Morgunblaðið - 06.05.2004, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. MAÍ 2004 35
malaust bréf forseta Hæstaréttar til for-
a Alþingis í öryrkjamálinu, sem virtist
nlínis sent til að liðsinna ríkisstjórn sem
min var í pólitískar ógöngur, markaði
eðin kaflaskil. Eftir stóðu hjá mörgum
gbærar spurningar um óhæði réttarins.
íðasta skipan dómsmálaráðherra í Hæsta-
undirstrikar betur en allt annað þörfina á
abreytingum um skipun í Hæstarétt. Jafn-
isráð taldi að með henni hefði dóms-
aráðherra brotið jafnréttislög. Nú hefur
boðsmaður Alþingis sent frá sér álit þar
komist er að þeirri niðurstöðu að ráð-
rann hafi líka brotið rannsóknarreglu
rnsýsluréttar og ekki heldur fullnægt öll-
kröfum dómstólalaga um málsmeðferð. Sú
pan var því augljóslega ekki byggð á
ustum málefnalegum forsendum.
ögin fela umboðsmanni Alþingis mikilvægt
verk. Hann á í umboði Alþingis að hafa í
rlit með stjórnsýslu hins opinbera, gæta
s að jafnræði sé haft í heiðri og að stjórn-
an fari fram í samræmi við lög og vandaða
rnsýsluhætti. Álit umboðsmanns er því
i hægt að afgreiða líkt og það séu fræði-
ar vangaveltur júrista úti í bæ eins og
msmálaráðherra gerði í hádegisfréttum
vikudags. Það er lítilsvirðing jafnt við
bætti hans og Alþingi.
að vekur mikla athygli að í áliti umboðs-
nns komu líka fram skýrar ábendingar til
ingis um að skoða hvort ekki sé rétt að
ga breytingar á þeirri aðferð sem nú er
uð til að velja menn í æðsta dómstól þjóð-
nar. Leiðari Morgunblaðsins á miðviku-
vekur réttilega athygli á þessari ábend-
u og undirstrikar þannig að blaðið telur
þetta tímabært. Auðvitað verða menn að læra
af álitamálum sem upp koma. Deilur um
Hæstarétt og álit umboðsmanns eiga því að
leiða til þess að löggjafinn skoði út í hörgul
hvernig bæta megi aðferðir við að val dómara
þannig að auknar líkur séu á sátt og friði um
þá og Hæstarétt almennt.
Tillögur Samfylkingarinnar
Samfylkingin hefur fyrir sitt leyti skýrar hug-
myndir um hvaða leiðir eru bestar til að ná
þessu marki. Í frv. sem Lúðvík Bergvinsson
alþingismaður er fyrsti flutningsmaður að fyr-
ir hönd Samfylkingarinnar eru þessar tillögur
skýrðar. Þar er lagt til að forsætisráðherra
hverju sinni verði falið að velja þann sem hann
telur hæfastan til að taka sæti í Hæstarétti
skv. forsendum laga. Dómaraefnið verði síðan
lagt fyrir Alþingi þar sem 2/3 hlutar alþing-
ismanna þurfa að samþykkja tilnefninguna áð-
ur en dómaraefnið fær endanlega skipun í
Hæstarétt. Þessi aðferð leggur á forsætisráð-
herra þá skyldu að velja dómaraefni sem lík-
legt er að muni sakir þekkingar, fræðistarfa
og reynslu vera óumdeilt og njóti því breiðs
stuðnings á Alþingi. Krafan um aukinn meiri-
hluta við dómaraefnið felur í sér að viðkom-
andi einstaklingur verður að hafa víðtæka
skírskotun og mikla tiltrú.
Tillaga Samfylkingarinnar er okkar framlag
í þessa þörfu umræðu. Hún er ekki heilög kýr.
Skylda löggjafans er að ná breiðri samstöðu
um jafn dýrmæta stofnun og Hæstiréttur er.
Samfylkingin er reiðubúin til að leggja sitt af
mörkum til þess. Í samræmi við það viðhorf
varpaði ég fram þeirri hugmynd á Alþingi á
miðvikudag að í sumar myndu þingflokkarnir
setja á stofn starfsnefnd sem ynni að því að ná
víðtækri samstöðu um farsæla breytingu á
skipan manna í Hæstarétt. Þverpólitísk
starfsnefnd er góð leið til að verða við ábend-
ingum umboðsmanns Alþingis og til að skapa
frið um Hæstarétt.
amfylkingin hefur fyrir sitt
yti skýrar hugmyndir um
aða leiðir eru bestar til að ná
ssu marki. ‘
Höfundur er formaður Samfylkingarinnar.
itthvað sé til í þessu sjónarmiði, en vara við
era of mikið úr því. Menn eru sjaldnast
kir viðtakendur boða, heldur gera þeir upp á
i þeirra, jafnvel þegar þau koma öll úr einni
Einokun kommúnista á fjölmiðlum í Austur-
ópu áratugum saman breytti almenningi
sara landa síður en svo í kommúnista. Hitt
nnað mál, að maður, sem á blað, hefur vit-
ga betri skilyrði til að hafa áhrif á skoð-
myndun almennings en maður, sem ekki á
. Það heyrist líka betur í manni með sterkan
ðnema í hendi en manni, sem talar veikri
du. En þetta sjónarmið ræður ekki úrslitum
ga mér, þótt það hljóti að skipta máli.
, sem úrslitum ræður, er, að stærð íslenska
miðlamarkaðarins er lítt eða ekki breyt-
g, svo að vandinn leysist ekki með frjálsum
óðaviðskiptum og varla heldur með
niþróuninni. Nú stöndum við Íslendingar
mmi fyrir þeirri spurningu, hvort við viljum,
slenskur auðjöfur, Jón Ásgeir Jóhannesson,
ræður yfir mikilvægum mörkuðum öðrum
r sem hefðbundin rök frjálshyggjumanna
a vonandi, svo að vandinn leysist þar af sjálf-
sér), leggi líka undir sig fjölmiðlamarkaðinn
ðlist þannig veruleg áhrif á skoðanamyndun
ennings. Það er auðvitað aukaatriði í því
bandi, að þessi auðjöfur sætir nú bæði lög-
urannsókn og skattrannsókn og hefur dig-
arkalega í hótunum við þá, sem hann telur
i sína. En svarið við spurningunni blasir við:
si þess, að samkeppnin á íslenska fjölmiðla-
kaðnum takmarkast af stærð hans, er eðli-
að setja um það reglur, að einn aðili eigi
i marga og því síður alla þeirra 4–6 fjölmiðla,
komast sennilega fyrir á þessum markaði.
þessu viðfangi verður að benda á einn mun,
er á dagblöðum annars vegar og útvarps-
jónvarpsstöðvum hins vegar. Hann er, að
vakamiðlarnir verða að notast við rásir, sem
ð úthlutar. Ég er sjálfur þeirrar skoðunar,
tvarps- og sjónvarpsrásir ættu að vera í sér-
n og geta gengið kaupum og sölum eins og
ur auðskilgreinanleg verðmæti, sem skortur
er á. En sú skoðun mín breytir ekki þeirri stað-
reynd, að ríkið hefur slegið eign sinni á rásir
ljósvakans. Ætlast verður til þess af ríkinu, að
enginn einn aðili fái þessar rásir flestar eða allar
til afnota, heldur óskyldir aðilar í samkeppni
hver við annan. Og jafnvel þótt ljósvakinn væri
einkavæddur, eins og hægðarleikur er að gera,
væri skynsamlegt vegna eðlislægrar smæðar
markaðarins að setja um það reglur, að enginn
einn aðili geti eignast margar eða allar rásirnar.
Ég hef þó grun um, að tækniþróunin geri síðar
meir þessa sérstöku takmörkun um ljós-
vakamiðla að engu, alveg eins og einokun járn-
brautarkónganna hvarf, þegar bíllinn kom til
sögu.
V.
Frjálshyggjumenn eru tortryggnir á löggjöf til
lausnar öllum vanda. En allir aðrir en stækustu
stjórnleysingjar hljóta að viðurkenna, að lög
geta verið nauðsynleg til að greiða fyrir við-
skiptum og samkeppni. Mér er enn í fersku
minni, þegar ég sótti 1984 málstofu í Oxford-
háskóla með Robert Nozick, sem þá var pró-
fessor í Harvard-háskóla og hafði tíu árum áður
skrifað bráðsnjallt heimspekirit til varnar
frjálshyggju, Stjórnleysi, ríki og staðleysur (An-
archy, State, and Utopia). Hann sagðist koma
auga á þann annmarka á frjálshyggju okkar, að
hún gæti breyst í sérhyggju, en það gerðist,
þegar séreignarréttinum væri beitt gegn frels-
inu. (Nozick notaði orðin „libertarianism“ og
„propertarianism“ um frjálshyggju og sér-
hyggju.) Það gæti komið fyrir, þótt það væri
hvorki algengt eða líklegt, að handhafar eigna-
réttinda beittu þeim til að þrengja að mönnum,
sem þeir teldu óvini sína. Hvað yrði til dæmis
um mann, spurði Nozick, þar sem allt land væri
í eigu fárra manna, ef þessir fáu landeigendur
byndust samtökum um að meina honum að
ganga á landinu? Þá hlyti séreignarrétturinn að
víkja fyrir frelsinu. Frjálshyggjan mætti ekki
verða sérhyggja.
Frelsið er orðið tómt, ef það felur ekki í sér
áfrýjunarmöguleika. Frelsið er umfram allt
frelsi til að standa upp, taka hatt sinn og staf og
fara eitthvert annað. Frelsið er jafnan frelsi
andófsmannsins, eins og Rósa Lúxemborg benti
á í frægri gagnrýni á kenningu Valdimars Len-
íns. Frelsið er dreifing valdsins. Það er val um
marga kosti. Ef Jón Ásgeir Jóhannesson á alla
fjölmiðlana íslensku, hvar á þá sá að taka til
máls opinberlega, sem vill gagnrýna hann eða
fyrirtæki hans, Baug? Auðvitað ber að fara var-
lega í að leysa með löggjöf vanda einokunar, fá-
keppni og hringamyndunar. En eðlilegt hlýtur
að vera að dómi frjálshyggjumanna að setja um
það reglur, að á hinum smáa og lítt stækkanlega
íslenska fjölmiðlamarkaði geti einn aðili ekki átt
flesta eða alla fjölmiðlana og að ríkið skuli út-
hluta takmörkuðum rásum ljósvakans á þann
veg, að einn aðili fái þær ekki flestar eða allar til
afnota. Frjálshyggjumenn styðja frjálsa sam-
keppni, og slíkar reglur stuðla að henni. Frjáls-
hyggjan er ekki sérhyggja.
ppni og
um
Eðlilegt hlýtur að vera að
mi frjálshyggjumanna að
tja um það reglur, að á hin-
m smáa og lítt stækkanlega
enska fjölmiðlamarkaði geti
nn aðili ekki átt flesta eða
a fjölmiðlana.‘
Höfundur er prófessor í
stjórnmálafræði við Háskóla Íslands.
FÁTT bendir til annars, en að á
næstu vikum verði heimsmark-
aðsverð á olíu mjög hátt þar til
afdráttarlausar upplýsingar eða
yfirlýsingar koma fram frá
OPEC, samtökum olíufram-
leiðsluríkja, að olíuframleiðslan
verði aukin, að sögn Magnúsar
Ásgeirssonar hjá Olíufélaginu
hf.
Eins og fram hefur komið
hækkaði markaðsverð á olíu
skyndilega fyrir nokkrum dög-
um og fór verðið í 38,21 dollar
fatið og hefur ekki verið hærra í
14 ár.
Verðið er nánast
farið úr böndum
„Því miður sýnist mér að
verðið verði mjög hátt a.m.k.
fram eftir þessum mánuði.
OPEC-fundur verður haldinn í
byrjun júní og það þarf að koma
mjög afdráttarlaus yfirlýsing frá
OPEC um að þeir ætli að auka
olíuframleiðsluna, til þess að
verðið fari niður,“ segir Magnús.
Hann bendir á að Norðmenn
og Rússar vilji ekki fylgja
OPEC í að minnka framboð á ol-
íunni en staðan sé mjög slæm.
„Verðið er nánast farið úr bönd-
unum,“ segir hann.
Þegar heimsmarkaðsverð var
síðast jafnhátt og það er nú,
höfðu Írakar nýlega gert innrás
í Kúveit, þ.e. í september og
október árið 1990. Magnús
bendir á að síðan þá hefur verð-
ið aldrei orðið jafnhátt og það er
nú, jafnvel ekki árið 2003 þegar
það hækkaði verulega í kringum
innrásina í Írak. Meginskýring-
arnar eru, að sögn hans, þær að
ekki er nægilegt framboð af olíu
á heimsmarkaði miðað við eft-
irspurn og stöðugar skærur og
stríðsástand í Mið-Austurlönd-
um veki stanslaust ótta um að
aðdrættir olíu muni hugsanlega
truflast.
Hann bendir á að eftir miklar
sprengingar vegna sjálfsmorðs-
árása fyrir rúmri viku við olíu-
framleiðslumannvirki í Írak hafi
olíuverðið tekið kipp og hið
sama gerðist eftir árásirnar í
Madríd í mars.
Magnús segir skýringar á því
að olíu vantar inn á heimsmark-
að vegna ónógs framboðs m.a.
felast í því að olíu vanti inn á
stærsta olíumarkað í heimi,
Bandaríkjamarkað en þar sé nú
verið að byggja upp bensín- og
dísilbirgðir fyrir sumarið vegna
ferðalaga. Eftirspurn eftir bens-
íni þar er nú 5,3% meiri en á sl.
ári. Magnús segir að svar við
þeirri spurningu á því af hverju
ekki sé framleitt nóg bensín
vestra sé að leita í þeirri stað-
reynd, að í Bandaríkjunum hafi
engin ný olíuhreinsunarstöð ver-
ið byggð síðan árið 1976 og
blöndunarstöðvum hefur fækkað
úr 300 í um 140. Önnur stór
ástæða aukinnar eftirspurnar sé
sú staðreynd, að hagvöxtur í
Kína er nú nálægt 10% og þykir
mörgum þar á meðal þarlendum
stjórnvöldum meira en nóg um.
Talið sé að á næstu 20 árum
muni aukning eftirspurnar eftir
olíu í Bandaríkjunum verða um
1,5% á ári, en í Kína 5,3%.
Verðið yfir 30 dollurum
á tunnu í sex mánuði
Á árunum 2002 og 2001 var
meðalverðið á hráolíu um 25
dollarar á tunnu en undanfarna
sex mánuði hefur verðið verið
yfir 30 dollurum og mjög oft á
bilinu 33–34 dollarar.
Magnús kveðst ekki hafa trú á
að verðið fari upp í 40 dollara á
tunnu en margir nota það viðmið
þegar rætt er um hvort kreppu-
ástand sé yfirvofandi. „En þetta
er ekki góð staða,“ segir hann.
Spurður hvort verulegar líkur
megi telja á að OPEC-ríkin
ákveði í næsta mánuði að auka
framleiðsluna segist Magnús
ekki trúa öðru en svo muni
verða en þau muni áreiðanlega
draga þá ákvörðun í lengstu lög.
Reuters
Hugsanlegt er að OPEC-ríkin ákveði að auka framboðið í júní.
Heimsmarkaðsverð á olíu ekki verið hærra frá 1990
Allt útlit fyrir að hátt
verð haldist áfram
HLUTFALL eigna á móti
skuldbindingum hækkaði í öll-
um deildum hjá Lífeyrissjóði
starfsmanna ríkisins (LSR) og
Lífeyrissjóði hjúkrunarfræð-
inga (LH) á síðasta ári.
Tryggingafræðileg úttekt á
sjóðunum miðað við árslok 2003
leiðir þetta í ljós. Í árslok 2003
námu eignir B-deildar sjóðanna
tveggja 281,2 milljörðum króna
eða sem nemur 83,2% af skuld-
bindingum þeirra. Það sem á
vantar er á ábyrgð ríkissjóðs.
Í frétt á vefsvæði LRS,
www.lsr.is, kemur fram að nið-
urstaða úttektarinnar leiði í ljós
bætta tryggingafræðilega stöðu
sjóðanna. Hana megi rekja til
góðrar ávöxtunar sem og inn-
borgana frá ríkissjóði upp í
skuldbindingar sínar gagnvart
B-deild LSR og LH.
Hækkuðu um milljarð
umfram skuldbindingar
Áfallin skuldbinding A-deild-
ar Lífeyrissjóðs starfsmanna
ríkisins hækkaði um 30,4% og
var í árslok 2003 metin 28,1
milljarð króna. A-deild LSR er
stigasjóður og sjálfur ábyrgur
fyrir skuldbindingum.
Samkvæmt úttektinni jukust
núvirtar eignir A-deildar um 6,5
milljarða króna á seinasta ári,
námu 37,9 í lok ársins. Eignir
voru 34,8% umfram skuldbind-
ingu í lok 2003. Heildarstaða A-
deildar LSR er neikvæð um 4,1
milljarð króna. Eignir hennar
eru 2,8% lægri en heildarskuld-
binding.
Skuldbindingar B-deildar Líf-
eyrissjóðs starfsmanna ríkisins
hækkuðu um 17,6 milljarða
króna á síðasta ári og núvirtar
eignir hækkuðu um 18,7 millj-
arða. Eignirnar hækkuðu því
um 1,1 milljarð umfram skuld-
bindingar á árinu 2003. Hlutfall
eigna á móti skuldbindingu
hækkaði einnig, eða um 4,1%,
og var 38,8% í árslok.
Skuldbindingar sjóðs
þingmanna hækkuðu
Áfallin skuldbinding B-deild-
ar LSR nam alls 304,1 millj-
örðum í árslok 2003 og hækkaði
um 6,2%. Það er minnsta hækk-
un á skuldbindingum deildar-
innar í sjö ár, en á árinu 1997
hækkuðu skuldbindingar deild-
arinnar einungis um 3,9%, að
því er fram kemur á vefsvæði
LSR.
Þingmenn og ráðherrar hafa
frá áramótum greitt iðgjald til
A-deildar LSR en í kjölfar laga-
breytingar voru Lífeyrissjóður
alþingismanna og Lífeyrissjóð-
ur ráðherra lagðir niður. Skuld-
bindingar sjóðanna hækkuðu
um í kringum þriðjung á síðasta
ári. Nemur áfallin skuldbinding
Lífeyrissjóðs Alþingismanna 5,5
milljörðum króna, eða 32,3%
meiru en í lok árs 2002. Áfallin
skuldbinding Lífeyrissjóðs ráð-
herra var 1,1 milljarður í árslok
2003 og hækkaði um 28,3% á
árinu.
Áfallin skuldbinding Lífeyris-
sjóðs hjúkrunarfræðinga var í
árslok 2003 metin 33,8 millj-
arðar króna og hækkaði um
13,5% milli ára. Núvirtar eignir
sjóðsins samkvæmt trygginga-
fræðilegri úttekt námu 13,9
milljörðum og hækkuðu um
21,6% milli ára. Hlutfall eigna á
móti skuldbindingu hækkaði um
2,7% á árinu 2003 og var 41,2%
í árslok.
Sá hluti af skuldbindingum
lífeyrissjóðanna sem launa-
greiðendur eiga að standa undir
samkvæmt ákvæðum laga um
sjóðina var metinn 149,2 millj-
arðar króna í árslok 2003 eða
um 44,2% af skuldbindingu.
Tryggingafræðileg úttekt gerð á stöðu LSR og LH
Hlutfall eigna á móti
skuldbindingum hækkar