Tíminn Sunnudagsblað - 30.04.1972, Blaðsíða 15

vitran, en slægvitran og kaldrifjaðan
undirhyggjumann. Engan mann dáði
hann á borð við Einar Þveræing. Hann
var frelsishetja á borð við Jón Sig-
urðsson.
Eftir eins árs veru fluttist ég burt frá
Snóksdal i aðra sveit, og þaðan eftir
skamma dvöl til Reykjavikur. Það
skildi þvi með okkur Kristjáni, en þó
hittumst við öðru hverju næstu árin.
Árið 1934 fluttist ég vestur á land, og
eftir það sáumst við ekki.
Skömmu áður en ég fór, hitti ég
Kristján i seinasta sinn. Hann bað mig
þá að gera sér þann greiða að selja
fyrir sig gráan hest, sem hann átti.
Taldi hann hestinn góðan reiðhest, en
þar skjátlaðist minum góða vini, þvi
það var Gráni einmitt ekki. En
Kristján áleit, að hægt myndi vera að
selja hestinn háu verði i Reykja
vik. Ég mun ekki hafa tekið þvi
fjarri að reyna þetta, þótt ég vissi vel,
að það myndi ekki bera mikinn
árangur, þvi hesturinn var alls enginn
reiðhestur og þvi óseljanlegur sem
slikur. En hvað um það: Ég vildi ekki
særa gamla manninn með þvi að segja
honum það. Fjórum árum seinna
dreymdi mig Kristján. Mér fannst ég
vera i innsta rúminu i baðstofunni i
Snóksdal, eins og árið sem ég var þar.
Fannst mér nú Kristján ganga inn
baðstofugólfið, allhratt, eins og hans
var vandi, staðnæmast fyrir framan
rúmið mitt, hvessa á mig augun og
segja: ,,Aldrei reyndirðu að selja hann
Grána fyrir mig, Gústi”. Skömmu
seinna frétti ég andlát Kristjáns, og
hafði hann dáið daginn áður en mig
dreymdi drauminn.
— Varstu vinnumaður á fleiri bæj-
um i heimahögum þinum?
— Já, ég var alls vinnumaður í þrjú
ár. Áður en ég fór til Kristjáns var ég
eitt ár i Höröudalnum, og frá Kristjáni
fór ég til móður minnar að Dönustöð-
um i Laxárdal og var þar i eitt ár. Þar
fannst mér gaman að vera. Þó ekki sé
lengra á milli en frá Miðdölum og
fram i Laxárdal, þá fannst mér þó að
ýmsu sem ég væri kominn i ann
an heim. Mér fundust þeir Laxdælir
fr jálslyndari, félagslyndari og
skemmtilegri en það fólk, sem ég hafði
áður þekkt. Lifið var þar fjörugra, og
þar var meira um sérkennilega menn.
Þessu til sönnunar gæti ég nefnt fjöl-
mörg dæmi, en að visu þýðir litið að
þylja mannanöfn, sem fáir kannast við
utan nánasta umhverfis. Þó er hægt að
nefna einn mann, sem allir kannast
við. Það er Jóhannes skáld úr Kötlum.
Hann átti þá heima á Sámsstöðum,
sem eru beint á móti Dönustöðum, þar
sem ég var. Jóhannes var framúr-
skarandi skemmtilegur maður og setti
Sunnudagsblaö Tímans
mjög svip á umhverfi sitt. Ljóðabækur
hans voru þá að byrja að koma út (Bi
bi og blaka kom út 1926 og Alftirnar
kvaka 1929). Þetta fór að sjálfsögðu
ekki fram hjá okkur, nágrönnum hans,
og munu flestir, sem eitthvert skyn- ’
bragð báru á kveðskap, fljótt hafa
fundið, að þar fór efni i mikinn lista-
mann.
En af mér er það að segja, að þótt ég
kynni frábærlega vel við mig i þessu
umhverfi, þá hafði ég þó þegar ráðið
það við mig, að ég vildi ekki gera það
aö lifsstarfi minu að vera vinnumaður,
þótt að visu væri fárra kosta völ fyrir
eignalausan ungling, sem fáa eða enga
átti að til stuðnings, og atvinna i land-
inu heldur stopul og kaupgjald lágt.
Arið 1930 var þó svo komið fyrir mér,
að ég átti eitthvað um tuttugu kindur
og auk þess einn hest, sem mér hafði
verið gefinn á fermingardaginn minn,
Nú seldi ég allar kindurnar vorið 1930
og fékk þær borgaðar strax. Sá, sem
keypti, var kunningi minn úr
Miðdölum, og átti hann eitthvað
svipaða tölu fjár fyrir. Seinna kom
hann til min og sagði; „Mikið anzi
gerði ég góð kaup við þig i vor. Það var
svipað og ég hefði rekið allar kind
urnar minar til þin og gefið þér þær.
Það féll nefnilega allt i verði um
helming núna i haust!”
Þótt þetta væri að visu hans ólán, þá
var það að minnsta kosti mitt lán, að
hafa selt á þessum tima, þvi það voru
einmitt þessir aurar, sem fleyttu mér
fram á min skólaár. Og með þessa
peninga upp á vasann reið ég vorið
1930 upp á Holtavörðuheiði á Rauð
minum til þess að stunda þar vega-
vinnu um sumarið. Verkstjóri þar var
Guðjón Bachmann i Borgarnesi, hæg-
látur maður og fastur fyrir, sanngjarn
og hinn mesti dýravinur. Þarna voru
um sjötiu manns i vinnu Heldur þótti
mér kuldalegt á heiðinni, þegar ég
kom þar i júnibyrjun, og varla get ég
hugsað mér ömurlegri vinnustað en
Holtavörðuheiði, þegar eitthvað er að
veðri.
— En var ekki félagsskapurinn
góður?
— Hann var nú svona upp og ofan.
Ég get ekki sagt, að mér hafi likað vel
við alla 'félaga mina, og voru það
einkum strákar úr Borgarnesi, sem
mér fell ekki við. Ruddalegt tal þeirra,
ertni og striðni átti illa við mig, enda
sliku óvanur. — Vinna byrjaði klukkan
sjö að morgni og endaði klukkan sjö að
kvöldi. Kaupið var sextiu aurar um
timann að vorinu, að mig minnir, og
niutiu aurar um sláttinn. Mötuneyti
var sameiginlegt og kostaði fæðið eftir
þvi.sem mig minnir 1.29 á dag — og
þótti alls ekki ódýrt, enda var fæðið
gott. Auðvitað var allur ofaniburður
fluttur á hestvögnum, og var greiðsla
fyrir hestinn ein króna á dag. Þarna
kom ég Rauð minum i vinnu, enda
voru nú allar vonir um hæfileika hans
sem reiðhests endanlega að engu
orðnir. En hann þótti góður vagn-
hestur. Og ég ákvað að selja hann um
haustið. Einn af félögum minum — við
skulum kalla hann Jón Jónsson var
rösklega miðaldra maður. Tviræður
var hann á svip og heldur skugga-
legur. Ekki reyndi ég hann þó að neinu
misjöfnu framan af sumri, en seinna
slettist heldur betur upp á kunnings
skapinn, og er bezt að ég segi hér
söguna af þvi. Það var skömmu
fyrir réttir að ég var einu sinni
sem oftar staddur úti við eftir að vinnu
var hætt. Kemur þá Jón til min, fer að
spjalla við mig og er hinn vinsam-
legasti i viðmóti. Þegar við höfðum
rabbað þannig stundarkorn, segir Jón:
,,Ég hef heyrt, að þú ætlir að selja
hann Rauð þinn. Viltu selja mér
hann?” Ég sá ekkert þvi til fyrirstöðu,
ef saman gengi um kaupverðið, sem
átti að vera hundrað og fjörutiu
krónur. Jón gekk að þvi, og bundum
við það fastmælum, að hann keypti af
mér hestinn og borgaði hann út, næst
þegar við fengjum kaupið okkar.
Ég hafði veitt þvi athygli, að Guðjón
verkstjóri stóð i dyrum skúrsins, sem
hann bjó i og horfði á okkur Jón á
meðan við töluðum saman, en taldi
vist að það væri tilviljun og ekki að
hann væri að hnýsast i mál okkar. En
þegar við Jón skildum, gekk Guðjón i
veg fyrir mig og bað mig að finna sig.
Ég var hálfhissa á þessu, þvi ég vissi
ekki til þess, að hann ætti neitt van-
talað við mig, nema þá ef hann ætlaði
að fara að fækka við sig mönnum, og
hygðist þá byrja á þvi að segja mér
upp. En þegar við Guðjón komum inn i
skúrinn til hans, sagði hann: ,,Var Jón
að biðja þig að selja sér Rauð?” Ég
kvað svo vera, og hefðu kaupin verið
ákveðin. Þá þagði Guðjón andartaks-
stund, en sagði svo: ,,Ja þú fyrirgefur
nú þessa forvitni i mér, en ég hélt þér
væri annt um Rauð þinn, og ekki sama
i hverra höndum hann lenti.”. „Fer
Jón illa með skepnur?” spurði ég og
var nú tekinn að ókyrrast. Ja, ég
myndi ekki vifja selja honum hest”,
sagði Guðjón þá.
Mér þótti nú heldur en ekki komið i
óvænt efni, þvi vænt þótti mér um
Rauð minn, auk þess sem hann var
fermingargjöf til min frá gömlu
konunni á Hörðubóli og fannst
mér sem ég væri að bregð
ast henni herfilega, ef ég léti
Rauð i misjafnar hendur. Guðjón mun
hafa séð, hvað mér leið, þvi hann sagði
351