Tíminn Sunnudagsblað - 10.09.1967, Page 4

ÞAR HARPAN BANNAR
BÖRNKNUM AÐ SOFA
eftir VALGEIR SIGKRÐSSON
IV.
Torfi i Klofa var ekki einungis
frægur meðal samtiðarmanna
sinna, heldur engu siður meðal
seinni tíðar manna, sem hafa skráð
margar þjóðsögur um hann. Jón
Árnason kynnir hann á þessa leið
í þjóðsögum sínum: „Torfi var
auðmaður mikill, því var hann kall
aður ríki Torfi, hann var afburða
maður til krafta, því var hann kall
aður sterki-Torfi. Hann bjó í Kloía
á Landi í Rangárvailasýslu, því
var hann ýmist kallaður Klofa-
Torfi eða Torfi í Klofa.“
í sögn, er Brynjúlíur frá Minna-
Núpi skráði að mestu eftir Hannesi
Hannessyni, sem kallaður var
Hannes roðauga, segir, að á yngri
árum hafi Torfi búið í Skarði
hinu eystra, en átt annað bú
í Klofa. Hjá Torfa var smalamað-
ur, sem var skyggn. Eitt haust bar
svo við, að hann kom jafnan mjög
seint heim á kvöldin. Er Torfi
spurði, hvað því ylli, sagðist hann
vera að horfa á huldUfólkið, það
væri að flytja sig. Þóttist Torfi þá
vita, hvað það boðaði, og bað
smalamann að láta sig vita, ef það
hraðaði för sinni óvenjulega mik-
ið. Á gamlárskvöld kom smalamað
ur heim og sagði, að nú flýtti
hulduíólkið sér svo mjög, að það
tæki ekkert upp, sem dytti, jafn-
vel ekki börn. Sagði Torfi þá, að
á þessari nóttu mundu Heklueldur
eyða bænum og bað hvern mann
koma burt með sér sem skjótast.
Húsfreyja sagði, að Stóra-Skarð
mundi standa, eins og það hefði
staðið, og vildi enginn með honum
fara nema smalinn. Tók Torfi þá
peningakistil sinn og hljóp á hest,
setti smalann fyrir aftan sig og
hélt áleiðis að Klofa, En er þeir
komu að Rangá, sáu þeir eldinn
koma upp yfir fjöllin. Fóru þá af
um dögunarbil á nýársmorgun
átján bæir og hvert mannsbarn, er
þar var. í björgunarlaun gaf Torfi
smalanum Mörk á Landi.
í Klofa hafði Torfi jafnan fjöl-
menni og sterkar gætur á því, að
fjandmenn sínir kæmu sér ekki
að óvörum. Hann átti þar sterk-
legan og rammbyggðan húsabæ.
Frá bænum lét hann grafa jarð-
göng austur fyrir tún og var geng-
ið í þau úr svefnherbergi hans.
Hugðist hann flýja þar út, ef ófrið
bæri að höndum að næturlagi eða
svo óvænt, að hann gæti ekki náð
til húskarla sinna.
„Var jarðhús þetta ekki smuga
ein eða ranghali undir jörðinni
heldur sterklega uppgerður gang-
ur með stoðum og bitum, svo ekki
þuriti að óttast fyrir að það félli
niður. Ekki var heldur dimmt í
húsinu, því Torfi hafði látið gjöra
glugga á þvi með nokkru millibili
og hagað svo til, að undir hverj-.
um glugga miðjum væri biti. Á
þessa bita lét hann breiða sauðar-
gærur blautar, bæði til þess að
það liti út líkara jarðgryfju ef
komið væri að í myrkri og svo
til þess að óvinir hans, ef þeir
kynnu að álpast þar ofan í, gætu
ekki náð neins staðar handfestu
nema í gærurnar. En svo var hátt
undir bitana að það var einskis
manns meðfæri að komast upp á
þá af gólfi, svo þeir sem niður
duttu gátu ekki komizt úr jarðhús-
inu, fyrr en Torfi lét annaðhvort
drepa þá eða ,gaf þeim líf ella.“
Jón Árnason þjóðsagnasafnari,
sem skráði þessa sögn, segir, að
staurar ákaflega gildir og langir,
ef tollað hafa saman fyrir fúa, hafi
fundizt i bæjarstæðinu í Klofa
laust eftir andamótin 1800, þeg-
ar austurbærinn þar var tekinn
niður. Höfðu menn það fyrir satt
að þetta væru stoðirnar úr jarð-
húsi Torfa.
Torfa var búsýslumaður mikill
og heldur ágengur við sveitunga
sína og nágranna, og húskarla
sina lét hann jafnan vera að störf-
um, er hann hélt kyrru fyrir
heima. Ilann lét hlaða garð geysi-
háan og breiðan- frá Klofa og allt
norður í Skarðshálsa til þess að
geta nýtt þar beit fyrir sauði
sína, sem sumir segja sex hundr-
uð, en aðrir níu hundruð að tölu,
í snjóavetrum, þegar ófært var
að reka þá þangað með öðru
móti.
Komu margir langt að til þess
að sjá mannvirki þetta. En engum
leiðst að sjá garðinn eða fara yfir
hann, nema gegn því að stinga þrjá
hnausa og leggja í hann. Voru þær
álögur kallaðar „Torfalög," og er
sagt, að þaðan sé kominn máls-
hátturinn „að gjalda Torfalögm.“
Á heimili Torfa var stundaður
hljóðfærasláttur, enda var hann
hinn mesti gleðskaparmaður Til
hans er heimfært vísubrotið: „Hef
urðu komið að Klofa, þar harpan
bannar börnunum að sofa.“
Á dögum Torfa gekk svarti-
dauði (plágan siðari). Hún barst
út árið 1493. Gekk hún það suin-
ar sunnanlands og vestan allt að
GilsfirtSi, en árið eftir nyrðra.
Dreifðist plágan um landið sem
bláleit gufumóða, og eyddust þá
bæir um nálega allar sveitir, og
sumir erfðu alla ætt síná all.t að
fjórmenningum.
í Árbókum Espólíns er mann-
fallinu lýst svo: „Að mörgum kirkj
FRÁ TORFA í KLOFA OG
ÆTTMENNUM HANS - SIÐARI HLUTI
TÍMi KN - SUNNUDAGSBLAÐ
772