Tíminn Sunnudagsblað - 18.09.1966, Blaðsíða 7

samar engjar eða slægjulönd, og frjó
semin er svo mikil, þegar vorflóðin
hafa flætt yfir engjalönd, eyjar og
hólma, að þar sprettur svo vel, að
hægt er að heyja þarna úrvalshey á
véltæku slægjulandi, án þess að hafa
nokkurn tíma plægt landið eða dreift
á það áburði.
í Tornedalnum má því segja, að
mikil búsæld ríki beggja megin elf-
unnar.
Á vetrum eru ár og stórfljót í
Tornedalnum ísi _ lögð, oftlega 5-7
mánuði ársins. Árnar, sem falla í
stórfljótið Tornelfi, koma úr háfjöll-
um og falla straumhörð um gljúfur
og brattlendi. Ef snögglega hlýnar í
veðri á vorin, verður vatnagangur-
inn ægilegur og árnar brjóta' af sér
ísinn, sem er geysilega þykkur, og
hlaðast þá upp heil fjöll úr jökun-
um í víkum og vogum og á eyjum
og hólmum úti í fljótinu.
En þegar hlýviðrið fer hægt yfir
og ísinn moltnar af fljótunum án
umbrota og straumþunga, þá fellur
Tornelfur fram breið og lygn og
flytur með sér frjóefni og gróður-
mold. Og þegar flóðin sjatna, þá þýt-
ur grasið upp og bændur þurfa ekki
annað fyrir að hafa en slá og hirða
heyið.
Þegar skólastarfi var lokið síðasta
daginn, sem ég var í Kiruna, lögðum
við upp í ferð austur yfir Torneifi,
með mér var námsstjórinn, Erik
Lundemark, og skólastjórinn frá Kir-
una, sem jafnframt var formaður
ráðsins í héraðinu. í efstu daladrög-
um Tornedalsins er allstórt lands-
svæði austan Tornelfar, sem tilheyr-
ir sænska ríkinu. Þessi strjálbýla
byggð er í grunnum daladrögum með-
fram Lainioelfi og Muonioelfi. Ferð-
inni var heitir til fámenns sveita-
þorps, sem nefndist Lainio. Þar var
gamalt, lélegt skólahús og þessir for-
ustumenn skólamála ætluðu að velja
stað fyrir nýtt skólahús. Fyrst ók-
um við um ásótt, skóglaust heiðaland,
og eftir rösklega klukkutímaakstur
erum við komnir að stórfljótinu, Torn
elfi. Fljótið var þarna mjög breitt og
leið fram með lygnum, þungum
straumi. Hvergi sá ég brú yfir fljót-
ið. — Allt í einu erum við komnir
alveg á fljótsbakkann. Þar var dálítil
bryggja, og við hana lá stærðarflcki
á floti.
Við flekann stóðu tveir þreklegir
karlar, snöggklæddir með uppbrettar
sktyrtuermar. ""Á fljótsbakkanum var
kofi eða lítill fbúðarskúr fyrir ferju-
mennina. Yfir fljótið voru strengdir
tveir gildir stálvírsstrengir. Bilstjór-
inn ók hiklaust út á bryggjuna og
út á flekann. Við fórum fyrst allir
út úr bílnum og litum í kringum
okkur. Á fljótinu eru þarna hvergi
brýr, og ég held, að hvergi séu brýr
á fljótinu nema mikil járnbrautar-
brú við Helsingjabotn hjá Hapar-
anda. En hér var lögferja yfir fljót-
ið. Ferjan var ekki alveg ólík ferj-
unni, sem var á Héraðsvötnunum,
fyrr á árum. Ég fór ekki aftur inn
í bílinn heldur stóð á flekanum og
studdist við bílinn og var nú haldið
af stað. Fyrir réttum 20 árum eða
sumarið 1926 hafði ég farið yfir Hér-
aðsvötnin á ferjunni hjá Stóru-Ökr-
um. Minnir mig, að þar væri hægt að
taka á flekann í einu fjóra hesla,
ásamt tveimur til þremur mönnum.
Á Héraðsvötnunum var ferjan dreg-
in yfir á streng með hjóli, sem snú-
ið var með handafli, en þarna var
höfð nokkuð önnur aðferð, en þó
mjög frumstæð. Báðir ferjumennirnir
höfðu í höndum sterklega eikarkylfu,
álíka langa og kylfur lögregluþjóna.
Einhvern veginn brugðu ferjumenn-
irnir kylfunum þannig á strengina, að
þeir gátu mjakað flekanum yfir, en
hæg var ferðin á þessum frumstæða
ferjufleka. Á hinum fljótsbakkanum
var líka stutt, sterkleg bryggja, og
um leið og flekinn rann að bryggj-
unni, ók bílstjórinn bílnum upp á
bryggjuna og áfram eins og leið lá
til þorpsins.
Um kvöldið, þegar við fórum aftur
til baka yfir fljótið, endurtók sig
sama sagan.
Þegar yfir fljótið kom, breyttist
landslagið mjög. í kringum Kiruna
var ásótt heiðaland, nokkuð vaxið
skógi, en þarna voru mýrlendar, skóg-
lausar sléttur, gróðurlitlar og hvítar
af sinu.
Áfram var ekið um gróðurlausar
mýrarnar, þar til komið var að skól-
anum í þorpinu Lainio. Var þá farið
að kólna f veðri og dregið fyrir sól.
Golan á sléttunni var nöpur. Skóla-
stjórahjónin tóku vel á móti gest-
unum. Skólastjórinn var ættaður frá
Kiruna og kunni vel við sig í kulda-
beltinu, en konan hans, ung og glæsi-
leg, var ættuð að sunnan úr Jamta-
landi og undi sér ekki vel hér norð-
ur frá. Sérstaklega sagði hún, að sér
leiddust Lapparnir, sem jafnan færu
um þorpið vor og hgust á ferðum
sínum upp i fjöllin.
Ferðafélagar minir fóru út I kvöld
kulið að velja stað fyrir væntanlegt
skólahús, en ég sat inni í hlýjunni
hjá skólastjórafrúnni og börnunum,
Inger litlu, þriggja ára, og Erik, fjög-
urra ára. íbúðin var vistleg og hlý,
fjögur herbergi og eldhús. í annarri
stofunni var stór bókaskápur með góð
um bókum. Var bókasafn þessa skóla-
stjóra í kuldabeltinu meira og betr^
en hjá stéttarbræðrum hans sunnar
í landinu, sem ég hafði komið til.
Datt mér þá i hug, það sem sagt er
um ísland og íslendinga, að hinn
kaldi, langi vetur hafi um allar aldir
stutt að bóklegri menningu fslend-
inga.
Börnin lltlu voru hvort öðru
skemmtilegra. Þau settust hjá mér
og spurðu margs. Loks var liðið að
háttatíma hjá þeim, því að klukkan
var að ganga níu. Þau áttu að baða
sig áður en þau fóru að sofa, en
þau voru treg til að fara í háttin.
Loks lét Inger litla undan og fór með
mömmu sinni að baða sig. Hún kom
svo inn og bauð góða nótt. Mamma
hennar fór svo.með hana inn í svefn-
herbergið og breiddi ofan á hana.
Var þá komið að Erik að fara í bað-
ið. Þegar litla Inger heyrði, að
mamma hennar og Erik voru farin
úr stofunni, brá hún sér fram úr rúm-
inu á náttfötunum og kom fram í
stofuna til mín með bók, sem í voru
dýrasögur, og bað mig að lesa. Ég
fór að lesa sögu um elgsdýrið, en
það heilir á sænsku algen, en er bor-
ið fram eljen. Þarna skjátlaðist mér,
og sú litla var ekki lengi að finna
það.„Nei — eljen skall du aga,“ sagði
hún og var alveg hissa á fáfræði
minni. í því kom pabbi hennar inn
og hinir gestirnir og þá var Inger
litla ekki lengi að stökkva inn I
svefnherbergið og lét síðan ekkert I
sér heyra.
Þegar við höfðum svo þegið góð-
gerðir hjá þessum ágætu hjónum,
fórum við sömu leið til baka vestur
yfir Tornelfi, og síðan var ekið með
okkur Lundemark alllanga leið niður
dalinn að kauptúni.nu Vittangi á eystri
bakka Tornelfar. Þangað komum við
rétt um miðnættið og fengum þar
gistingu og ágætar móttökur.
Um morguninn heimsótti ég skól-
ann, sem var allfjölmennur. Rétt
fyrir hádegið var ég í síðustu kennslu
stund í bekk hjá 12 ára stúlkum.
Hálfa kennslustundina spjallaði ég
við stúlkurnar. Ég sagði þeim sög-
una um Helgu jarlsdóttur, sem fór
alla leið til íslands með manninum,
sem hún unni. — Stúlkurnar sátu
hljóðar og hugsandi yfir örlögum
hinnar glæsilegu jarlsdóttur. — Ég
fór svo að spjalla við skólastjórann,
en stúlkurnar sátu kyrrar í sætum
sínum. Allt í einu sagði ein stúlkan:
„Hals til Island“.
Þá spurði ég að gamni mínu:
„Ilvort biðjið þið að heilsa stúlk-
um eða piltum á íslandi“?
Á sænsku er það flickorna eller
pojkarna. Þá kom nú heldur hreyf-
ing á hópinn. Stúlkurnar hvísluðust
á og hnipptu hver í aðra. Síðan kom
svarið eins og frá æfðum talkór:
„Pojkarna. Við biðjum að heilsa
pojkarna“.
Og svo skrfktu þær allar og hlóu.
Eftir hádegið tókum við Lunde-
mark okkur far með áætlunarbifreið,
sem var á leið niður dalinn, en
við ætluðum um kvöldið að gista I
litlu kauptúni, sem heitir Över-
tornea og er á bakka Tornelfar beint
á móti þorpinu YlitorneS í Finn-
landi.
Þetta var nær því 100 km leið og
799
TÍMINN - SUNNUDAGS3I.AÐ