Tíminn Sunnudagsblað - 18.09.1966, Blaðsíða 6

Mjög algeng tegund útlhúsa t Tornedal
matvœll.
snjór yfir öllu, og stundum allþykkur.
En mest snjóar í logni og skefur
því^ snjóinn sjaldan í skafla. Á vor-
in eyðist snjórinn smátt og smátt
fyrir sólbráð. Þegar ég kom til Kiruna
síðustu dagana í maí, var snjórinn
að mestu horfinn. í skurðum og jarð-
föllum sáust þó víða hjarnskaflar.
Víða sáust líka klakahellur, þar sem
skugga bar á að húsabaki, og runnu
smálækir þaðan út á götuna, en
i varpanum móti sól, framan við hús
in, voru útsprungnar sóleyjar og fífl-
ar.
Ekki var þó langt síðan snjór var
þar yfir öllu. Var það nýfallinn snjór
en undir nýja snjónum voru hjarn-
breiður í skurðum og lægðum.
Um miðjan apríl hringdi ég frá
Stokkhólmi norður í Lappland og
spurðist fyrir um veður og færi. Var
mér þá sagt, að nýfallinn snjór lægi
barna geymir fóik kjöt og flsk og önnur
yfir allri byggðinni, og í nyrztu hér-
uðum hefði borið nokkuð á bjarn-
dýrasporum í snjónum, en síðla vetr-
ar í marz og apríl eru bjarndýr að
skríða úr híðum sínum, grannir og
langsoltnir eftir vetrardvalann.
Geta þeir þá stundum verið hættu-
legir mönnum. Var mér ráðlagt að
fresta för þangað norður að minnsta
kosti um mánaðartíma. Ég fór að
því ráði og kom því ekki á þessar
slóðir fyrr en síðustu dagana í maí.
Sunnudaginn, sem ég var í Kiruna,
var svonefndur mömmudagur um alla
Svíþjóð. Mömmudagurinn er ætíð síð
asta sunnudag í maí. Það er sænsk-
ur, þjóðlegur siður, að þann dag
reyni aiiir, sem eiga móður á lífi,
að heimsækja hana, ef nokkur tök
eru á, en annars senda henni sím-
skeyti eða tala við hana.
- Þegar ég kom í símstöðina í Kir-
una, rétt fyrir hádegið þennan
mömmudag, var þar mikil ös. Mest
var þetta ungt fólk, sem ýmist var
að senda símskeyti eða bíða eftir
símtölum. í vaxandi borg, þar sem
atvinna er nóg, er ætíð mikið af
ungu fólki, aðfluttu, og þarna í Kir-
una var fjöldi af aðkomuunglingum
frá Suður-Svíþjóð og líka frá Noregi
og víðar að. Ég spjallaði við sumt
af þessu unga fólki. Margt af því var
þreytulegt og alvarlegt á svipinn, og
þráði móður sína og heimahaga. Sumt
af þessu unga fólki hafði ekki séð
móður sína eða átthagana í mörg ár.
í heimavistarskólunum í Svíþjóð fá
öll börnin að fara heim til sín um
þessa helgi, ef þau eiga ekki allt
of langt heim. í heimavistarskólan-
um fyrir Lappaþörn rétt hjá Gelli-
vare, fékk ekki nema rúmlega helm-
ingurinn að fara heim. Hin voru svo
langt að komin. Eitt þeirra átti rösk-
lega 100 km leið heim til sín.
Rétt austan við Kiruna fellur fljót-
ið Tornelfur. Það kemur úr geysi-
stóru vatni, sem liggur á hálendinu
uppi við iandamæri Noregs og Svíþjóð
ar. Vatnið heitir á máli heimamanna
Tornetrask, en er nefnt Torne-vatn
í íslenzku landkortabókinni. Litlu
austar og norðar kemur ofan úr há-
fjöllum uppi við landamærin allstórt
fljót, sem heitir Lainioelfur og fellur
í Tomelfi og enn norðar og austar
fellur annað allstórt fljót, sem heitir
Muonielfur og rennur. alllengi á
landamærum Finnlands og Svíþjóðar,
en eftir að þetta fljót fellur í Torn-
elfi, rennur Tornelfur á landamærun-
um alla leið til sjávar, en elfan fellur
út í Helsingjabotn.
■ Þessi fjót, og láglendið í kringum
þau, mynda efri huta Tornedalsins,
en það er m'jög víður og mikill dal-
ur, tiltölulega frjósamur og nokkur
þéttbýl byggðahverfi beggja megin
fljótsins. Tornelfur er talin 408 km.,
ef upptök fljótsins er miðuð við Torne
vatnið, en 570 km., ef uppsprctt-
ur fljótsins vestan við vatnið og vatn
ið sjálft er tekið með í lengd fljóts-
ins.
Þetta landamærafljót, Tornelfur, er
því geysilega mikið fljót og vatna-
svæði þess mikil víðátta.
Talið er að Tornedalurinn sé land-
sig, sem myndazt hafi á ísöld, og
hefur þarna ef til vill fyrst eftir
það verið grunnur og víður fjörður,
þar sem dalurinn er nú. Stöðugt bera
fljótin, sem falla í Tornelfi, fram
möl og leir og gróðurmold ofan úr
fjöllunum. Þessi framburður setzt í
fjótið, en flýtur ekki allur til sjávar.
Telja jarðfræðingar, að farvegur fljóts
ins og dalurinn hækki um nálægt
því einn sentimetra á ári.
Leirinn og gróðurmoldin, sem fljót-
ið ber fram, myndar líka lágar eyjar
og hólma úti í fljótinu og meðfram
fljótinu myndast smátt og smátt frjó-
Séö yfir Övertorneá «8 vetrarlagi, þegar allt er huliö fönn.
798
T f IU I N N — SUNNUDAGSBLAÐ