Tíminn Sunnudagsblað - 23.07.1967, Qupperneq 15

Árið 1770 ákveS brezka stjórnin aS fella niSur ýmis opinber gjöld, sem ný-
lendubúum vestanhafs hafSi veriS gert aS greiða og lögð höfðu veriS á undan-
genginn áratug. Te var þó tollað enn sem fyrr, og varð reyndin sú, að lítt dró
úr óánægju nýlendubúa. Frægt er í sögum, er nokkrlr menn, dulbúnir sem
rauSskinnar, réðust út I kaupfar í Bostonhöfn og vörpuðu tefarmi þess útbyrS-
is. Og þessi mynd, sem heitir Tesamkvæmið í Boston, sýnir, að oftar hefur
mönnum hitnað { hamsi þar í borg á þessum árum: skattheimtumanninum Mal-
colm hefur verið velt upp úr tjöru og fiðri, og rann er neyddur til þess að
drekka skál konungs í tei, áður en hann er leiddur til hengingar.
það að vera hliðhollan honum.
Franklín velti fyrir sér þeirri
lausn, að nýlendubúar yrðu í
konungssambandi einu við
Bretakonung, og yrði þá höfð
hliðsjón af sambandi Skota
við Englendinga fyrir árið
1707, er ríkin sameinuðust.
En smám saman gerðist Franklín
róttækari. Honum þótti Bretar
sýna ósanngirni í öllum skiptum
sínum við nýlendurnar og þá ekki
hvað í verzlunarmálum. Kaupskap
arstefnunnar svokölluðu (merk-
antilisma) gætti mjög á átjándu
öld, en ein af kennisetningum
hennar var sú, að verzlun nýlendu
skyldi að mestu bundin við móður
landið, sem ætti á allan hátt að
hagnast á nýlendum sínum. Brezka
stjórnin fylgdi þessari stefnu, og
kom þetta allhart niður á Ameríku
mönnum og stappaði í þá stálinu.
Kom sú óánægja, sem ríkti í ný-
lendunum, glöggt fram í teráninu
í Boston árið 1774. Um líkt leyti
tók að kastast í kekki með Frank-
lín og brezku stjórninni, báðum
megin Atlantshafs dró úr sáttfýsi
manna, og nú var ógerningur að
vera í senn Breti og Ameríkumað-
ur. Snemma árs 1775 frétti Frank-
lín lát konu sinnar í Fíladelfíu, og
nú var honum ljóst, að ekkert
batt hann við Lundúnir. Hann
sigldi því vestur um haf.
Þá um sumarið sauð upp úr í
nýlendunum. Komið var upp her
undir stjórn Georgs Washingtons,
auðugs landeiganda, og bardagar
við Breta hófust. Nýlendubúum
vegnaði allvel í upphafi, og Bret-
ar lýstu því yfir, að um uppreisn
væri að ræða, og nýlendu-
búar sögðu . upp hollustu
við brezka þingið fyrir sitt leyti.
Meginlandsráðstefnan svokallaða,
sem sat linnulítið á rökstólum og
markaði stefnu nýlendubúa, ákvað
að grípa til frekari aðgerða: allar
þjóðir nema Bretar hlutu rétt til
verzlunar á austurströnd Norður-
Ameríku, og eftir miklar bollalegg
ingar var nefnd skipuð í júní árið
1776 til þess að undirbúa sameigin
lega sjálfstæðisyfirlýsingu fyrir
nýlendurnar þrettán.
Benjamín Franklín átti sæti í
þessari nefnd, enda hafði hann
verið hvetjandi hinnar örlagaríku
ákvörðunar.Hinn 4. júlí samþykkti
meginlandsráðstefnan sjálfstæðis-
yfirlýsingu þá, sem nefndin hafði
samið. Er það síðan þjóðhátíðar-
dagur Bandaríkjamanna, enda
koma Bandaríki Ameríku þá til
sögu sem sjálfstætt ríki.
Sjálfstæðisyfirlýsingin er hið
merkilegasta plagg. Þar er lögð
áiherzla á grundvallarréttindi
manna, meðal annars að gera upp
reisn gegn ranglátu stjórnarfari,
sem unnið hefur sér til óhelgi. Þá
er gerð grein fyrir stefnu Breta
í Ameríkumálum og rökstutt, að
stofnun sjálfstæðs ríkis sé eina úr-
ræðið. Tliomas Jefferson, síðar for-
seti Bandaríkjanna, er talinn aðal-
höfundur yfirlýsingarinnar, en ugg
laust hefru Franklín haft þar hönd
í bagga.
Það kann að virðast furðulegt,
að brezka heimsveldið skyldi ekki
vera þess megnugt að kæfa þessa
uppreisn Ameríkumanna. Skýr-
inga á gengi nýlendubúa í byrjun
má leita í því, að málstaður þeirra
naut mikillar samúðar í Bretlandi
og Bretar voru ófúsir að berjast
vestra, svo að leita varð til þýzkra
málaliða, og her Georgs Bretakon-
ungs þriðja varð að berjast við ný-
stárlegar aðstæður, þar sein her-
tækni sú, sem beitt var I Norður-
álfu, reyndist sjaldan vel. Enn
fremur háði það Bretum, að þeir
d|tu i miklum erfiðleöcum méð
aíla aðdrætti um landveg. Én hitt
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
639