NT - 06.05.1984, Blaðsíða 14

1ít
Sunnudagur 6. maí 1984 14
Á höttunum
ettir finnskrí
þjóðarsál
„Hvað í ósköpunum getum við svo skrifað um Finnland?" spurðum við hver annan,
fjórir þreyttir íslenskir blaðamenn í lok boðsferðar til Helsinki og Ábo á dógunum.
Tilgangur boðsfararinnar var opinber heimsókn forsetans, Vigdísar Finnbogadóttur
til Finnlands, sem stóð þá fyrir dyrum. Það vantaði ekki að okkur hafði verið tekið
með kostum og kynjum og okkur hafði verið sýndur allur hugsanlegur heiður. Við
Sigurdór Sigurdórsson á Þjóðviljanum, Jóhanna Krist jónsdóttir á Morgunblaðinu og
Guðmundur Árni Stefánsson ritstjóri Alþýðublaðsins höfðum verið leidd fyrir hvert
stórmennið á fætur öðru, þar á meðal utanríkisráðherra Finna, og sjálfan Finnlands-
forseta, Mauno Koivisto auk fjólda lægra settra manna og kvenna í opinberu lífi.
Síðast en ekkisísthafðiokkur verið sýndursáheiðurað vera boðið í finnsktgufubað
með fulltrúum úr utanríkisráðuneytinu, háttsettum blaðamönnum, en það er sagt
hámark finnskrar gestrisni að bjóða gestum í gufubað. Og nú var komið að okkur að
greina lesendum blaða okkar frá reynslu okkar í þessu landi sem kemur glýju í augu
svo margra íslendinga þegar á það er minnst.
■ Grísk orþódoxa kirkjan í Helsinki minnir á rússnesk yfirráð og rússnesk áhrif. Um 1% finnsku
þjóðarinnar játar grísk orþódoxa trú.
Ó okkur auma
Sagt er að opinberar heim-
sóknir eigi að glæða skilning
og vináttu þjóða í millum,
helst af öllu stuðla að friði í
veröldinni. í því samhengi
verðum við blaðamenn allt í
einu nauðsynlegastir allra
manna. Okkar hlutverk er að
miðla skilningnum og vinátt-
unni út til hinna óbreyttu, svo
að tilstandið nái tilgangi
sínum. Mikið er lagt á okkur
auma.
Áhyggjur okkar stöfuðu af
því að okkur þótti sem við
hefðum, þrátt fyrir stífa
dagskrá heimsóknarinnar ekki
séð hið raunverulega
Finnland, hvar var finnska
þjóðarsálin, höfðum við ekki
farið á mis við hana? Dipló-
matar og embættismenn eru
auðvitað jafngóðir fulltrúar
sinnar þjóðarsálar og hverjir
aðrir, en kannski helst utan
vinnutímans, í vinnunni eru
þeir ósköp áþekkir hvar sem er
í heiminum. Okkur langaði til
að kynnast einhverju sem væri
öðru vísi, finnskt og bara
finnskt.
Hláturinn lengir lífið
Svo hafði ráð verið fyrir gert
að ég héldi til Sovétríkjanna,
nánar tiltekið til Vilnu í Lithá-
en að aflokinni boðsferðinni í
Finnlandi og fylgdist þar með
einvígi skákjöfranna Kaspa-
rovs og Smyslovs, sem þá var
að renna sitt skeið til enda.
Þegar ég yfirgaf ísland hafði ég
að vísu ekki fengið vegabréfs-
áritun, þrátt fyrir mikla eftir-
gangsmuni, en hana átti ég að
sækja í sovéska sendiráðið í
Helsinki. En engin fékkst árit-
unin. Á fimmtudagsmorgni
einum og hálfum tíma áður en
lestin skyldi leggja af stað var
ég staddur í eigin persónu í
sendiráðinu, augliti til auglitis
við háttsettan og ábúðarmik-
inn diplómat og gerði úrslitatil-
raun til að fá málið í lag. Ég
kvaðst hafa vilyrði frá sovéska
sendiráðinu í Reykjavík fyrir
því að hér gæti ég fengið
áritunina, en sá ábúðarmikli
kvað það sig engu skipta. „Við
höfum okkar eigin reglur hér í
Helsinki,“ sagði hann á bjag-
aðri ensku „og þær eru mjög
strangar," bætti hann við og
orðum sínum til áherslu sló
krepptum hnefa í borðið og
hló. Ekki hef ég enn komist að
niðurstöðu um það hvað kætti
svo iund hans, en í flugvélinni
á heimleið nokkrum dögum
seinna las ég í sænsku blaði að
amerískir vísindamenn hefðu
uppgötvað að rétt væri sem
lengi hefði verið haldið fram
að hláturinn lengdi lífið og
bætti heilsuna og gilti þá einu
hvort menn hlæju af innri þörf
eða gerðu sér hláturinn upp.
Kom mér þá hlátur hins sov-
éska í hug. En ekki er að
orðlengja það að mér var vísað
á dyr og hafði lítinn sóma af
viðskiptum mínum við sov-
éska.
Finnskir vinir mínir höfðu
reyndar spáð þessum málalok-
um. „Láttu þér ekki detta í
hug að þú farir til Litháen,"
sagði kona nokkur sem var
vert okkar í matarboði eitt
kvöld. „Þangað er ekki hleypt
blaðamönnum." Hún fullyrti
við mig að smám saman væri
verið að flytja Litháena burt úr
landi sínu og dreifa þeim út um
Sovétríkin og nú væri svo kom-
ið að 80% íbúa landsins væru
Rússar og bráðum yrði engin
litháísk þjóð til. Eftir að óró-
inn byrjaði í Póllandi hefði
Litháen verið algerlega lokað
land. Og hún bauðst til að éta
hanskana sína upp á það að
þangað færi ég ekki.
Finnland í staðinn
Nóg um það. Lestin var
farin, hinni „opinberu heim-
sókn“ okkar lokið og mínir
ágætu ferðafélagar flognir úr
landi. Það varð því að ráði að
ég dveldist nokkra daga til í
Finnlandi og leitaði að þjóðar-
sálinni upp á eigin spýtur og
með hjálp góðra vina, en léti
skrif um skákeinvígi lönd og
leið.
Ferðamaður í Helsinki rek-
ur sig reyndar þegar á ókleyft-
an vegg, sem er tungumálið.
Pótt því sé mjög gjarna haldið
fram að Finnar og íslendingar
líkist hverjum öðrum ótrúlega
mikið í háttum og viðhorfum
er fjarri því að um skyldleika
sé að ræða. Enginn veit með
vissu hvaðan Finnar eru upp-
runnir. í landafræðinni í gamla
daga var mér kennt að finnska
væri aðeins skyld einu þekktu
tungumáli, ungversku. Þetta
er rangt. Finnar og Ungverjar
eru rúmur helmingur þeirra
sem tala svokölluð finnsk-úrg-
ísk mál í heiminum, en þeir
einu sem mynda sjálfstæð ríki.
Samtals tala 22 milljónir
manna mál af þessum stofni og
fyrir utan þau lönd sem nefnd
hafa verið eru finnsk úrgísk
mál töluð í Eystrasaltslöndun-
um, í norðurhéruðum Skandi-
navíu, og norðurhéruðum Sov-
étríkjanna, allt austur undir
Kyrrahaf. Finnsk úrgískt fólk
er þannig dreift yfir gífurlegt
landsvæði, en víðast hvar eru
mál þess á undanhaldi fyrir
rússneskunni. Um þetta má
fræðast á stórfróðlegri sýningu
sem ætíð stendur uppi í kjall-
ara finnska þjóðminjasafnsins,
þar sem Finnarnir greina frá
þessum frændþjóðum sínum í
máli og myndum. Þar segir að
enginn viti um uppruna þessa
fólks, en líkur bendi til að það
hafi í árdaga búið við Volgu-
bakka og tvístrast þaðan í ótal
áttir í þjóðflutningunum
miklu. Fornleifarannsóknir
sem nýlega hafa verið gerðar
benda til að svo sé, samkvæmt
því sem stendur á veggspjöld-
um á sýningunni.
Lesanda sem hyggur á Finn-
landsferð er eindregið bent á
að heimsækja þjóðminjasafns-
kjallarann við Mannerheims-
götu gegnt hinu fræga Finn-
landia húsi.
Lifandi saga
■ Sibelius minnismerkið
Þrátt fyrir, eða kannski
vegna óvissunnar um upprun-
ann, fær ferðamaður í Finn-
landi fljótt á tilfinninguna að
sagan sé meira lifandi meðal
Finna en flestra annarra. Þeir
hafa líka svo sannarlega þurft
að berjast fyrir því að fá að
helga sér þennan litla skika af
hnettinum sem Finnland er.
„Rannsóknir sýna að viljinn til
að verja föðurlandið er meiri
meðal Finna en annarra Evr-
ópuþjóða," sagði hershöfðingi
nokkur sem messaði yfir okkur
blaðamönnum um finnska her-
inn og vitnaði til kvæðisins um
Svein Dúfu sem hafði gott og
hugumstórt hjarta en fremur
lélegt höfuð og varðist á brúnni
þar til einhverjum Rússa hug-
kvæmdist að skjóta hann í
hjartað. Með þessu hygg ég að
hershöfðinginn hafi verið að
gefa til kynna lifandi ættjarðar-
ást finnskra ungmenna fremur
en andlegt atgervi þeirra.