Morgunblaðið - 20.05.2004, Blaðsíða 39

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. MAÍ 2004 39
ÞAÐ BERST mikill
orðaflaumur og hávaði
út frá hinu háa Al-
þingi. Svo mikill há-
vaði og gífuryrði að
menn muna varla ann-
að eins. Þar standa í
broddi fylkingar „jafn-
aðarmenn“ og „vinstri-
menn“. Hvað skyldi nú
vera rætt? Er verið að
tala um ótrúlega auð-
söfnun fárra ein-
staklinga á stuttum
tíma? Er kannski verið
að berjast á hæl og
hnakka fyrir bættum kjörum fatl-
aðra eða sjúklinga? Er barist fyrir
betra jafnvægi í byggð landsins, at-
vinnu fyrir alla eða auknum fram-
lögum til þurfandi bræðra og systra
úti í heimi. Það væri ekki ónýtt fyr-
ir þessa hópa að hafa slíka bar-
áttumenn, en málefni þeirra allra
hefur borið á góma á þessu þingi
sem senn lýkur.
Nei, góðir hálsar. Nú er barist
fyrir því að ráðandi öfl á t.d. mat-
vörumarkaði, geti í krafti fyr-
irferðar sinnar á auglýsingamarkaði
og fjármagns, sölsað undir sig
meirihlutann af fjölmiðlum landsins.
Án þess að ég hafi nokkurntíma
gert miklar kröfur til viðkomandi
stjórnmálaafla, eða reiknað með
miklum afrekum af þeirra hálfu,
hefði ég aldrei trúað að þau væru
svona gjörsamlega gagnslaus.
Ríkisstjórnin hefur lagt fram
frumvarp sem skerðir möguleika
ráðandi markaðsaðila á eignarhaldi
á fjölmiðlum.
Einhverjar aðrar aðferðir segist
Samfylkingin hafa í pokahorninu,
en gefur ekki upp hvernig þær eru
útfærðar. Ástæðan er
sú að mjög erfitt er að
koma í veg fyrir mis-
notkun og tortryggni,
nema hafa skýrar regl-
ur um eignarhald.
Næstum allir hafa
sameiginlega hags-
muni með eigendum
þeirra fyrirtækja sem
þeir vinna fyrir. Ef
eigandi fyrirtækis
verður fyrir áfalli, þá
heggur það óhjá-
kvæmilega nærri þeim
sem vinna fyrir þennan
aðila, þótt það sé á öðru sviði. Gildir
einu hvort um er að ræða Norð-
lenska, Norðurljós eða Norðurleið,
svo dæmi séu tekin. Yfirleitt eru
þessi hagsmunatengsl til góðs og til
þess fallin að efla hagsæld. Þetta á
líka við um fjölmiðla, nema með
einni mikilvægri undantekningu, að
mínu mati.
Hið óbeina vald, sem gerir fjöl-
miðla að algerlega sérstæðum fyr-
irtækjum, er margvíslegt. Það kem-
ur m.a. fram í framsetningu frétta,
ljósmynda, auglýsinga, útbreiðslu
miðilsins og fleiri atriða. Þess vegna
er hættulegt ef stórfyrirtæki, sem
er markaðsráðandi á t.d. mat-
vörumarkaði, sé líka markaðs-
ráðandi á fjölmiðlamarkaði. Það
hefur óteljandi möguleika á að ýta
undir velgengni sína í gegnum
þessa fjölmiðla og vinna gegn sam-
keppni.
Til að minnka hættuna á hags-
munaárekstrum dugar ekki að
banna slíkt með innri reglum fyr-
irtækjanna eða eftirliti hins op-
inbera. Hinir sameiginlegu hags-
munir verða einfaldlega fyrir hendi
þar til höggvið hefur verið á eign-
arhaldið.
Ég kem ekki auga á það hvernig
þessi tilvonandi lagasetning kemur í
veg fyrir tjáningarfrelsi í landinu.
Engin hætta er á að allir þessir fjöl-
miðlar lognist út af þótt Norður-
ljósum verði gert að selja þá. Tján-
ingarfrelsinu stafar miklu meiri
hætta af einokun einkaaðila á fjöl-
miðlum sem ég held að allir frels-
isunnandi menn hljóti að átta sig á.
Orðaflaumur og hávaði
Elvar Eyvindsson skrifar um
það sem er að gerast á Alþingi ’Nú er barist fyrir þvíað ráðandi öfl á t.d. mat-
vörumarkaði, geti í
krafti fyrirferðar sinnar
á auglýsingamarkaði og
fjármagns, sölsað undir
sig meirihlutann af fjöl-
miðlum landsins. ‘
Elvar Eyvindsson
Höfundur er bóndi á Skíðbakka 2 í
Austur-Landeyjum. elvarey@eyjar.is
Sængurfataverslun,
Glæsibæ • Sími 552 0978
Sængur, koddar
og dýnuhlífar
„AÐFÖR að þingræðinu“ kallaði
Björn Bjarnason, dómsmálaráð-
herra okkar, sjálfstæðan málskots-
rétt forseta Íslands í
umræðunni sem
spannst eftir heima-
stjórnarafmælið. Þá
staðhæfingu studdi
dómsmálaráðherra
rökum sem vísuðu til
þess að „þingræði“
merkti að ekkert vald
væri æðra valdi Al-
þingis. Forseti Al-
þingis Halldór Blön-
dal tók í sama streng
í fréttum á Stöð 2
föstudaginn 14. maí
sl.
Þegar hugtakið
„þingræði“ er notað
af lærðum mönnum á
ráðaherrastóli eins og
það merki að þingið
sé æðsta vald þjóð-
arinnar, þá er það
einfaldlega rangt.
Þingræði merkir að-
eins að ríkisstjórn er
háð því að vera varin vantrausti á
þingi. Ekkert annað en það (sjá
orðabók Menningarsjóðs). Minna
má á að í Bandaríkjunum er ekki
þingræði, þó þar sé tvímælalaust
lýðræði. Æðsta vald þjóðarinnar
er lýðræðið og þjóðin sjálf. Til að
fara með löggjafarvaldið fyrir okk-
ur sem aftur setur dómsvaldi og
framkvæmdavaldi reglur, veljum
við forseta og Alþingi í lýðræð-
islegum kosningum. Forseti og Al-
þingi fara saman með löggjaf-
arvaldið samkvæmt stjórnarskrá,
líkt og tvö dómstig fara með dóms-
valdið og að þingræði merkir ein-
mitt að ríkisstjórn er háð trausti
Alþingis til að fara með fram-
kvæmdavaldið.
Þessar tvær stofnanir forsetinn
og Alþingi sem saman fara með
löggjafarvaldið eru þannig æðstu
valdastofnanir okkar og eiga sam-
an að tryggja rétta meðferð valds
„lýðsins“ sem lýðræði vísar til. Al-
þingi er fjölskipað stjórnvald þar
sem enginn einn maður hefur neitt
vald einn og sér, en saman hafa
þingmenn m.a. vald til að setja lög.
Þjóðkjörinn forsetinn okkar, hefur
í reynd ekkert frumkvæðisvald, en
hefur neitunarvald um ákvarðanir
Alþingis og aðkomu að ríkisstjórn-
armyndun. Öfugt við þingmenn fer
hann einn með vald sitt.
Treysti forseti sér ekki til að
undirskrifa lög er endanlegu sam-
þykki eða synjun með því skotið til
lýðræðislegrar ákvörðunar þjóð-
arinnar, sem er æðsta valdið.
Þetta vald forseta hefur líka fæl-
ingaráhrif þ.e. að ólíklegra er að
reynt sé að koma í gegnum Al-
þingi lögum sem brjóta gegn þjóð
og lýðræði, en annars væri. Taka
má líkingu af varnarliðinu á Mið-
nesheiði. Þó að varnarliðið hafi
ekki þurft að berjast í 60 ár er
ekki þar með sagt að vera þess á
landinu hafi verið tilgangslaus.
Þetta er afar rökrétt og nátt-
úrulegt kerfi í anda góðra stjórn-
unar- og stjórnsýsluhátta um að
alltaf sé til staðar tvö-
falt ákvörðunarvald
„check and balances“
– „eftirlit og aðgát“.
Allt stjórnkerfi Banda-
ríkjanna byggist t.d. á
slíkum hugmyndum. Í
raun eru rökin fyrir
slíku kerfi þau sömu
og að náttúran notast
við tvöfalt litn-
ingakerfi í þróuðum
lífverum. Hvarvetna
sannar það gildi sitt
fyrr eða síðar.
Þar sem hér er
þingræði þ.e. rík-
isstjórn er háð því að
vera varin vantrausti á
Alþingi getur hvorki
ríkisstjórn né oddviti
hennar farið með
þetta tiltekna vald for-
seta. Ekki bætir held-
ur úr skák að ráð-
herrar eru nær
undantekningalaust einnig þing-
menn.
Af eðli máls leiðir að forsetinn
verður aldrei vanhæfur til að synja
lögum undirskriftar því með synj-
un sinni vísar hann máli frá sér til
æðsta valdsins í lýðræðisríki, þ.e.
til „lýðsins“. Ef reglur embættis-
manna og dómara um hæfi og van-
hæfi væru yfirfærðar á þjóðkjör-
inn forsetann okkar væru það rök
sem styddu ákvörðun um að for-
setinn vísaði máli til þjóðarinnar
en ekki gegn því. Slíkar reglur
tækju þá að sjálfsögðu einnig og
miklu fremur til handahafa for-
setavalds, sem ekki eru þjóð-
kjörnir til þess hlutverks.
Almennt fela slíkar reglur í sér
að þeir sem hafa komið að ákvörð-
un máls á fyrri stigum eru van-
hæfir til að fjalla um þau á næsta
stigi. Það væri því spurning hvort
forsætisráðherra og forseti Alþing-
is væru nokkru sinni hæfir við
staðfestingu laga?
Allar vangaveltur um hæfi og
vanhæfi við staðfestingu laga ættu
því að leiða til þess að handhafar
forsetavalds beittu ekki staðfest-
ingavaldi forseta nema í ýtrustu
neyð. Það að þeir geri það án hiks
í hvert sinn sem forseti okkar
bregður sér af bæ brýtur í bága
við allar helstu grundvall-
arhugmyndir um nútímastjórn-
skipun, hugmyndir um „eftirlit og
aðgát“.
Ef til vill er nauðsynlegt að
staðfesta þá stjórnskipun lýðveld-
isins Íslands sem hér er lýst, með
raunverulegu úrlausnarefni þar
sem á hana reynir. Til þess virðist
fjölmiðlafrumvarpið nokkuð vel
fallið.
Þingræði eða
lýðræði
Helgi Jóhann Hauksson
skrifar um stjórnarfar
Helgi J. Hauksson
’Af eðli málsleiðir að forset-
inn verður aldr-
ei vanhæfur til
að synja lögum
undirskriftar. ‘
Höfundur er stjórnmálafræðingur.
Laust er til umsóknar starf lektors í viðskiptaskor
viðskipta- og hagfræðideildar. Starfið er á sviði
reikningshalds og endurskoðunar.
Umsækjendur þurfa að hafa cand. oecon. próf
í reikningshaldi og endurskoðun eða hafa lokið
öðru sambærilegu námi og frekara nám á
meistara- eða doktorsstigi er æskilegt. Þá er
æskilegt að umsækjendur hafi reynslu af kennslu
í reikningshaldi og/eða endurskoðun á háskóla-
stigi og reynslu af starfi við reikningshald og/eða
endurskoðun. Til greina kemur að ráða fleiri en
einn umsækjanda og hvort heldur að ráða í
hlutastarf eða fullt starf, tímabundið eða ótíma-
bundið.
Við ráðningu verður miðað við, að sá er starfið
(störfin) hlýtur falli sem best að aðstæðum og
þörfum skorarinnar. Stefnt er að því viðkomandi
hefji störf á tímabilinu frá 1. ágúst 2004 til 1.
janúar 2005, eftir samkomulagi.
Um hæfi umsækjenda og meðferð umsókna fer
eftir ákvæðum laga um Háskóla Íslands nr.
41/1999 og reglugerðar um Háskóla Íslands nr.
458/2000. Umsókn þarf að fylgja greinargóð
skýrsla um vísindastörf umsækjanda, rannsóknir
og ritsmíðar (ritaskrá), svo og yfirlit um námsferil
og störf (curriculum vitae) og eftir atvikum
vottorð. Með umsókn skulu send þrjú eintök af
vísindalegum ritum og ritgerðum, birtum og
óbirtum, sem umsækjandi óskar eftir að tekin
verði til mats. Þegar höfundar eru fleiri en um-
sækjandi skal hann gera grein fyrir hlutdeild
sinni í rannsóknum sem lýst er í ritverkunum.
Æskilegt er að umsækjendur geri grein fyrir því
hverjar rannsóknarniðurstöður sínar þeir telja
markverðastar. Ennfremur er óskað eftir greinar-
gerð um þær rannsóknir sem umsækjandi vinnur
að og hyggst vinna að verði honum veitt starfið
(rannsóknaráætlun) og þá aðstöðu sem til þarf.
Loks er ætlast til þess að umsækjandi láti fylgja
með umsagnir um kennslu- og stjórnunarstörf
sín eftir því sem við á.
Laun lektora eru skv. kjarasamningi Félags
háskólakennara og fjármálaráðherra og raðast
starf lektors í launaramma B.
Umsóknarfrestur er til 16. júní 2004 og skal um-
sóknum skilað í þríriti til rannsóknasviðs Háskóla
Íslands, Aðalbyggingu, við Suðurgötu, 101 Reykja-
vík. Öllum umsóknum verður svarað og um-
sækjendum tilkynnt um ráðstöfun starfsins þegar
ákvörðun hefur verið tekin.
Nánari upplýsingar gefur Gylfi Magnússon for-
maður viðskiptaskorar í síma 525 4572, netfang
gylfimag@hi.is.
Við ráðningu í störf í Háskóla Íslands er tekið
mið af jafnréttisáætlun skólans.
VIÐSKIPTA- OG HAGFRÆÐIDEILD
LEKTOR Í REIKNINGSHALDI OG ENDURSKOÐUN