Tíminn Sunnudagsblað - 21.11.1971, Blaðsíða 15

Úr kvæði Benedikts Gíslasonar
um Ólaf í Kílakoti 1
i
Halur ströngu lífi kaus a3 leyna,
lagöi vöngum flatt á ýmsan hátt.
Salarþröng hann sífellt mátti reyna,
sagði öngvum það, er væri flátt.
Talinn þöngull, því i flokki sveina
þagði löngum eða sagði fátt.
Varla tjáði hann trausts til vegs og happa
telja raup cg ævikjarasút.
Harla frjáði hann hróður þeirra kappa
heljarstaup, sem glaðir renndu út.
Kariinn smáði helgislepju hrappa,
hveljur saup og færðist þá í kút.
Einstæðingur utan úr stormi köldum
öruggt fundið hefur bróðurskjól.
Meinblæðingur heims af harmavöldum
hefur öðlazt lífsins gróðursól.
Seinræðingur utan af hóum öldum
er nú kominn heim í móðurból.
vera nóg, þótt ekki væri verið að
stimúlera þá með peningum!
Hlógu þá fundarmenn allir, en ég
stóð gersamlega orðlaus. Ég hafði
ekki búizt við því að mæta svo bik-
svörtu afturhaldi og það um miðj-
an þriðja tug hinnar tuttugustu
aldar.
Mig langar að minnast hér sér-
staklega á eitt örbirgðarheimili,
sem að vísu stendur neðar í efna-
hagsstiganum en svo, að það geti
talizt neinn samnefnari fyrir önn-
ur fátæk heimili, eins og þau gerð-
ust í heimabyggð minpi, þegar ég
var að alast þar upp. Þetta heimili
er Kílakot. Það var þurrabúðarkot
á Refsstaðanesi næst við landar-
eign Egilsstaða. Þar bjó Ólafur
Pálsson, sem kallaður var þögli,
með konu, sem Guðrún hét óg var
Eyjólfsdóttir. Þau áttu þrjár dæt-
ur, allar á aldur við mig. Þarna
var engin kýr og ekki heldur- nein
kind. Ólafur lifði á vinnusnöpum
í Vopnafirði, einkum veggjahleðslu
og torfristu hjá bændum. Ég held,
að telja megi hann merkilegasta
hjárænumann, sem um getur. Hon-
um var ósýnt um allt bjargræði,
og hann kunni ekki að selja vinnu
sína svo sem hæfði. Þegar ég var
þetta tíu og tólf ára, þurfti ég oft
að smala þarna í kring og slædd-
ist þá stundum heim að kotinu.
Það var hnausakot, nálega þilju-
laust, nema uppi yfir rúminu, sem
var í öðrum endanum. Sváfu þar
allir heimamenn í einu bæli stóru.
Ástæður þessa fólks voru vægast
sagt hörmulega. Oftast gengu stúlk
urnar í rúgmjölspokum í kjóla
stað. Var þá skorið gat fyrir höfuð-
smátt og handleggjum, sem stóðu
berir út úr. Stöku sinnum sótti
Guðrún mjólk í flösku upp á bæi,
sem er alllöng leið. Eldiviðurinn
var aðallega viðartannar, og grisj-
aði Ólafur vel í kringum sig. Vel
var hann lesinn í íslendingasögum
og þótti það skrýtið, ef ekki væri
hægt að lifa á því að vera íslenzk
kempa og tala fornt mál — enda
var hann vel að manni. Árið 1906
var heimilinu sundrað, en Ólafur
bjó eftir í Kílakoti með einni dætra
sinna.
Þegar ég komst betur á legg,
kom ég oftar í Kílakot, því nú
hafði mér skilizt, að Ólafur kunni
frá mörgu að segja. Gerðist hann
mælskur, þegar hann fór að segja
mér frá séra Halldóri á Hofi, Fjalla-
bændum eða sjómannalífi á Vopna-
r—■
firði á meðan þangað kom til út-
róðra fjöldi sjómanna víðs vegar
að af landinu. Þetta þótti mér ekki
ónýtt að heyra og lagði margt af
því vel á minnið. En alltaf var
sami fátæklingsbragurinn á lífi Ól-
afs. Stundum bauð hann mér kaffi,
og eitt sinn rændist ég tíl þess að
þiggja það. Sá ég hann þá tilreiða
góðgerðirnar. Hann muldi nokkrar
baunir undir flösku — þær hefðu
getað verið sex'eða sjö og renndi
síðan upp á könnuna. Eftir það
hellti hann í bollann hjá mér. Ég
saup á og var nærri farinn að
skellihlæja. „Er kaffið vont?“
spurði Ólafur. Ég gaf lítið út á
það, en Ólafur gaf sjálfur þá skýr-
ingu, að vatnið myndi ekki vera
sem bezt — enda var það tekið úr
leirpytti þarna rétt hjá kofanum.
— Nú er það alþjóð kunnugt,
Benedikt, að þú býrð yfir óvenju-
miklum fróðleik. Hvernig hefur þú
aflað þér hans?
— Ég get sagt það fyrst, að ævi
mín er orðin löng, og ég hef mikið
notað hana til þess að læra. Og ég
get enn lært, ef því er að skipta.
Ég var víst snemma hneigður fyr-
ir sögu. Á heimili foreldra minna
voru til tvö bindi af Árbókum
Espólíns, það fimmta og níunda.
Ég held, að það hefði mátt spyrja
mig út úr fimmta bindinu, eigi síð-
ur en kverinu, þegar ég var um
og innan við tíu ára aldur. Svo
fóru Sýslumannaævir að koma út
í smáheftum, og það er alveg
óhætt að segja, að ég gleypti í mig
ættfræðina úr þeim. Því hef ég síð-
an haldið áfram, allt fram á síð-
ustu ár, og lært söguna, svo sem
ég hef haft föng til. Ég skil ekki
þann sögulærdóm, sem ekki þekk-
ir mannfræðina.
Eftir að ég kom frá Ei^um, hélt
ég áfram að læra búfræðina og afl-
aði mér bóka um þau efni. Ég var
svo heppinn, að þeir geymdust í
minni mínu, kennslutímarnir í
skólastofunni á Eiðum, og ég gat
betur unnið úr þeim heima í rúmi
minu heldur en inni í skólastofu.
Um 1913 stofnaði Þórólfur Sig-
urðsson í Baldursheimi tímaritið
Rétt og safnaði nokkrum mönnum
tíl stuðnings ritinu og frekari lær-
dóms á því efni, sem það flutti, en
það var allt liagfræðilegs efnis.
Þangað sótti ég drjúgan fróðleik,
Framhald á 886. síðu.
T í M 1 N N
SUNNUDAGSBLAÐ
879