NT - 26.04.1984, Blaðsíða 14

Fimmtudagur 26. apríl 1984 14
GEISLAVIRK EFNIÁ ÍSLJ
- Eftirlit með umhverfisgeislun, handahófskennt segir Garðar Mýrdal eðlisfra
Landspítalanum ■ Okkurvantarallaaðstöðutilrannsókna,segirSigurður M.M
yfirmaður Geislavarnardeildar Hollustuverndarinnar ■ Deilur um NATÓ og Vari
í vegi fyrir raunverulegum almannavörnum gegn kjarnorkuvá, segir Guðjón P(
Almannavörnum ríkisins.
■Nýlega bárust fréttir af því að mælst hafði aukin
geislavirkni í Austur-Grænlandsstraumnum. sem rakin
væri til mengunar frá kjarnorkuveri á Bretlandseyjum.
Þessi frétt hefur orðið mörgum áhyggjuefni, endaleiðir
hún hugann að þeirri hættu sem Islendingum kann að
stafa af geislun sjávar. En hvað vitum við sem
byggjum afkomu okkar á sjávarafla um þessi mál?
Hvernig er meðferð þessara efna háttað hér á landi og
hvaða eftirlit höfum við með geislavirkni í umhverfi
okkar. Þetta eru örfáar þeirra spurninga sem vakna.
Því miður bendir margt til þess að Islendingar hafi
ekki sinnt rannsókn þessara mála eins og efni og
ástæður væru til. „Eftirlit með umhverfisgeislun hefur
verið handahófskennt hér á landi, segir Garðar Mýrdal
eðlisfræðingur við Landsspítalann. „Hjá okkur vantar
alla aðstöðu til rannsókna, segir Sigurður M. Magnús-
son eðlisfræðingur, forstöðumaður þeirrar deildar Holl-
ustuverndar ríkisins sem heitir Geislavarnir ríkisins.
Auk hans starfar einn annar maður á þessari deild. Það
segir sína sögu.
Geislavirknin
mest á íslandi
Á sjötta og sjöunda áratugnum
þegar tilraunir með kjarnorku-
sprengingar í andrúmsloftinu
fóru fram var fylgst nokkuð
reglulega meðgeislavirku úrfelli
á íslandi. Árið 1968 kom út
skýrsla um geislavirkt úrfelli á
íslandi. I’ar var greint frá niður-
stöðum mælinga sem gerðar
höfðu verið á tæplega tíu ára
tímabili hér á landi, til ársloka
1967. Par kemur meðal annars
fram að þrátt fyrir að mælingar
sýni minna af geislavirkum efn-
um í andrúmslofti og regnvatni
við Reykjavík en til dæmis í
Danmörku, þá mælist mun
meira af þessum efnum í mjólk
og kjötvöru hér á landi en í
nágrannalöndunum. Þau efni
sem mæld voru eru Strontíum-
90 ogCesín-137. Þettaeru með-
al þeirra efna sem mönnum eru
talin stafa hvað mest hætta af,
vegna þess að þau hafa mjög
svipaða eiginleika og tvö efni
sem nauösynleg eru mannslík-
amanum, en það eru kalsín og
kalín.
Árið 1963 mældust þessi efni
sem hér segir í mjólk á Selfossi,
í Noregi, Danmörku og Eng-
landi. Magn efnanna er örlítið
en það er mælt í einingum pci í
hverjum liter.
Handahófs-
kenndar mælingar
Starfsmenn á eðlis og tækni-
deild og á ísótóbadeild Lands-
pítalans eru meðal þeirra ís-
lendinga sem daglega vinna með
geilsavirk efni. Cobolttækin
sem notuð eru við krabbameins-
lækningar innihalda geislavirk
efni. Einnig radíumnálar sem
sömuleiðis eru notaðar við
■ krabbameinsrannsóknir. Garð-
ar Mýrdal einn eðlisfræðing-
anna sem vinna á Landsspítal-
anum segir lítið sem ekkert
vitað um umhverfisgeislun hér
á landi. „Mælingar á geisla-
virkni í umhverfinu hafa verið
handahófskenndar hérna, síðan
þeim var hætt uppúr 1967. „Það
er verið að tala urn að mælst hafi
aukin geislavirkni í Austur-
Grænlandsstraumnum. Enhvað
vitum við um fiskinn sem syndir
í þessum straumi? Mér vitan-
lega hefur ekki verið fylgst með
því hvort í honum mcgi finna
aukningu geislavirkra efna,"
segir Garðar Mýrdal.
Hann bendir á að nauðsynlegt
sé að menn viti hvert magn
geislvirkra efni sé í umhverfinu
undir eðlilegum kringumstæð-
um, svo greint verði þegar
eitthvað fer úrskeiðis. „Norð-
menn brenndu sig á þessu gagn-
strontíum-90 cesín-137
Mjólkurbú Flóamanna
Noregur
Danmörk
England
pci/líter pci/líter
51 528
40 230
14 27
14 46
Skýrslan um þessar mælingar
er rituð af þeim Guðmundi S.
Jónssyni hjá Geislavörnum
ríkisins, nú forstöðumanni eðl-
is- og tæknideildar Landsspítal-
ans og þeim Braga Árnasyni og
Páli Theodórssyni hjá Raunvís-
indastofnun Háskólans. Eftir að
tilraunir með kjarnorkuvopn í
andrúmslofti lögðust af hrað-
minnkaði innihald þessara efna
í andrúmsloftinu og þarmeð í
matvælum. Engu að síður var
haldið áfram að fylgjast með
því víða erlendis, en hér á landi
var þessum rannsóknum hætt.
vart Bretum, þegar umræðan
um súrt regn og afleiðingar þess
hófst fyrir alvöru. Menn telja
að talsvert af því súra regni sem
fellur til jarðar í Skandinavíu
eigi rætur að rekja til loftmeng-
unar frá breskum iðjuverum.
Þegar Norðmenn fóru að kvarta
undan þessu við Breta og sýndu
þeim mælingar sem þeir höfðu
gert í Noregi var því svarað til
að ekki væri hægt að sýna fram
á að þessi súra rigning væri
eitthvað nýtt eða óvenjulegt i
Noregi. Samfelldar mælingar
skorti.“
uppi fótur og fit meðal umhverf-
isverndarmanna þegar fréttist
að skip væri á leið frá Bretlandi
með farm af geislavirkum úr-
gangi frá sjúkrahúsum sem
sökkva átti í hafið.
Garðar Mýrdal telur að þá
hafi sjúkrahúsin verið notuð
sem skálkaskjól. Staðreyndin
væri sú að geislavirkur úrgangur
frá sjúkrahúsum væri aðeins
örlítið brot af því sem til félli í
iðnaði. Hins vegar hentaði
ágætlega að kalla geislavirk
efni, sjúkrahúsúrgang, þegar
sökkva ætti þeim í hafið, vegna
þess að almenningur hefði sam-
úð með þeirri vinnu sem þar
færi fram.
■ Handan veggsins er Kóbalt
stutt er síðan skipt var um kóbalt í
tóku að sér að koma efninu sem
var því flutt úr landi.
tæki Landspítalans. Tiltölulega
tækinu. Seljendur nýja kóbaltsins
skipt var út fyrir kattarnef. Það
68-skýrslan átti
að leiða til
frekari rannsókna
„Ég tel að skýrslan sem þein
Guðmundur S. Jónsson, Bragi
Árnason og Páll Theodórsson
sömdu 1968 hefði átt að verða
hvatning til frekari rannsókna.
Erlendis, til dæmis í Svíþjóð,
var haldið áfrani að fylgjast
með þessu þrátt fyrir að tilraun-
um með kjarnorkusprengingar
í andrúmslofti væri hætt og
strontíum og cesín í andrúms-
lofti minnkaði. Hér á landi
höfðu þessar rannsóknir fyrst
og fremst verið framkvæmdar
vegna áhuga þessara vísinda-
manna. Ekki var gert ráð fyrir
t'járveitingu til þeirra heldur var
rannsóknin fjármögnuð af
stofnunum þessara manna. Upp
úr 1967 lögðust þær af í öllum
aðalatriðum, alla vega hefur
þeim ekki verið haldið áfram
með skipulegum hætti.“ „Ég tel,
segir Garðar Mýrdal, að það sé
mjög mikilvægt að taka þráðinn
upp að nýju. Sem dæmi um það
hve vitneskja okkar er götótt
má nefna, að þær mælingar sem
gerðar hafa verið hér síðan hafa
allar verið framkvæmdar á
hausti. Þær hafa sýnt lítið úrfelli
geislavirkra efna. Hins vegar
getur vel verið að þetta hlutfall
snarhækki á vorin þegar snjóa
leysir eftir veturinn. Um það
vitum við ekkert. Eins er hugs-
anlegt að hér á landi geti verið
„staðbundnir pollar" þar sem
þessi efni eru í ríkari mæli en
annars-staðar. Um þetta vitum
við heldur ekki af því mælingar
hafa ekki verið gerðar," segir
Garðar Mýrdal.
sáralítið fellur til af geislavirk-
um úrgangi. á spítölunum. Mest
fellur til af slíku þegar skipt er
um Kobalt í tækjum spítalans,
en það er gert á um 5 ára fresti,
síðast nú fyrir ári. Þegar nýtt
Kobalt var keypt tóku hinir
kanadísku seljendur við gamla
Kobaltinu og var það því flutt
úr landi. Hvað um það verður
þegar þangað er komið, vitum
við ekki. Þetta leiðir hugann að
því að fyrir nokkrum árum varð
Starfsmenn fyrir
óþarfa geislun
„Við höfum bent á það að
starfsfólk við radíummeðferð
spítalans verður fyrir öþarflega
mikilli geislun í starfi", segir
Garðar Mýrdal. „Að vísu er
þetta undir hættumörkum en
engu að síður þyrfti geislunin
ekki að vera jafn mikii og hún
er. Við höfum sótt um að fá að
kaupa tæki sem gerir hvort
tveggja í senn, það gerir geisla-
meðferð nákvæmari og dregur
úr geislun á starfsmenn. Enn er
ekki Ijöst hvenær slíkt tæki
verður keypt en að því hlýtur að
koma fyrr eða síðar. Hluti af
■ Garðar Mýrdal í vinnustofu
eðlisfræðinga þar sem geisla-
virku efnin eru varðveitt.
Yfirmaður geislavarnanna
Okkur vantar mannskap,
tæki og aðstöðu
Spítalarnir skálka-
skjól iðjuvera
En hvernig er meðferð geisla-
virkra efna háttað hér á landi,
til dæmis á vinnustað Garðars
Mýrdal, Landsspítalanum.
Garðari og Sigurði M. Magnús-
syni forstöðumanni Geislavarna
ríkisins bar saman um það að
■ Uppi á þriðju hæð í húsi
Heilbrigðisráðuneytisins við
Laugaveg 116 í Reykjavík er
stofnun sem lætur lítið yfir sér,
enda starfsmenn fáir og umsvif-
in afmörkuð. Reyndar eru
Geislavarnir aðeins deild í allt
annari stofnun, Hollustuvernd
ríkisins, sem þar að auki er í
öðru hverfi, í Síðumúlanum.
Fyrir Alþingi liggur í dag stjórn-
arfrumvarp sem gerir ráð fyrir
því að sjálfstæði Geislavarna
verði aukið á ný, en þeim var
steypt saman við aðrar eftirlits-
og rannsóknarstofnanir í Holl-
ustuverndina, með lögum sem
sett voru 1982. Það er auðheyrt
á yfirmanni Geislavarnanna, að
hann er hlynntur auknu sjálf-
stæði. Sigurður M. Magnússon
bendir á að starfsemi Geisla-
varnanna sé að verulegu leyti
frábrugðin annarri starfsemi
innan Hollustuverndarinnar.
„Ég tel okkur eiga meiri samleið
með sjúkrahúsunum og Raun-
vísindastofnun Háskólans",
segir hann. „Hér á landi er
jónandi geislun fyrst og fremst
notuð innan læknisfræðinnar,
til rannsókna, sjúkdómsgrein-
inga og meðferðar. Meginþung-
inn í okkar starfi tengist því
öryggisráðstöfunum vegna þess-
arar notkunar." Og hann bætir
við: „Veigamesti þátturinn er
eftirlit með röntgentækjum en
þau eru um 370 í landinu. Til að
gefa hugmynd um það hvað þau
eru mikið notuð má geta þess að
árlega eru teknar 120 þúsund
röntgenmyndir.“ „Við þurfum
einnig að hafa reglulegt eftirlit
með þeim 20-30 stöðum þar
sem notuð eru geisiavirk efni.
Um það bil 400 til 500 manns
vinna við jónandi geisla og bera
þeir sérstaka filmu á sér sem
mælir þá geislun sem þeir verða
fyrir. Þessar filmur rannsökum
við mánaðarlega," segir Sigurð-
ur.
í aðalatriðum eru starfsmenn
Geislavarna tveir, auk Sigurðar
er einn til viðbótar sem sinnir
eftirlitsstörfum.
varna? 1 reglugerð um Geisla-
varnir ríkisins sem gefin var út
árið 1968 er stofnuninni falið að
sjá um eftirfarandi:
Margþætthlutverk
En hvert er hlutverk Geisla-
1. Reglubundið eftirlit með
öllum geislatækjum og geisla-
virkum efnum sem leyfi þarf
fyrir.
2. Áthuganir umsókna og að
veita landlækni umsögn um
slíkar umsóknir.
3. Eftirlit með uppsetningu og
breytingu röntgentækja og
annarra geislatækja.
4. Eftirlit með flutningi, um-
búnaði, tollskoðun og fjar-
lægingu geislavirkra efna.
5. Eftirlit með geislaskömmt-
um starfsfólks er vinnur við
jónandi geislun.
6. Söfnun gagna og umsjón
með mælingum á geislavirkni
í matvælum, umhverfi
o.fl. og úrvinnslu og útgáfu
slíkra mælinga.
7. Hvers konar annað eftirlit
og athuganir sem nauðsyn-
legar eru lögum samkvæmt.
8. Aðild að evrópsku viðvör-
M