Tíminn Sunnudagsblað - 12.05.1968, Page 11

Ingólfur Davíðsson magister:
Veður / borg og byggi
Trjáræk+ átti lengi mjög erfitt
uppdráttar í Reykjavík. Nú geng-
■ur miklu betur. Menn kunna bet-
ur til ræktunarog einnig hafa
vaxtarskilyröin batnað verulega.
Munar þar len*gme«t um skjólið,
af hinum mörgu húsurn er þekja
stór, samfelld svæði. Hinir lóðréttu
vagigir l'iggja vel við sólargeislun-
um og varpa meginhluta þeirra til
jarðar. Veggfletir allra húsanna í
borginni eru stórir, miklu stærri
en flötur grunanna, svo að þeir
varpa mikilli hitageislun til jarð-
ar og ylia bæði loftið milli hús-
anna og jarðveginn verulega í
kyrru veðri. Minnir hiti rýkur burt
en á bersvæði. Hin mikla upphit-
un húsanna, hiti frá verksmiðj-
um, bílum og öðru hefur og ein-
hver áhrif. en þó sennilega lítil
hér * Reykjavík, sem stendur úti
á vindbl'ásnu nesi.
í miblum iðnaðarborgum, sem
eruri kyrrum dölum, eða annars
staðar þar sem oftast er logn, er
talið að ögn hlýrra sé í miðborg-
inni, heldur en úti í sveit. Þar
liggur l'fka mistur af kolareyk lang
tímuim saman yfir borgunum, svo
skilyrðin eru þar önnur en í okk-
ar hitaveituborg.
Athuganir í Bandaríkjunun'.,
Englandi og víðar sýna nokkuð sér
stæt+ veðurfar stórborga. Blóm og
tré springa þar ofurMtið fyrr út
en í sveitinni vegna skjóls og
hitageislunar, eins og fyrr var
nefnt. Stemninn í húsum og göt-
um leiðir hita um þrisvar sinnum
fljótara en rök sandjörð #— og
tekur á móti meiri hitaorku á
skemmri tíma. Hiti í jarðvegi á hait
asta tíma dags getur kannski ver-
ið ögn meiri en á yfirborði suð-
urhliðar steinveggjar, en 7—10
sentiimetra inni í veggnum er hit-
inn meiri en í jarðveginum.
Borgin losnar við úrkomu á sér-
stakan hátt Regnvatnið streymir
fljótf burf af götunum, niðurföil-
in taka við því. Úti á víðavangi
helzt regnvatnið lengur í yfir-
borðj og ofarlega i jarðvegi og
gufar smám saman upp. Uppguf-
unin kælir, og sú kæling er mun
minni inni í borginni.
í lofti flestra bórga eir mikið af
óhreinindum í föstu, fljótandi ög
loftkenndu ástandi. Um 80% af
hinum föstu óhreinindum eru agn-
ir svo smáar, að þær,svifa dögum
saman í kyrru lofti. Agnirnar end
urkasta sólarbirtu og draga þann-
ig úr hitamagninu, sem kernst til
jarðar, en þær draga líka úr út-
streymi hita frá jörðinni. Hin loft-
benndu óhreinindi (en af þeim er
venjulega meira en af hinum
föstu), stafa aðallega firá ófull-
komrium bruna ýmissa brennslu-
ofna Er oft njikið í loftinu af
brennisteinshúsýringi, en hann
leysist stundum upp í regndrop-
um og smádropum skýjanna og
myndar þynnta brennisteinssýru.
Alkunnugt ér að blóm springa
snemma út uppi við veggi á móti
sól. Veggirnir sjúga í sig sólaryl
og hita ögn frá sér. Ef húsveggur
er il'la einangraður, leiðist og nokk
ur hiti frá húsinu út í gegnum
vegginn. Moldin frýs seinna upp
við húsvegg e-n úti í garðinum að
öðru jöfmu.
Hugsum oss borg á flötu eða
hallalitlu landi, fjarri sjó og stór-
vötnum, á kyrrum, heiðskírum
sumardegi. Þegar sólin kemur upp
Skín hún jafnt á borg og sveit.
En sólargeislarnir falla á hið flata
opna land undir litlu horni og
mikið endurkastast frá yfirborð-
inu Hinir mörgu, lóðréttu, veggir
í borginni standa aftur á móti
hornrétt á sólargeislana og fara
nærri strax að sjúga í sig hita.
Munurimn verður minni síðar á
degi, en borgin byrjaði fyrr að
hiifcna að mun og nýtur þess svo,
að dagshitinn verður meiri.
Heitast verður að öðru jöfnu í
miðborginni. Að áliðnum morgni
fer hið heita loft að streyma upp,
en í staðinn kemuf svalara loft
frá útjöðrum og umhverfi borgar-
innar. Kaldara loftið streymir að
með jörðinni, því að það er þyngra.
Hiringrás lofts myndast þanmig —
og heita loftið, sem upp stígur,
breiðist út þar uppi, kólnar og síg-
ur njður yfir opnu lan'dinu í kring.
Um hádegis'bil eru sólairgeisllarnir
farniir að falila beinna á opnu land-
svæðin og munurinn og h'ringrás-
In mimnka Em síðdegis sækir að
nýjm í sama horf og að morgnin-
um, og vex þá aftur hitamunur
borgar og sveitar — a'llt til sólar-
lags
Á nó'ttum útgeisla götur og þök
fljótast hitanum. Ef flest þök eru
í sömu hæð, 'myndast lag af svölu
loifti rétt yfir þökunum, og hlýja
loftið niður á milli húsanna kemst
ekki upp i bráðina. Borgin kólnar
heldur hægar en opið land um
hverfis að öðru jöfnu. Opna land
ið er vindasamara og geislar fyrr
út ylnum í borginni haldast hóli
af hlýrra lofti milli húsanna og
taka við nita, sem húsveggir gefa
frá sér. Borgin er hlýrri en opna
landið að morgninum..
í miklum iðnaða'rborgum fram-
leiða verksmiðjur og bílar veru-
legan hita. í heita loftinu, sem stíg-
ur upp, er mikið sót og önnur ó-
hreinindi, sem mynda misturhjúp
yfir borginni, hvelfdan líbt og
hjáim. Þegar loftið kólnar á nótt-
um hleðst raki á rjrkagnirnar, og
getur þá myndazt þoka. Fyrsta
þokulagið myndast oft nærri toppi
miáturhjálmsins, þar kólna agn-
irnar fljótast. Siðan breiðist þoku-
kúfurinn niður á við og hit-
inn lækkar hægt, því að þokan ein
angrar og hindrar líka uppstreymi
agnanna. Ný óhreinindi bætast við
daglega, hjálmurinn vex, ef ekki
kem*r stoimur eða steypiregn til
að eyða honum.
Á vefcrum er upphitun húsa auk
in, og óhreinindi færast mjög í
au'kana, þar sem kynt er kolum
og olíu — og svo er allur verk
smiðjureykurinn í iðnaðarborgum
Þegar hanh og önnur óhreinindi
blandast þoku, gefcur hún orðíð
furðu dimm, til dæmis hin al-
rœmda sundúnaþoka, sem er í
senn koldimm og óholl og getur
lamað borgarMfið dögum saman.
Svo slæma þoku þekkjum við ekki
á íatandi.
í miklum „rykþokuborgum“, er
jafnvel fcalið að um 15% minna
sólskin náj niður á jörð,.heldur en
úti í sveit'unum, og 5% minna af
útfjólubláu'm geislum á sumrin.
Enn meiri er munurinn á veturna.
Já, stórhorgin er að Öðru jöfnu
hlýrri en umhverfið og öllu
þykikra lof.t yfir borginni.
Við erum laus við kolarykið hér
í Reykjavík, en auðvitað menga
bílar og verksmiðjur samt loftið
Framhald á 358. síðu.
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
347