Tíminn Sunnudagsblað - 18.09.1966, Blaðsíða 19

lins ein setning. En það verður að
»egja kennaranum til hróss, að hann
kunni svo vel að meta þessa einu
netningu, að hann dæmdi Byron
verðlaunin. Setningin var um brúð-
kaupið í Kana, eins og til var ætlazt,
eða um það kraftaverk Jesú, er
hann breytti vatni í vín, og var á
þessa ieið: Dís vatnsins sá ástvin
íinn og roðnaði.“ — Þessi eina setn-
ing hlaut verðlaunin og hún verðskuld
aði þau. Hér var lýst yfir því, sem
gerðist í Kana á skáldlegan hátt og
íkemmtilegan og í raun og veru allt
iagt, sem þurfti. — Byron hafði
neistann, eins og sagt er, og það átti
Iíka eftir að koma í ljós seinna í
ikáldskap hans. — Bergson mundi
hafa sagt, að hann hefði haft mikið
af því sem hann kallaði „skapandi
vit.“ — mikið innsæi. —
Helztu rit Bergsons eru þessi: „Skap
andi þróun,“ „Tími og frjáls vilji,“
„Efni og minni, „Hugarorka," „Hlát-
ur og háspeki"/, „Skynjun breyting-
ar“ Þýðingarstríðsins." (1914).
Árið 1914 hófst heimsstyrjöldin
fyrri. Herir Evrópu voru á stöðugri
hreyfingu og ótti og angist höfðu víða
gripið um sig. Sumir hafa kveðið svo
að orði, að það hafi verið eins og
Evrópa hafi misst sál sína. Menn
spurðu: „Er nokkur leið að trúa á
framþróun og menningu eftir allt
það, sem á undan er gengið."
í Collége de France var tungumjúk
ur prófessor með smjúgandi augna-
ráð. Hann svaraði þessari spurningu
með yfirvegaðri ró, eins og hann
hefði fengið opinberun eða vitrun, á
þessa leið: „Þér eruð nú þreyttir
og leiðir og sviptir allri von. — Óttizt
þó ekki. Ég var líka einu sinni þreytt
ur og leiður. En í leiftursýn birtist
mér þýðing örlaganna." —
Árið 1939 skall á önnur styrjöld,
sem átti eftir að ^erða miklu skelfi-
legri en hin fyrri 1914. Mér er ekki
knnnugt um, hvað Bergson sagði þá,
en líklegt þykir mér að heimspeki inn
sæisins hafi dugað honum, eins og
árið 1914, til þess að sætta hann
við ógnirnar og líta á þær sem fæð-
ingabúðir nýs og betri tíma. Því að
það er eitt af einkennum innsæisins,
að það lætur ekki neitt af því, sem
\ gerist hið ytra, villa sér sýn eða valda
sér algjörri örvílnun. Það sér ein-
saga hugsana þeirra og bolla-
leggina getur verið eins áhrifa-
mikil og undrunarverð og saga
hinna, sem athafnasamari hafa
verið í hinum ytra heimi. Er
það ekki eins heillandi ævintýri að
kynnast nýjum og frjósömum hug-
myndum og að kanna ný lönd? —
Það, að vera samferða víðförulum
andans mönnum og brauðtryðjendum
I heimi hugsunarinnar og hafa sálu-
félag við þá, er eitt af því, sem víkk-
ar sjóndéildarhring vorn, auðgar í-
myndunaraflið og 'gerir vorn litia
heim litríkari og skemmtilegri. — Ég
hef að þessu sinni kosið að taka hinn
merkilega franska heimspeking, Henri
Bergson, og heimspeki hans og lífs-
skoðanir til ofurlítillar athugunar, en
það segir sig sjálft, að í einu stuttu
erindi verða þessu hvoru tveggja
harla lítil skil gerð. — Að ýms^ leyti
minnir Bergson á Krishnamarti og að
öðru leyti á kenningar Guðspekinn-
ar, en milli Kristhnamúrti og
Guðspekinnar . er alls ekki svo
breitt bil, sem sumir vilja vera
láta, og fer því fjarri. Og hvers
vegna skyldi það ekki vera svo?
Enginn hefúr neinn einkarétt á sann
leikanum, og sannleikurinn er einn
og sannur, þótt hann sé klæddur mis-
munandi klæðum og gangi ekki allt-
af undir sama nafni. — Það er ljóst,
að Henri Bergson hefur verið dul-
spekingur (Mystiker) að eðlisfari og
að minnsta kosti brot úr skáldi. Þess
vegna er heimspeki hans svo frjósöm
og frjógandi og gædd þeim „neista
lífsins," sem mun tryggja henni ör-
ugga framtíð í heimi hugsunarinnar
— og í hjörtum mannanna.
Því er haldið fram i dulrænum fræð
um, að lífið sjálft sé sköpunareðli
gætt, og sé í rauninni alltaf að skapa.
Það hefur tvær hliðar, sem kallaðar
eru stundum andi og efni, og alls
staðar þar, sem einhver sköpun fer
fram, eru bæði andi og efni að verki,
þessi tvö eðlislögmál tilverunnar, sem
sámsvara karli og konu í ríki mann-
anna. Það, sem Bergson kallaði,
„neista lífsins," er í raun og veru
árangur af samstarfi þessara tveggja
eðlislögmála — og þó ofar þeim báð-
um og handan þeirra, ef svo mætti
segja. Til þess að skilja, hvað þessi
„neisti lífsins" .aunverulega er, held
ég, að heppilegt sé að horfa um stund
aftur — til dæmis til frumkristninn-
ar. — Meistarinn var krossfestur, dá-
inn og grafinn, að því er virtist. Allt
var í rúst. — Samt7 gerðist undrið:
Hinir vonsviknu og vesælu lærisvein-
ar öðluðust nýjan kyngikraft. Eitt-
hvað kveikti í þeim og hvatti þá til
dáða. — Þrautir og þjáningar og
dauða þoldu beir möglunarlaust, jafn
vel með lofsöngva á vörum. — Það
var eitthvað annað og meira en dauð-
ar fræðisetningar, sem hér var að
verki. Var það ekki þetta, sem Berg
son kallar „neista lífsins“ (Elan Vi-
tal), sem sigraði hér sorgir og þján-
ingar og dauða, kveikti í hinum fúnu
sprekum og varð að hinu mikla báli,
sem lýsti að lokum heilum heimi? —
Kristnir menn hafa kallað þennan
neista „Heilagan Anda.“ Ekki skiptir
máli, hvað hann er kallaður. En
reynslan sýnir, að hann getur leynzt
á hinum ólíklegustu stöðum. Hann
getur jafnvel falið sig í myrkrinu
á einhverjum Hausaskeljastað, en
blikað svo fram eins og blóm, sem
gert er úr skínandi ljósi.
KNÚTUR, ÞORSTEINSSON:
„SIDAN SPUR
hverja fegurð í ljótleikanum og jafn-
vel „Guð í syndinni,“ eins og Einar
Kvaran orðaði það. — Og lífið held-
ur áfram, eilíft, ósigrandi, en harð-
stjórarnir hníga.
Ævisögur eru oft sögur af ævin-
týrum. Sterkir menn og atkvæðamikl-
ir eiga oft hlut að því, sem nefna
Diætti ævintýri athafna og dáða. Þeir
lem leggja stund á heimspeki, eru
#ftur á móti ævintýramenn í heimi
augsunarinnar. Og þegar vér athug-
líf og lífsferil heimspekinganna,
lomumst vér -að raun upi, að
Sturla Sighvatsson var einn þeirra
manna, er jafnan stóð í fremstu víg
línu í valdabaráttu og flokkadrátt-
um höfðingja á Sturlungaöld. Hann
var glæsilegur maður, framgjarn og
vígdjarfur. En valdagræðgi og drottn
unargirni voru höfuðeinkenni lífs-
stefnu hans, svo sem annarra höfð-
, ingja þess tímabils, og þoldi hann
engum að sitja yfir hlut sínum í
þeim efnum.
Því fór svo, að hann hafði ekki
lengi að búi og goðorði setið, er hann
lenti í illdeilum og ófriði við mót
stöðumenn síma.
Að vísu var Sturla eigi ávallt upp-
hafsmaður þeirra illdeilna, því að
hvergi skorti, að andstæðingar hans
og öfundarmenn hefðu til að bera
sömu valdagræðgi og drottnunar
hyggju sem hann, og spöruðu þeir
því hvorki mótgang né vélráð við
Sturlu, er þeir þóttust högg eiga í
hans garði. En hins vegar var Sturla
jafnan fljótur til stórræðanna, er
hann þóttist þurfa hlut sinn að rétta,
T í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAB
811