
sjór streymt æ lengra norður á bóg-
inn. En það kemur í ljós, að þessi
þróun stendur í beinu sambandi við
breytingar á hræringum í gufuhvolf-
inu, þ.e. vindum. Og það er erfitt
að greina á milli orsaka og afleið-
inga, þegar vindar og hafstraumar
eiga í hlut. Eins og áður getur, er
orkuútgeislun sólar ef til vill ekki
alltaf hin sama, en mælingará
henni eru erfiðleikum bundnar, vegna
þess að ekki er vitað, hve mikill hluti
sólarorkunnar endurkastast út í geim
inn. Úr þessum vanda kunna gervi-
hnettir að leysa innan tíðar.
Þá hlýtur sú spurning að vakna,
hvort loftlagsbreytingar verði af
mannavöldum. Á undanförnum árum
hefur mjög verið rætt um vetnis-
og kjarnorkusprengjur í þessu sam-
bandi. Sýnist sitt hverjum, en ekki
munu hafa verið færðar óyggjandi
sönnur á áhrif slíkra sprengja á veð-
urfar. Þá telja ýmsir, að aukið magn
koldíoxíðs í andrúmsloftinu hafi sitt
að segja, en koldíoxið myndast við
bruna. Því hefur verið haldið fram,
að hlýviðrisskreið það, sem nú er, eigi
rót sína að rekja til iðnbyltingarinn-
ar miklu. Eitthvað kann að vera hæft
í þessu, en trauðla er hér um frum-
orsök að ræða, því að hlýviðrisskreið
er engan veginn nýtt fyrirbæri.
Ljóst mun vera af framanskráðu,
að margt er á huldu um þessi efni,
hvort sem um er að ræða smávægi-
legar breytingar, eins og þær, sem
veðurathuganir og jöklarannsóknir
leiða í ljós, eða aðrar meiri, líkt og
gerðist á ísöld. Og víst er um það,
að loftlagsbreytingar teljast eitt
helzta og forvitnilegasta viðfangsefni
j arðeðlisfræðinnar.
KORN Og MOLAR
Límið var gott.
Charlie Chaplin segir svo frá, að á
unga aldri hafi honum eitt sinn orð-
ið gengið inn í verzlun í bandarisk-
um smátoæ til þess að kaupa sér
skrifpappír. Meðan hann beið
afgreiðslu, veitti hann því athygli, að
gulldollari lá á gólfinu. Hann lét
vasaklút falla yfir myntina og beygði
sig niður til þess að taka hvorttyeggja
upp. En það var ekki unnt, það var
rétt sem dollarinn væri negidur nið
ur í gólfið.
Afgreiðslustúlkan sneri sér bros-
andi að hinum unga manni og
sagði:
— Hvernig fellur yður við nýja
úrvalslímið okkar.
Sá eini, sem vissi.
Þýzki skurðlæknirinn Sauerbruc
spurði stúdent nokkurn að því í prófi,
hvað hann vissi um starfsemi miltis
ins. Fát kom á stúdentinn og svar-
aði hann á þessa leið:
— Því kem ég því miður ekki fyrir
mig, ég er rétt búinn að gleyma því.
— Æ, hver skrambinn. — Þér eruð
bersýnilega eini maðurinn, sem eitt-
hvað hefur vitað um starfsemi milt-
isins, og svo hafið þér leyft yður að
gleyma því.
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAF
635