Tíminn Sunnudagsblað - 11.02.1968, Side 21

Helgi Ásgeirsson:
LOKAORÐ UM HITÁ
OG FLEIRI ÖRNEFNI
an blótsyrðin og þvílíkt ragn hafði
jafnvel hinn mikilsvirti félagi,
Konstantin; sem þekkti sjómann-
inn vel, aldrei heyrt á sinni lífs-
fseddri ævi. Þetta voru þvílík
kjarnyrði, að slíkt og annað heyr-
ist annars hvergi nema kannski i
Ameríku.
Við áttum í talsverðu stímabraki
að þoka sjómanninum ofurlítið frá
hljóðritanum, svo að við gætum
reynt plötuna. En þegar við höfð-
um látið hana á sinn stað, þuldi
ábaldið það, er við það hafði ver-
ið sagt — nákvæmlega sömu blóts
yrðin — án minnsta hiks.
Þá ruddist hver sem betur gat
að bljóðritanum, og al'lir tóku
að bölva og ragna eftir því, sem
þeir höfðu tungutak, orðaforða og
hugkvæmni til. Þeir reyndu líka
að gera eins mikið háreysti og þeir
gátu: Klöppuðu saman lófunum,
stöppuðu, slettu í góminn — og
allt þetta endurtók áhaldið góða
af óaðfinnanlegum trúleik.
Þannig sannfærðust allir um, að
þetta væri uppfinning einhvers af-
burða snillings.
Því miður reyndist þó þetta litla
tæki helzt til veikgert og vansmíð-
að til þess að þola sérstaklega
hvell hljóð. Þegar félagi Konstan-
tín skaut á hljóðritann úr
skammbyssu sinni — raunar ekki
beint á hann, heldur svona ská-
hailt — í því skyni að sagnfræð-
ingar komandi tíma skyldu ævin-
lega geta heyrt þetta skot hljóma,
þá gekk eitthvað úr skorðum inni
í tækinu. Það fékkst ekki til þess
að enduróma þetta skammbyssu-
skot.
Ég hef því ástæðu til þess að
halda, að mesti ljóminn hafi far-
ið af amerískum hugvits- og fjár-
plógsmönnum í vitund þeirra, er
þarna voru staddir.
Skoðun mín er samt sem áður
sú, að telja megi þjónustu þeirra
við mannkynið mikils virði —
jafnvel stórkostlega.
J.H. þýddi.
□
í framhaldi af greinarkorni, er
ég ritaði í 45. Sunnudagsblað Tím-
ans, fór ég að leiða hugann að
því, hvort virkilega væri hvergi
í nágrenni við Hítará finnanlegt ör-
nefni, sem bent gæti á hitu þessa,
ánnað en ámafnið sjálft. Mætti
slíkt með fádæmum vera um jafn
óvenjusjaldgæft fyrirbæri.
Allir, sem alizt hafa upp í sveit-
um þessa lands, þekkja þann sæg
örnefna, sem tiiheyrir hverri jörð.
Segja má, að landareignin sé „kort
lögð“ af eintómum örnefnum.
Sama máli gegnir um óbyggðir og
afrétti landsins. Alls staðar mátti
vísa til ákveðins staðar á víða-
vangi eftir örnefnum, ef menn
vissu deili á. þeim. Sarna var að
segja um leiðsagnir milli bæja, ef
um torleiði var að fara.
Með þessum nafnagiftum öðl-
aðist landareignin líf, sem sam-
tvinnaðist þeim einstaklingum, er
röktu endurminningar sínar til
margs konar atvika, er tengd voru
slíkum staðheitum.
Eins og Ólafur Lárusson pró-
fessor bendir á í ritgerð sinni,
finnast ekki, í fljótu bragði, nein
örnefni, er bendi í þessa átt, en
það er með fádæmum, eins og
vikið hefir verið að, og þess vegna
er þetta ennþá forvitnilegra rann-
sóknarefni.
Eitt örnefni er þó á þessum
slóðum, sem ég hef velt fyrir mér
frá fyrstu tíð. Það er nafnið Kráku-
nes. Þetta er nú ómerkilegur fitj-
arhóimi, sem lágt rofeiði tengir
við land, en fellur fljótt yfir.
Eins og nafnið „nes“ bendir til,
hefur það verið landfast, og það
til frekar skamms tíma, eftir leif-
um rofgrandans að dæma, og
sennilega talsvert stórt um sig,
enda trúlegast, að hverinn eða
hitan hafi verið í nesinu sjálfu,
landföst, sem kallað er, en af-
rennsli vatns hafi gert sitt til að
sjávarágangi varð greið og opin
leið þar inn, enda opið fyrir
straumþunga og vestanrosa. Óveru
legur móbergsröðull hlífir þess-
um nesleifum fyrir þyngstu fall-
straumum. Móbergið molast niður,
smátt og smátt, og myndar malar-
hjastur, er sezt í umvörp hólm-
ans og hlífir honum fyrir ágangi
ísa og sfrauma. Þess má einnig
geta í þessu sambandi, að heim-
ildir eru fyrir því, að árrennslið,
aðalállinn, sem þarna skiptir
landa-, hreppa- og sýslumörkum,
rann tiðum sunnanvert við Kjar-
ansey, og hefur hann þá legið
skammt frá Krákunesinu.
Krákunes. Hvaða nafngift er
þetta?
Nauðalitlar líkur eru til þess,
að nafnið sé dregið af fuglsheiti
(Corvus cornix). Bæði er það, að
sú fuglategund er mjög fágæt hér-
lendis og hefur sjálfsagt alltaf
verið, og slík flatneskja sem þessi,
umflotin sjó, er öðrum stöðurn
ólíklegra aðsetur slíkra fugla.
í orðabók Blöndals segir, að
orðið „krakka“ merki að sjóða,
malla, krauma (sbr. krökur, krökt,
í merkingunni úandi, morandi, ið-
andi).
Á Mýrum, minum æskustöðvum,
var talað um, að „kraksyði“, þeg-
ar átt var við lægsta suðustig, mót-
sett við, að „bullsyði".
Samkvæmt þessu mætti hugsa
sér, að nes þetta, með hitunni eða
hvernum, hefði verið nefnt Krakk-
eða öllu heldur Krak-nes (sbr.
Saltnes, Grjótnes). Þó skiptir engu
máli, hvernig framburðurinn var,
nema í daglegu tali kemur „u“-
hljóð milli hinna samsettu hluta
nafnsins, fær þar öruggan sess, er
gerir það að verkum, að hið rök-
ræna samband máls og örnefnis
rofnar. Siðan kemur til getspeki
síðari tíma:
Hitá verður Hítará og Kraknes
verður Krákunes.
Hér með lýkur hugleiðingum
minum um Hitá.
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
117