Tíminn Sunnudagsblað - 18.09.1966, Blaðsíða 12

/
Jón Ólafsson var ekki neinn frið-
flytjandi. Hann var fyrst og fremst
stríðsmaður, óvæginn og stundum
ósvífinn og ávallt harður í horn
að taka.
inni. Hann tók ferðatöskurnar með
sér. Eldri maðurinn beið þarna um
stund. Hann vissi, að flóttamaðurinn
var með farseðil til Vesturheims í
vasanum og tvö hundruð ríkisdali í
peningum, og hafði hann útvegað
hvort tveggja. Þegar báturinn var kom
inn út að skipinu, sneri hann aftur
upp í bæinn.
En hver var þessi ungi, garpslegi
maður, sem var að flýja land og fara
til Vesturheims? Lengur vil ég ekki
dylja nafn hans. Þetta var Jón Ólafs-
son, skáld og ritstjóri. Hann hafði
fyrir fáum dögum verið dæmdur í
tólf hundruð ríkisdala sekt fyrir
blaðagrein um Hilmar Finsen lands-
höfðingja. En þessa fjárhæð gat hann
engan veginn greitt, og fangelsið eitt
blasti við honum. Máðurinn, sem
fylgdi honum tii skips, var Páll Ólafs-
son skáld, bróðir hans, á Hallfraðar-
stöðum. Hann sat þá á þingi fyrir
Norður-Múlasýslu og var að hjálpa
bróður sínum að flýja la ii, svo að
hann lenti ekki í fangelsi. Síðar var
þessi sekt lækkuð í yfirrétti niður í
fjögur hundruð ríkisdali, meðal ann
ars fyrir áhrif frá Hilmari Finsen.
Greiddi Páll hana, og Jón Ólafsson
kom heim aftur.
Mannlegt lif mótast af þrennu: Foi
tíð, nútíð og framtíð. Og af þessu
þrennu er nútíðin mikilvægust, því
að hún er það eina, sem við ráðum
yfir.
Sagt hefur verið um okkur íslend-
inga, að við lifðum meira í fortíð-
inni en aðrar þjóðir. í því kemur
fram áhugi okkar á sögunni. Og víst
er um það, að menningararfu for-
tíðarinnar hefur haft mikil áhrif á
þjóðmenningu okkar. Þjóð, sem á
gullaldarbókmenntir eins og íslend-
ingar, má ekki missa sjónar á þeim.
Söguþráðurinn má ekki slitna, ef fá-
menn þjóð, sem komin er í þjóð-
braut, á að halda séreinkennum sín-
um.
★
Síðari hluta nætur klukkan þrjú og
fjögur vorið 1873 sáust tveir menn
á gangi á götum Reykjavíkur. Þeir
báru ferðatöskur og stefndu niður
að höfninni. Annar maðurinn var mið
aldra, fremur lítill vexti, en kvikur
á fæti, en hinn stórvaxinn, svipmik-
ill piltur um tvítugt. Þeir töluðu lít-
ið saman. Þó var auðséð, að sérstak-
ur trúnaður var á milli þeirra.
Hvað voru þessir menn að fara?
Voru þeir að flýja, og ef svo var:
hvers vegna? Hvað höfðu þeir brotið
af sér? Báðir voru mennirnir svo
drengilegir, að ólíklegt var, að þeir
hefðu brotið landslög.
Þegar þeir komu niður að höfn-
inni, kvöddust þeir, og steig yngri
maðurinn út á bát, sem var á för-
um að ensku skipi, sem lá á höfn-
Hér verður ekki sagt frá Jóni Ólafs
syni vegna þessa atviks, þó að ég
hafi notað það sem inngang að máli
mínu, heldur vegna þess menningar-
þáttar, sem hann á í sögu Austur-
lands, þar sem hann stofnsetti tyrst-
ur prentsmiðju á Austurlandi, r.ieð
fjárhagslegum stuðningi Páls bróður
síns og gaf þar út fyrst austíirzka
blaðið. Þeim þætti mega Austfirðing-
ar ekki gleyma úr sögu sinni. Verð-
ur hér minnzl á fáein atriði úr sögu
Jóns, áður en skýrt verður frá blaða-
útgáfu hans á Eskifirði.
Jón Ólafsson fæddist á Kolfreyju
stað i Fáskrúðsfirði 20. marz 1850.
Var hann sonur séra Ólafs Indriða-
sonar og Þorbjargar Jónsdóttur frá
Dölum, og var hún síðari kona séra
Ólafs. Páll Ólafsson var hálfbróðir
hans.
Jón missti föður sinn ellefu ára
gamall, og var hann þá byrjaður að
kenna honum undir skóla, því að Jón
var snemma greindur og bráðþroska.
Hið siðasta, sem séra Ólafur gerði
á banasænginni, var að skrifa Páli

m

804
TÍIINN - SUNNUDAGSBLAÐ