Íslendingaþættir Tímans - 07.09.1968, Blaðsíða 17

MINNINC
Þorkell Guðbrandsson
Þriðjudaginn 6. ágúst síðastl.
var gerð frá Fossvogskirkju útför
Þorkels Guðbrandssonar, en hann
Ihafði andazt 28. júlí. — Með hon-
Um er horfinn seinasti heimamað-
urinn á Staðastað í tíð Ragnheið-
ar Pálsdóttur og séra Þorkels Eyj-
ólfsonar, en hann var prestur þar
ó árunum 1875—1860.
Þorkell Guðbrandsson var fædd
ur að Búðum á Snæfellsnesi 28.
nóvember 1880. Móðir hans var
Guðbjörg Vigfúsdóttir frá Kálfár-
völluim í Staðarsveit. Föðurafi Guð
bjargar var Vigfús á Hraunhafnar-
tanga, en langafi hennar Vigfús
er fyrst bjó á Akri í Staðarsveit
og síðar í Háagarði. Þar með þrýt
ur þessi snæfellski ættbogi í karl-
legg, því að faðir Vigfúsar í Háa
garði var Hákon Þorláksson frá
Stóruborg í Víðidal. Hákon flutt-
ist vestur á Snæfellsnes um miðja
18. öld og kvæntist konu, er hét
Guðrún Halldórsdóttir. Þau
bjuggu fyrst í Syðri-Görðum í Stað
arsveit, en síðar að Þorgeirsfelli.
Hákon andáðist á Hraunsmúla
1784. Foreldrar Hákonar voru Þór
dís Björnsdóttir og Þorlákur Guð-
mundsson á Stóruborg. Er Þor-
minnisvarða í íslenzkri tón'listar-
sögu. Hin ljúfi listamaður var
lagður í íslenzka mold. Kór hans
söng hann að síðustu inn í þá
Paradís, sem hann hafði svo títt
látið prisa í söng og hljóðfæra-
slætti. Minningasjóðurinn sem
Þjóðleikhúskórinn stofnaði um
bann ber vott um þá ást og virð-
ingu er hann naut. Og kórinn var
ekki einn um það. Þjóðin öll harm-
aði andlát þessa hámenntaða lista-
man/ms, sem vakti aðdáun allra er
tii þekktu. Þegar ég því lít yfir
ævibraut dr. Urbancic hér á landi
minnist ég hans ekJki einasta sem
listamanns, heldur líka sem frá-
bærs drengskaparmanns sem vann
h'ljóður sín mikiiu verk, hins trú-
rækna Ijúflings og sanna vinar.
Slíkra manna er gott að minnast.
Þorstebm Sveinsson.
láksnafnið títt í þeirri ætt, því að
faðir Guðmundar var Þorlákur,
sonur Þórðar Þorlákssonar á Marð
arnúpi, bróður Guðbrands Bisk-
ups. — Kona Guðmundar Þorláks
sonar á Stórúborg var snæfellsk,
Hólmfríður, dóttir Jóns Illugason-
ar og Hallvarar Jónsdóttur úr Ein-
arslóni undir Jökli. Hallvör var al-
systir Þorgils lögréttumanns á
Brimilsvöllum. — Kona Hákonar
Þorlákssonar á Þorgeirsfelli var\
Ingibjörg Vigfúsdóttir, og virðist
ætt hennar einkum úr Miklaholts-
hreppi og i henni margt Vigfúsa.
Kona Vigfúsar á Kálfárvöllum,
móðuramma Þorkels, var Elín
Gísladóttir, en móðir Vigfúsar á
Kálfárvöllum var Þorbjörg, dóttir
Solveigar jónsdóttúr og Jóns Magn
ússonar í Krossabúð í Staöarsveit.
Ráða má af því, sem nú hefur
stuttlega verið á stiklað, að því
er varðar móðurætt Þorkels, að
hún er aðallega snæfellsk, og gæt-
ir þar mest Staðsveitunga. — Um
föðurætt hans gegnir öðru máli,
þar eru þræðirnir dreifðari svo
sem oft vill verða þar sem presta-
blóð er ýkja áberandi. Ekki er of-
mælt, að svo sé í beinan föður-
legg Þorkels, því að í tíu ættliði
frá föður hans að telja voru sjö
prestar. Af þeim þjónuðu þrír um
Iengri eða skemmri tíma brauð-
um á Snæfellsnesi eða við Breiða-
fjörð.
Guðbrandur, faðir Þorkels, var
eitt af tíu börnum Ragnheiðar
Pálsdóttur og séra Þorkels Eyjólfs
sonar, er upp komust. Eigi þykir
ástæða til þess að víkja hér að
ættum þeirra hjóna, því að frá
þeim er víða greint, m.a. í ágæt-
um æviþætti, sem dr. Jón þjóð-
skjalavörður reit um föður sinn
og nýverið hefur verið endurprent
aður í ritinu Merkir íslendingar.
Presthjónin á Staðarstað tóku
tvö barnabörn sín í fóstur og var
Þorkell annað þeirra. Þótt hann
væri eiigi nema.á 12. ári, er leiðir
hlutu að skilja með þeim og hon-
um til fulls, taldi Þorkell sig hafa
fengið hjá þeim heimanesti, er
hann hefði búið að alla tíð og gæti
seint fulliþakkað. Aldrei minntist
Þorkell svo á dvöl sína á Staðar
stað, að ekki gætti mikillar hýru
í svipbrigðum hans og máli. —
Eftir að séra Þorkell var látinn
og Ragnheiður ekkja hans komin
til dóttur sinnar og tengdasonar í
Stykkishólmi, átti Þorkell heimili
um skeið hjá hjónunum Guðrúnu
Bjarnadóttur og Magnúsi Einars-
syni á ÖLkeldu. Þaðan fluttist hann
16 ára gamall til foreldra sinna,
en þau höfðu þá fyrir nokkru
sezt að í Ólafsvík. Börn Guðbjarg-
ar og Guðbrands urðu tíu, og náðu
átta þeirra fullorðinsaldri. Hin
næstu ár vann Þorkell hjá foreldr-
um sínum, enda var þungur róður
þeirra og honum umhugað að
létta undir með þeirn. — Ólsarar
áttu þá sem reyndar fyrr og síö-
ar nálega allt sitt undir björginni
úr sjónum og sjómennskan lét
Þorkeli vel. Þegar hann hafði fyrst
kynni af sjósókn Ólsara, voru stór-
skipin, en svo nefndust tólfrónir
teinæringar, nær því öll úr sög-
unni, bæði í Ólafsvík og á Sandi.
Á verfcíðinni 1898 reri Þorkell þó
á einu slíku, er Sæmundur hét og
var nafnkunnugt um allan Breiða
fjörð. Á því voru þá enn tvö þver-
segl, en það var líka í síðasta sinni
sem skipi með þeim seglabúnaði
var róið til fiskjar undir Jökli.
Þau þáttaskil voru að vísu mark-
verð á sinn hátt, en Þorkell átti
eftir að verða viðriðinn önnur, sem
voru sýnu umtalsverðari.
Fyrsta íslenzka vélbátnum var
haldið til fiskjar á vertíð veturinn
1903 og gerður út frá ísafirði og
Bolungarvík. Þau tíðindi spurðust
fljótt og víða um íslenzkar ver-
stöðvar, hversu útgerð þessa báts
hafði lánazt vel, og munu lands-
menn vart í annan tíma hafa orð-
ið jafn viðbragðsskjótir sem þá, að
reyna að öðlast hnoss vélaaldar.
Haustið 1903 fór Þorkell til Reykja
víkur ásamt Guðbjarti Kristjáns-
syni, síðar bónda á Hjarðarfelli,
og tveim mönnum öðrum. Erindið
var að fá smíðaðiiB vélbát. Bjarni
ÍSLENDINGAÞÆTTIR
17