Tíminn Sunnudagsblað - 18.09.1966, Blaðsíða 8

áætlunarbíllinn fór hægt yfir. Vegur
inn lá yfirleitt mjög nærri fljótinu,
og var sæmilegur yfirferðar. Allmarg-
ir farþega voru með bílnum í fyrstu,
en oft var stanzað og farþegar fóru
og komu. Um kl. 4 var stanzað all-
lengi við vegamót, þar sem tveir áætl-.
unarbílar áttu að mætast. Rétt þar
hjá, sem bíllinn stanzaði, var ofur-
lítið byggðahverfi, 3-4 bæir á sömu
hæðinni, en landið var þarna yfir-
leitt flatt og skóglaust. Bifreiðarstjór
inn og fáeinir farþegar, sem þá voru
í bílnum, fóru heim á einn bæinn,
en við félagar sátum einir eftir í
bílnum. Að lítilli stundu liðinni
kom ung stúlka hlaupandi út að
bílnum og spyr, hvort mennirnir vildu
ekki koma heim eins og hitt fólkið
og þiggja kaffisopa.
Við þágum þetta með þökkum og
gengum heim með konunni. — Þeg-
ar sænski námstjórinn sagði henni,
að ég væri íslendingur, varð húA
mjög undrandi. Aldrei hafði hún
neinn mann augum litið frá þeirri
úthafseyju. Heima á bænum var okk
ur ágætlega tekið og mér fannst þetta
svo líkt því að^ koma heima á bæ
við þjoðbraut á íslandi.
Eins og kunnugt er, var Svíþjóð
hlutlaus í styrjöldinni, en Finnar
lentu i hörmulegri aðstöðu. Fyrst
réðust Rússar á þá og unnu strax af
þeim iand við Ladögavatnið, en síð-
ar hleyptu Finnar Þjóðverjum inn i
landið og áttu þeir víst að taka þátt
í vörnum landsins móti Rússum. Þeir
höfðu sínar herstöðvar í norðurhluta
Finnlands og þá fyrst og fremst í
Tornedalnum. Setuliðið þýzka varð
strax mjög illa þokkað í Finnlandi
og síðast hófst styrjöld milli setu-
liðsihs og Finna. En herstöðvar Þjóð-
verja voru sem fyrr segir allmiklar
í Tornedalnum. Að lokum fór svo,
að Þjóðverjar kölluðu lið sitt heim
frá Finnlandi. En þegar setulið Þjóð-
verja yfirgaf Tornedalinn, brenndu
þeir hvert einasta býli Finnlandsmeg
in í dalnum á 80-100 kílómetra
svæði. Áður hafði mikið af íbúum
héraðsins flúið yfir fljótið til Sví-
þjóðar, ýmist á vetrum, er fljótið
var ísi lagt, eða í næturhúminu að
sumrinu.
Vorið 1946, þegar ég fór þarna um,
var aðeins byrjað að endurreisa byggð
ina og voru þar allmörg bæjarhús í
smíðum. En víða sáust uppistandandi
hlöður og útihús, sem Þjóðverjarnir
höfðu ekki nennt að kveikja 1, ef hús-
in stóðu spöl frá bæjarhúsunum.
Neðaríega í dalnum, Finnlands
megip, beint á móti Övertornea, er
dálítlð sveitaþorp og þéttbýl sveit,
sem heitir Ylitorneá. Þar höfðu
flestar byggingarnar _ síoppið við
íkveikju óg brupa. — í þessu byggða-
hverfi var geysilega mikil sögutíar-
verkgmiðja og f§ikn af timbri. f>ar
var iíká-jfremúr fátæklegur, Ibjálka-
byggður barnaskóii, og nokkurn spöl
frá sjálfu þorpinu var ungmenna- eða
lýðháskóli. Öll þessi byggð hafði slopp
ið við brunann. Um það var mér
sögð þessi saga:
Þýzkur undirforingi hafði haft yfir
stjórn á setuliðinu í þessari svei.t.
Hann hafði komið sér vel og sýnt
landsmönnum kurteisi. Var hann þess
vegna vel kynntur. Honum var farið
að þykja vænt um fólkið og byggð
ina. Yfirforinginn, sem fyrirskipaði
brennurnar, hafði dvalizt lengra uppi
í dalnum og reynzt þar hinn mesti
harðstjóri. Hann dreifði mönnum sín
um um dalinn og lét kveikja í allri
byggðinni Finnlands megin á sama
tíma. Þegar svo eldar loguðu um
endilanga byggðina, þá ók foring-
inn eins og leið lá niður með Torn-
elfi, til þess að sjá með eigin aug-
um, hversu íkveikjan hefði tekizt.
Yfirleitt höfðu menn hans unnið
trúlega, og eldar loguðu um alla
byggðina, en aðeins fáein útihús, svo
sem hjallar, hlöður og fjárhús, stóðu
sums staðar uppi óbrunnin.
En nú víkur sögunni til undirfor-
ingjans sem átt hafði að sjá um
íkveikjuna í Ylitorneá. Hann hafði
séð ráð til að bjarga byggðinni. Hann
safnaði saman feikna miklu af timbri
og alls konar rusli, sem tilheyrði sög
unarverksmiðjunni, og gerði af stóra.
hlaða hér og þar um byggðina, og
kveikti svo í verksmiðjunni og öll-
um timburhlöðunum. — Þegar yfir-
foringinn kom akdhdi í sínum gljá-
fægða bíl, sá hann ekki á hönd sér fyr
ir reykjarsvælu um alla byggðina. Svo
var bálið gífurlegt og reykurinn mik-
ill. Þá taldi yfirforinginn, að allt
hefði farið eftir áætlun og flýtti sér
sem mest í burtu frá þessu logandi
héraði. En þegar svo bálið dvín-
aði og reyknum létti, þá stóðu öll
húsin uppi, og ekkert tjón hafði orð-
ið annað en það, að öll verksmiðju-
húsin voru brunnin til grunna og
allt timbrið. Þessi þéttbýla sveit slapp
því við eyðingu eldsins.
Ég kom í báða þessa skóla, sem
fyrr eru nefndir, og sá með eigin
augum, að engar skemmdir höfðu
orðið á þessum húsum. Skólastjóri
barnaskólans var kona, sem hét
Anio Alan Antti. Hún átti hærra
í dalnum dálitla bújörð. Var þetta
nýreist nýbýli, og sá maður hennar
um búskapinn, þegar hún var við sín
kennslustörf. Þetta nýbýli þeirra
hjóna brenndu Þjóðverjarnir til
ösku og nær ekkert bjargaðist af inn
ahstokksmunum. Þó sýndi frúin okk-
ur kringlótt borðstofuborð úr harð-
viði, sem hafði sviðnað dálítið en
ekki brunnið til skaða. Við það drukk
um við kaffið í íbúð frúarinnar í
skólahúsinu. Bústofni þeirra hjóna,
sem var aðallega svín og hænsni,
höfðu þýzku hermennirnir áður ræni
<5g étið.
Dvöl mín í Finnlandi var ekki löng,
en hún var að sumu leyti söguleg.
Til að komast inn í Finnland, þurfti
ég vitanlega að fara yfir Tornelfi,
eins og áður, er ég fór frá Kiruna,
en sá var munurinn, að nú fór ég
yfir fljótið, þar sem það rann á
landamærum,'og voru því ýmis kon-
ar vandkvæði á yfirförinni. Hömlurn
ar voru aðallega þær, að útlendingar
máttu aðeins fara yfir landamærin í
Haparanda, en þar var aðaltollstöð
og járnbrautarbrú yfir fljótið. -Þó
var tollstöð þarna við fljótið í Övre-
torneá og önnur Finnlands megin í
Ylitorneá, en þessar tollstöðvar voru
aðeins fyrir heimamenn beggja
vegna. Um útlendinga giltu allt
aðrar reglur. Eftir nokkurt þjark,
fengum við loks leyfi til að
fara yfir fljótið næsta morgun
snemma, ef við kæmum aftur til
baka um kvöldið. Við lofuðum því
hátíðlega, og tollverðirnir lofuðu að
útvega okkur bát hjá tollstöðinni
Finnlands megin. Ekki er ég viss um,
að þarna hafi verið lögferja yfir
fljótið, heldur hafi karlar, sem áttu
einhverja fleytu, stundað þetta sem
atvinnu.
Klukkan 8 morguninn eftir vorum
við Lundemark komnir niður að
fljótinu hjá tollstöðinni og biðum
bátsins. Tollstöðin var lítill íbúðar-
skúr og í skúrnum voru tveir toll-
verðir með borðalagðar húfur. Þeir
voru skrafhreifnir og spurðu
margs frá íslandi. Við settumst svo
niður á grasi vaxinn fljótsbakkann,
en báturinn lét bíða eftir sér, og
liðu nær því tveir tímar, þar til
Ioks hann kom. Á meðan við bið-
um þarna á fljótsbakkanum skeði
nokkuð, sem kom mér á óvart. Við
höfðum setzt framarlega á grasi
vaxinn fljótsbakkann. Veður var
hlýtt og bjart yfir. Fljótið
streymdi fram, lygnt og straum-
þungt. Allt í einu varð ég þess var,
að fljótið óx með allmiklum hraða og
flæddi upp á bakkann til okkar og
urðum við að færa okkur hærra upp.
Lundemark námsstjóri skýrði þetta
fyrirbrigði. Tornelfur er talin um
470 km löng frá efstu uppsprettum
við landamæri Noregs, en svo fellur
hún í gegnum geysimikið stöðuvatn,
sem heitir Tornetrask, én frá vatn-
inu til sjávar er fljótið um 408 km.
Þessa daga var hlýtt í veðri og náðu
hlýindin upp í hálendið, þar sem upp-
tök fljótsins eru. En í Tornelfi falla
eins og fyrr segir Lanioelfur og Muon
iaelfur. Leysingin uppi í hálendinu var
geysimikil, þar sem allt hálendið var
þakið snjó. Leysingin er mest um
hádegið og fram eftir deginum, en
svo kólnaði jafnan með kvöldinur
og þá lækkaði aftur í fljótinu. Flóð
aldan, sem féll fram á meðan við
sátum við fí^ótið um klukkan 8—10
Framhald á 814. síðu.
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
800