NT - 06.05.1984, Blaðsíða 15

Sunnudagur 6. maí 1984 15
Leiðsögumaður okkar í
þriggja tíma rútuferð um Hels-
inki hafi söguna mjög á hrað-
bergi. Helsinki úir og grúir af
minnismerkjum. Við Manner-
heimgötu situr Mannerheim
markskálkur keikur á hesti sín-
um og virðir fyrir sér umferð-
ina. Þegar reisa á nýtt minnis-
merki rísa háværar deilur um
útlit þess í blöðum, sagði leið-
sögumaðurinn. Hún benti okk-
ur á minnismerki um Paasikivi
forvera Kekkonens í embætti
Finnlandsforseta sem ber vitni
nýjum straumum í högg-
myndalist, frakkastíllinn hefur
runnið sitt skeið á enda.
Minnismerkið um Paasikivi er
svartur marmarastvalningur og
við hliðina á honum rís annað
marmarastykki nærfellt spor-
öskjulaga. Þegar þetta verk
var í smíðum risu miklar deilur
um það hvort minnismerki
ættu að líkjast þeim sem þau
eiga að minna á eða ekki.
Brandari komst á kreik vegna
Paasikivi minnismerkisins,
tveir Finnar áttu leið fram hjá
því og annar sagði við hinn:
Paasikivi er nú auðþekktur, en
mig minnti að frúin hefði verið
miklu grennri."
En þá fyrst urðu þessar deil-
ur um stefnu í minnismerkja-
gerð heiftarlegar, þegar þar-
lendri listakonu var falið að
gera minnismerki um þjóðar-
dýrling Finna tónskáldið Jean
Sibelius. Minnismerkið var til-
búið 1967, þegar 10 ár voru
liðin frá dauða hans. En þegar
það var afhjúpað var þar eng-
inn Sibelius, heldur geysi mik-
ið röravirki, skúlptúr, sem
menn áttuðu sig ekki strax á
hvað hafði með tónskáldið að
gera. Og til að setja niður
deilurnar varð listakonan að
móta brjóstmynd af Sibeliusi
og koma fyrir á kletti við
minnismerki.
Undirritaður er hiklaust
þeirrar skoðunar að Sibeliusar-
minnismerkið sé með fegurstu
verkum sinnar tegundar sem
hann hefur augum litið. En
líklega þarf að heimsækja það
oft til að læra að meta það til
fulls. Þaðersíbreytilegt, vetur-
inn hleður utan á það klaka-
dröngum, á sumrin bregða sól-
argeislarnir á leik í því vindur-
inn „improvíscrar" á það hin
fegurstu tónverk. Verkið er
jafnt fyrir auga sem eyra.
Mér varð hugsað til Jónasar
Hallgrímssonar, sem stendur í
Hljómskálagarðinum í spansk-
grænum frakka, engum til
yndis.
Sáfrægifinnski arki-
tektúr
f áðurnefndri ferð um Hels-
inki og síðar þegar við vorum
lóðsuð um hina gömlu höfuð-
borg Finnlands, Turku, öðru
nafni Ábo komumst við að
raun um að það sem Finnum
er mest í mun að kynna fyrir
erlendum gestum er arkitekt-
úrinn.
Eins og sögufróðir vita, var
Helsingfors gerð að höfuðborg
Finnlands snemma á síðustu
öld að undirlagi Alexanders 1.
Rússakeisara, sem hafði þá
hrifsað til sín yfirráð yfir land-
inu úr höndum Svía. Keisarinn
áleit það brýnt að bvggja nýja
höfuðborg í stað Ábo, sem
hann áleit of mengaða sænsk-
um áhrifum. Keisarinn réð í
þjónustu sína þýskan arkitekt,
Carl Ludvig Engel að nafni og
ævistarf hans setur mikinn svip
á miðborg Helsingfors, hann
hefur teiknað dómkirkjuna og
grísk orþódox kirkjuna, senats
torgið og margar byggingar í
húsaröðinni við höfnina, næst
miðbænum,þar sem m.a.s.
standa ráðhúsið, forsetahöllin
og fleiri svipmiklar byggingar.
Raunar kom það einnig ( hlut
Engels að teikna hluta Ábo
upp á nýtt eftir að eldur hafði
Finnum til mikillar hrellingar.
Reynsla undirritaðs var sú að
mjög erfitt væri að nota sænsku
á götum Helsinki jafnvel fékk
hann á tilfinninguna að hann
væri litinn hornauga ef hann
reyndi að spyrja til vegar á því
máli. Betur gafst að nota
ensku.
Finnar hafa brugðist við
þeirri einangrun sem tungu-
málið setur þeim á mjög
skynsamlegan hátt. Þeir leggja
nefnilega mikla áherslu á er-
lend mál í skólakerfi sínu.
Sérhver sem hyggst ljúka há-
skólaprófi verður að nema tvö
erlend mál. Árangurinn er sá
að þeir eru sagðir ein fjöl-
tyngdasta þjóð heims. Mættum
við íslendingar velta fyrir okk-
ur þessu finnska fordæmi.
Þrátt fyrir að mér virtist
Finnar ræða um granna sína í
■ Forsetahöllin í Helsinki, embættisbústaður Koivistos.
Linna um Óþekkta. hermann-
inn, en sú saga gerist í vetrar-
stríðinu. Og það er e.t.v. til
marks um nýja tíma í sam-
skiptum Finna og Sovétmanna
ap myndin er að hluta kostuð
af Sovétmönnum, sem fram
undir þetta hafa ekki kært sig
um að þetta strfð væri haft í
hávegum. Gamlar stríðshetjur
eru æfar. „Þessi mynd erfölsun
því sem gerðist segja þær.
Þessir unglingar sem eru að
gera kvikmyndina geta ekki
sett sig í okkar spor“. Leik-
stjórinn heldur sínu striki og
segir að hver kynslóð hljóti að
líta söguna sínum augum. Það
hafi aldrei staðið til að gera
þjóðernissinnaða mynd um
finnskar hetjudáðir. Myndin
sé gerð af þessum tveim þjóð-
um til að sýna fáránleika þess
stríðs sem þær háðu af svo
■ Paasikivi t.h. og frú. Feitari en í lifandi lífi
lagt hana í rúst, en líklega
hefur engin borg í Evrópu
brunnið jafnoft til grunna og
Ábo.
Ekki festist í minni undirrit-
aðs öll sú runa af nöfnum
arkitekta, sem buldi á eyrum
okkar meðan á Finnlandsdvöl-
inni stóð. Helsingfors og Ábo
úa og grúa af merkilegum
byggingum. Frægasta nútíma-
verkið í finnskum arkitektúr
er án efa Tempelplatskirkjan
eða Klettakirkjan eins og hún
er gjarna kölluð á íslensku.
Erfitt er að lýsa þessu musteri
fyrir þeim sem ekki hefur séð.
Kirkjan er byggð inn í stór
bjarg og sést lítið hið ytra
nema hvolfþakið upp úr klett-
inum. En þegar gengið er inn
í bjargið mætir manna gríðar-
stór kirkja sem sprengt hefur
verið fyrir. Veggir eru ekki
slípaðir, aðeins berir kletta-
veggir. I lofti kirkjunnar er 22
kílómetra langur koparþráður
vafinn í hringi og hefur þau
áhrif að ómögulegt er fyrir
þann sem á gólfinu stendur að
meta hæðina til lofts. Í kletta-
kirkjunni þykir vera besti
hljómburður sem um getur í
nokkru finnsku húsi og hún
því eftirsótt til tónleikahalds.
...og finnsk hönnun
Finnsk hönnun er fræg um
víða veröld. Finnar leggja gíf-
urlegan metnað í vöndun vöru
og sameinast gjarna í finnskri
hönnun listræn sjónarmið og
notagildi. Undirritaður var
fræddur á því að fáir hefðu lagt
meira af mörkum í þessu skyni,
en arkitektinn frægi, Alvar
Aalto. Aalto hefði komist að
þeirri niðurstöðu að hinu
gamla finnska handverki væri
hætta búin og því yrði að
bjarga, það yrði að halda
áfram að lifa á öld fjöldafram-
leiðslunnar. Aalto væri hinn
stóri hugsuður á bak við
finnska hönnun dagsins í dag,
hún væri orðin til sem nokkurs
konar sáttagjörð milli gamla
heimilishandverksins og sjón-
armiða fjöldaframleiðslusam-
félagsins.
Þeir kaldhæðnu segja reynd-
ar að skipta megi finnskri fram-
leiðslu í þrennt. Draslið sem
selt sé til Sovétríkjanna, mið-
lungsgæðaframleiðslan sem
seld sé innanlands og loks
háklassaframleiðslan sem flutt
sé á vesturlandamarkað, dýra
framleiðslu, sem sé í farar-
broddi h eiminum hvað gæði
snerti. Ekki verður lagður
dómur á þessa kenningu hér.
Sambúðin við
grannana
Bæði Koivisto forseti og
Paavo Váyrynen utanríkisráð-
herra lögðu þunga áherslu á
það við okkur að Finnar ættu
Texti og myndir Jón Guðni Kristjánsson
■ Dómkirkjan í Helsinki, eitt þekktasta verk arkitektsins Engel.
mikilli grimmd fyrir aðeins
fáum áratugum.
Allt á yfirborðinu
Vikukynni af landi eins og
Finnlandi geta víst ekki orðið
annað en fjarska yfirborðsleg
og líklega fer það mest eftir
áhugamálum gestsins sjálfs
hvað hann upplifir.
Finnar eru frægir fyrir fleira
en arkitektúr og hönnun. Tón-
listarlíf þar er með meiri blóma
en víðast hvar annars staðar,
þótt Sibelius hafi ekki sett eina
einustu nótu á blað síðustu 30
ár ævinnar hefur hann skilið
eftir sig mikinn arf sent hefur
verið dyggilega ræktaður. Því
miður átti undirritaður þess
ekki kost að sækja tónleika
þann skamma tíma sem hann
dvaldist í landinu.
Svipuðu máli gegnir um
leikhúslífið. I Helsinki eru
mörg leikhús bæði finnsku-og
sænsku mælandi. Aðsókn að
leikhúsi í Finnlandi er með því
mesta sem þekkist, þótt þeir
víst taki ekki íslendingum frarn
í þeim efnum. Sameiginlegt
með Finnum og íslendingum
er einnig mikil gróska í áhuga-
mannaleiklist. Áhugamanna-
leikfélög starfa í flestum
byggðarlögum í Finnlandi eins
og hérlendis.
Undirritaður varð að yfir-
gefa landið áður en hann náði
því að fá nasasjón af öðru en
yfirborðinu,. Finnska þjóðar
sálin heldur því áfram að vera
honum spennandi ráðgáta.
Finnland hefur annað yfir-
bragð en hin Norðurlöndin,
borgirnar Helsingfors og
Turku hafa annan karakter og
að undirrituðum fannst meiri
og sterkari en aðrar borgir
Norðurlanda sem hann hefur
heimsótt. Hingað þarf ég að
koma aftur og það sern fyrst
hugsaði undirritaður með sjálf-
um sér þegar tími var kominn
til að kveðja og halda heim-
leiðis.
■ Þetta sérkennilega listaverk ber fyrir augu í ráðhúsi Helsinki
borgar. Risastórir fingur mynda keðju frá gólfi til lofts og speglar
í lofti og gólfi gera það að verkum að keðjan virðist óendanieg.
ekki í illdeilum við nokkra
þjóð, þeir æsktu einskis fremur
en friðar sér og öðrum til
handa. Hugtakið Finnlandiser-
ing bar á góma og báðir svör-
uðu á líkan hátt, „menn hafa
ekki rétt til að nota nafn lands
okkar sem merkimiða á póli-
tískar skoðanir sínar í áróðurs-
skyni. Það er ekkert til sem
hægt er að nefna Finnlandiser-
ingu.
Finnar búa á milli tveggja
gamalla herraþjóða sinna, Svía
og Rússa. 6% Finna hafa
sænsku að móðurmáli, afkom-
endur útdauðrar yfirstéttar.
Sænska er skyldunámsgrein í
finnskum skólum, mörgum
austri og vestri með nokkurri
kaldhæðni eiga þeir við þá
ríkuleg samskipti, bæði efna-
hagsleg og á menningarsvið-
inu. Fyrstu árin eftir síðustu
heimstyrjöldina voru Finnar
neyddir til að greiða Sovét-
mönnum háar stríðsskaðabæt-
ur og ríkti þá skortur og jafnvel
hungur meðal þeirra. Nú hefur
dæmið snúist við og viðskipti
Finna við stórveldið í austri
eru þeim mjög mikilvæg efna-
hagslega. En þeir sem tóku
þátt í vetrarstríðinu og enn lifa
hafa ekkert fyrirgefið. Einn af
þekktustu kvikmyndaleik-
stjórum Finna vinnur nú að
því að kvikmynda sögu Vaino