Tíminn Sunnudagsblað - 18.09.1966, Blaðsíða 4

lágnætti við Tornevatn. Sólin flýtur yfir fjöllin um miðsumarskeiðið.
í lögsagnarumdæmi Kiruna er ákaf
lega strjálbýlt en þó eru á víö og
dreif nokkuð fjölmenn byggðarhverfi,
og ef maður ber saman flatarmál lög-
sagnarumdæmisins og mannfjöldann,
þá reynast að meðaltali 2 menn á
hvern ferkm.
Útflutningur á járngrýti frá Kir-
una og Gellivare er geysilega mikill.
Talið er, að árið 1961 hafi útflutn-
ingurinn orðið um 25 milljónir lesta.
Fer aðalútfluttningurinn um Narvík,
en á sumrin að nokkru um 'borgina
Luleá við Heisingjabotn.
Það var sunnudaginn 26. maí vor-
ið 1946, sem ég kom til Kiruna, síðla
dags. Ég tók mér gistingu í litlu
gistihúsi og fékk til umráða lítið kvist
herbergi, en gluggi þess sneri út að
námufjallinu. Um miðnættið sat ég
fáklæddur við opinn herbergisglugg-
ann og virti fyrir mér umhverfið.
Allar hæðir og fjöll í nágrenninu
voru böðuð í kvöldsólinni, en um
stund var sólarlag á götum bæjarins
og láglendinu í kring. En fljótlega
hækkaði sóiin aftur á lofti, og um
II. Kiruna. Víðlendasta borg verald
ar.
Langfjölmennasta borgin í Lapp-
landi er námubærinn Kiruna. — En
borgin er líka víðlendasta borg ver-
aldar. Lögsagnarumdæmi borgarinn-
ar nær yfir 14 þúsund ferkm. (Vatna-
jökull 9-10 þús. ferkm.)
íbúar innan takmarka sjálfrar borg
arinnar voru árið 1961 um 19000, en
í öllu lögsagnarumdæminu um 27000,
og íbúum fer ört fjölgandi.
Borgin Kiruna er nyrzt og vest-
ast í fjalllendi Lapplands og er rösk-
Iega 500 metra yfir sjávarmál. Frá
Kiruna til Narvíkur í Noregi eru
um 140 km. og nokkru lengra til
Luleá við Helsingjabotn.
En hver er ástæðan til þess, að
þarna uppi í hálendi Lapplands hef-
ur vaxið upp fjöimenn og sívaxandi
borg?
Svarið er einfaldlega þetta: Til-
vera þessarar fjallaborgar byggist nær
eingöngu á námugrefti og þeirri at-
vinnu, sem námugröftur skapar. Rétt
suðaustan við borgina er fjallið
Kiirunavaara (Rjúpnafjallið). En í
þessu fjalii er mesta járnnáma Sví-
þjóðar. En það er eiginlega rangt að
segja, að 1 þessu fjalli sé járnnáma,
heldur er fjallið allt ein járnnáma.
Árið 1902 var lokið við að leggja
járnbraut frá Kiruna til Narvíkur.
Má segja, að það hafi verið mikið
afrek á þeim tímum. Vitanlega var
sprengiefni notað við gerð jarðgangn-
anna, en annars varð að vinna verk-
ið með haka og skóflu. Engar raf-
veitur voru þá þarna norður frá og
engin stórvirk tæki. Á þessu sama
ári var gerð áætlun um byggingu
borgarinnar Kiruna, borgarstæði val-
ið og gerð áætlunarteikning af henni.
Hún var þannig fyrirfram sikpulögð,
og er að því leyti ólík gömlum borg
um, sem uxu fyrst upp eins og smá-
þorp óreglulega og skipuiagslauat
klukkan eitt var allt umhverfið og
borgin öll böðuð í morgunsól.
Ég hafði seinni hluta dagsins og
um kvöldið kynnt mér dálítið sögu
þessarar námuborgar, með viðtölum
við námuverkamenn, sem ég hitti í
gistihúsinu, og gistihússtjórann. Nú
rifjaði ég þetta upp í hlýrri nætur-
kyrrðinni.
Þegar ég leit fyrst á námufjall-
ið, fannst mér einkennilegt að sjá
heljarmikið skarð í gegnum það, og
í þessu skarði sá ég risastóra krana
og alls konar stórvirk vinnutæki.
Fjallið Kiirunavaara, sem blasti við
augum mínum í kvistglugganum, er
ekki mjög hátt, en alllangur fjall-
garður og þykkur. — Venjulega eru
járnnámur og kolanámu unnar þann-
ig, að grafin eru göng inn í fjöll-
in eða niður í jörðina, en í þessu
járngrýtisfjalli er námugröfturinu
þannig, að rutt er ofan af fjallinu
ónothæfu grjóti, og það lagt til hlið-
ar, og myndar því úrgangurinn nýtt
fjall, en síðan er brotið skarð í fjall-
ið og nothæfu járngrýti ekið í burtu
i járnbrautarvögnum til Narvíkur í
Noregi eða til borgarinnar Luleá við
Helsingjabotn. Verkamenn, sem ég
talaði við, sögðu mér, að þetta málm-
auðga fjall myndi endast í 300 ár,
796
T 1 M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ