Tíminn Sunnudagsblað - 18.09.1966, Blaðsíða 13

FáskrúðsfjörSur — sveitin, þar sem Jón Ólafsson, prestssonur frá KolfreyjustaS, ólst upp. Ljósmynd borsteinn Jósepsson.
syni sínum, og biðja hann að sjá svo
um, að Jón yrði settur til mennta.
Jón hóf að rita bernskuminningar
sínar í Iðunni, en var stutt á veg
kominn. En skemmtilegastar eru þær
bernskuminningar, sem hann hefur
birt í kvæðinú um hjásetuna í fjall-
inu á Kolfreyjustað. Þar segir svo:
Gaman er um holtin há
að hlaupa kringum ær í haga,
man ég alla mína daga,
fyrsta sinni er sat ég hjá.
Undurvel lá á mér þá,
he'.zt ég vildi hlaupa í sprett
Staðarheiði austur alla
upp á Halaklett.
Halaklett ég upp komst á,
ennþá koman þar mig gleður,
þá var bjart og bezta veður,
út um hafið allt ég sá.
Sá á Papey suður þá,
eygði svo í einum svip
fjörutíu franskar duggur,
fimmtán róðrarskip.
Jón var sendur í latínuskólann í
Reykjavík þrettán ára gamall. En
jafnskjótt og hann hætti námi í skól-
anum, fór hann að gefa út blað og
taiaði þar djarflega frelsismáli þjóð-
arinnar.
Matthías Jochumsson var skólabróð
ir Jóns í latínuskólanum. Hann lýsir
Jóni svo síðar:
„Hann var allra sveina fríðastur
sýnum og kurteisastur — hinn hátt-
prúðasti og hverjum manni hógvær-
ari í tali. En að þrem árum liðn-
um var Jón orðinn blaðamaður og
ritstjóri, þjóðarinnar djarfasti „penni“
og nafnkunnur um land allt. Hann
hafði sleppt skólanum af eigin hvöt
og stóð þar seytján ára, föðurlaus,
umkomulaus, félaus, allslaus, en rit-
aði eins og sá, sem vald hafði, rit-
aði sem ofurhugi og ofsamaður og
mest gegn valdsmönnum landsins og
þeirra ráðsmennsku — ritaði svo, að
við vinir hans stóðum hræddir og
höggdofa. Og engu síður ofbauð höfð-
ingjunum, sem hann deildi við. Hvað
gengur á fyrir pilti þessum eða er
honum sjálfrátt og er hann með öll-
um mjalla? spurðu þeir hver annan.
Já, vér spyrjum enn eftir fimmtíu
ár: Hvað vildi hann? Og hér skal
því svarað: Hann vildi það sama, sem
ótal ungir ofurhugar frá ómunatíð
hafa viljað — hann vildi frelsa lýð
og land frá ófrelsi, ójafnaði, óláni
og rangsleitni. Til þess að leysa þetta
mikla stórvirki af hendi hafði hinn
seytján ára unglingur hvorki reynslu,
fróðleik né flokksfylgi, nema nokk-
urra ungra menntamanna. En hann
hafði eitt: Hann hafði hugsjón. Og
þessi hugsjón æsku hans var leiðar-
Ijós hans alla ævi og rauði þráður-
inn í örlögum hans.“
Þannig ritaði Matthías við fráfall
Jóns Ólafssonar 1916.
Jón Ólafsson hóf útgáfu lítils blaðs,
sem hann nefndi Baldur, árið 1868.
Það var tekið eftir þessu blaði sök-
um ritleikni Jóns. Ljóð hans og rit-
gerðir hleyptu eldmóði í æskulýðinn,
og gamla fólkið hreifst einnig með
við vængjatak arnarungans aust-
firzka.
En þess var ekki langt að bíða að
ofurkapp Jóns Ólafssonar ylli árekstrl
í fjórða tölublaði af þriðja árgangl
Baldurs er út kom 19. marz 1870 —
daginn fyrir tvítugsafmæli Jóns Ól-
afssonar — kom Íslendingabraguí
með söngnótum við. Þar í var þetta:
En þeir fólar, sem frelsi vort svíkja
og flýja í lið með níðingafans,
sem af útlendum upphefð sér sníkja
eru svívirða og pest föðurlands.
Allt kvæðið var í þessum anda og
víða kveðið fast að orði. Það vakti
geysilega athygli um land allt, og
höfundurinn varð á svipstundu þjóð-
kunnur.
Blaði'ð var gert upptækt, en nokkr-
um eintökum þess bjargaði Jón I
kolakassa í herbergi sínu, er Jeitin
var hafin. Meðan stóð á málsókn-
inni út af íslendingabrag flýði Jón
til Noregs. En málalok urðu þau, að
Jón var sýknaður í landsyfirdómi.
Þegar Jón kom heim, fór hann að
gefa út nýtt blað í Reykjavík, sem
hann nefndi Göngu-Hrólf. í ávarpinu
fyrir blaðinu farast honum syo orð;
„íslendingar, landar mínir! Ég þarf
ekki að lýsa mér fyrir yður. Þér þekk
ið mig, sem á í æðum eldheitan loga-
straum: Þér þekkið allir skáldið, sem
kvað íslendingabrag."
En blað þetta varð ekki langlíft.
Vorið 1873 birtist í því greinin um
landshöfðingjann, sem áður er minnzt
á. Þá fékk hann hinn þunga sektájS
dóm og átti þá aðeins fötin, seift
hann stóð í. Þá hjálpaði Páll bróðír
hans honum til þess að flýja til Am-
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
805