Heimilistíminn - 14.04.1977, Blaðsíða 5

Heimilistíminn - 14.04.1977, Blaðsíða 5
Oft er i heimildum ruglaö saman kveö- skap Þóröar á Strjúgi og Páls lögmanns Vldalins, og er erfitt aö greina, hvaö er eftir hvorn. Svo er oft meö lausavisur is- lenzkar og er þaö vel og eykur hrif þeirra og nautn þeirra er kunna aö njóta þeirra og nema. 3 Þóröur skáld á Strjúgi var frumlegur i kveöskap sinum og ljóörænn. Taliö er, aö hann hafi fyrstur ort undir hringhendum hætti, en þaö afbrigöi ferskeytlunnar varö langvinsælast form hennar, og náöi mestri hylli skálda, sérstaklega alþýöu- skáldanna, og siöar þjóöskálda. Siguröur Breiöbjörð og Þorsteinn Erlingsson geröu hringhenduna aö islenzkasta listformi I skáldskap þjóöarinnar, og eru margar hringhendur þeirra meö þvi fegursta, er ort hefur verið á islenzka tungu. Skáldskapur Þóröar á Strjúgi, er um margt algjör andstæöa þess skáldskapar, ervaröveitzthefurfrá 16. öld.sökum ljóö- rænnar mýktar og heillandi leikandi kveöandi. Mál hans er ómengaö alþýöu- mál, fellt i stuöla og höfuöstafi af mikilli smekkvisi og kynngi, — og þó langtum fremst seiðandi töfrum eins og bezt getur oröiö i kveöskap. Hann er andstæöa margra skálda siöaskiptaaldarinnar, sér- staklega sálmaskáldanna, sem mörg voru klúöursleg og notuöu útlend orö af litilli kunnáttu og smekkvisi. Þóröur á Strjúgi orti nokkra timur og eruþær velkveönar. Hann orti Fjósarimu og er þaö skoprima, I svipuöum anda og Skiöaríma. Hann kennir fræga kappa for- tiðarinnar viö fjós á spaugilegan hátt. Þar segir: Þórður hreöa þegna vo þessi bjó á Ósi, breytti aldrei bóndinn svo, aö berja menn I fjósi. Karlamagnús keisari dýr kenndi trúna hreina, aldrei hann fyrir aftan kýr orustu háöi neina. Rollant hjá meö Dýrumdal, drjúgum vakti hildi, bardaga 1 baulusal byrja aldrei vildi. Varðveittar eru eftir Þórö á Strjúgi Roll- antsrimur og Valdimarssrimur, og ef til vill fleiri. Sagt er, aö þegar Þóröur orti Rollantsrimur hafi hann veriö kominn á efri ár, og hafi veriö oröið veikur. Dóttir hans Rannveig tók sig til og orti sextándu rimuna. Þegar faöir hennar kom aftur á fætur varö hann var þess, og þótti riman vel ort. Hann reiddist henni og sló hana utanundir. Til er eftir Þórð skáld tóustefna, og minnir mjög á kraftakveöskap, en þaö var talsvert algengt fyrr á öldum, aö skáld stefndu tóunni og þaö gjarnan í ljóö- um, þegar hún haföi ráöizt á fé þeirra. Frægasta dæmiö um sllkt er um Hallgrfm prest Pétursson i Saurbæ á Hvalfjaröar- strönd. Þóröur á Strjúgi liföi á erfiöum timum í sögu lands og þjóöar. Um hans daga breyttist veðurfar mjög til hins verra, varö kaldara og snjóar uröu þyngri um vetur. Þetta hafði geigvænlegan vanda I för meö sér fyrir fátækari bændur lands- ins og fóru margir þeirra á vergang. Þetta hefur aö sjálfsögöu mótaö lifsviö- horf Þóröar. Hann horti aldarhátt, sem er vel ortur. Þar er þetta stef í: Reyndar veröur stutt stund aö standa náir tsland. 4 Eitt sinn var Þóröur á Strjúgi á feröa- lagisuöur I Borgarfiröi Hann gisti I Reyk- holti hjá séra Jóni Einarssyni presti þar og konu hans, Guöriöi Siguröardóttur. Dóttir prestskonunnar geröi spé aö Þóröi og varö hann var viö þaö. Hann orti um hana visu i heift, og baö, aö hún skyldi aldrei þrifast I Borgarfirði. Þegar prestur og kona hans fregnuöu, hvaö gerzt haföi, báöu þau Þórö aö taka aftur ákvæöi vfs- unnar eða yrkja eitthvaö til bóta fyrir stúlkuna. En hann kvaöst ekki geta gert þaö. En ráölagöi þeim, aö hún flyttist I fjarlægt héraö og festi þar ráö sitt. Svo varö. Um daga Þóröar á Strjúgi sóttu Lang- dælir kaupstað til Höfðakaupstaðar, og var þaö auövitaö langur og erfiöur kaup- staðarvegur. Eitt sinn var Þóröur skáld staddur þar i búö kaupmanns, og varö þess var aö vegiö var af honum, en hann gat ekki hent reiöur á þaö til leiöréttingar. Hann sneri sér þá aö kaupmanni og mælti: „Geföu mér 1 staupiö úr ámunni þarna.” Kaupmaöur mælti: „Fjandinn hafi þann dropann, sem i henni er." Þá kvaö Þóröur og varð þar ákvæöi af ljóöum hans: „Krefst ég þess af þér, sem kaupmaöur gaf þér, kölski og fjandi, i ámuna faröu óstöðvandi, og af henni hrintu hverju bandi.” Sprakk þá áman, og innihald hennar flaut niöur á búöargólfiö og varö engum að notum. Þóröur gekk út viö svo búiö. Þegar hann kom út sá hann aö skip lá al- búiö á höfninni. Hann var I heiftarhug og kvaö: „Kristur minn fyrir kraftinn þinn, kóngur himins frægi: gefðu þann vind á græöishind, að gangi allt úr lagi.” Sumir segja, aö Þóröur hafi þegar iör- ast oröa sinna og ummæla ljóösins, og viljaö gera úrbót: „Kristur minn fyrir kraftinn þinn, kóngur himins og láða: geföu þann vind á græöishind, að gott sé viö að ráöa.” En veöriö gekk á ekki aö siöur. Þá er mælt, aö Þóröur hafi mælt: „Sliks var von, þvi ekki gat ég beöiö þeim dönsku hundum góös meö eins heitum huga, og ég biö þeim iils.” En ekki er sagan öll. Þóröur lenti sjálf- ur I illviðrinu á heimleiö. Hann var rið- andi og var vinnumaöur hans með honum. Var illfært vegna veöurs, og tók fylgdar- maöur Þóröar aö kvarta og taldi þá vera í bráöri lifshættu. Þá kvaö Þórður: Þó slipist hestur og slitni gjörö, sléttunum ekki kviddu. Hugsaðu hvorki um himin né jörö, en haltu þér fast og riddu. Vinnumaöurinn talaöi ekki meira um veöriö og héldu þeir áfram og náöu heim farsællega. Þaö skal tekiö fram, aö sum- staöar er þessi visa eignuö Páli lögmanni Vidalin. 1 þessum kraftavisum Þóröar á Stjúgi, koma greinilega fram höfuöeinkenni f álaga- og kraftakveöskaparins. Krafta- skáldin sneru sér ekki beint til kölska, nema þá af ástæöu, eins og I visunni um ámuna, þar sem kauprhaöurinn haföi beinilnis gefiö honum viniö. Þau sneru sér beint gil guödómsons til fulltingis eins og i heitiri bæn. Þau settu þvi ekki sáluhjálp slna i hættu eins, og þeir, sem frömdu galdur. Þessi skil koma greinilega fram I Islenzkum kraftavisnakveöskap eftir siöaskiptin. 5 Þóröurskáldá Strjúgi notaöi náðargáfú sina, kraftaskáldskapinn, til fremur meinlausra verka. En þó eru undantekn- ingar frá þvi. Hann lenti i óvináttu viö annaö kraftaskáld, Hall Magnússon frá Reykjum i Tungusveit, er oft var nefndur Rimna-Hallur, skáldgottog dreglumaöur mikill. Hallur var af þekktum ættum. Móöir hans var Sigrlður dóttir Akra Grims lögmanns Jónssonar. Þaö er vitaö aö sannferöugum heimild- um, aö þeir kváöust á Þóröur og Hallur með þeim árangri, aö Þóröur kvaö auönu- leysi á Hall, en Hallur holdsveiki á Þórö. Þórður gat kveöiö hoidsveikina af sér hálfum, en lengra komst hann ekki. Talið er, aö hann hafi dáiö úr þessari veiki. Heimildin fyrir þessu er I riti séra Guö- mundar prests Einarssonar á Staöastaö á Olduhrygg i riti hans, er hann ritaöi um galdur og ber þetta furöulega nafn: „Litil hugrás yfir svik og vélræöi djöfulsins, sem stundum gengur réttur, stundum hlykkjóttur til aö spilla mannkynsins sáluhjálp”. Þar segir prestur meöal ann- ars: „Hver auönuleysi Halls Magnúson- ar norölenzka og vanheilsa Þóröar á Strjúgi tilbúiö hafi, þaö birtist þá Kristur 5

x

Heimilistíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimilistíminn
https://timarit.is/publication/304

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.