NT - 18.05.1984, Blaðsíða 8

Föstudagur 18. maí 1984 8
LLL_______Vettvangur_
AD LIDNUM VETRI
■ í mörg ár ætlaði útvarpið 5
mínútur á viku í fræðsluþátt
bænda. Þetta var einskonar
óskalagaþáttur þeirra. Þar var
svarað spurningum frá bænd-
um sjálfum. Þær komu frá
mörgum og vörðuðu ennþá
fleiri. Efni og flutningur var
ókeypis fyrir útvarpið, sjó-
menn fengu álíka þátt - sem
var vel notaður líka - a.m.k.
þegar Ásgeir Jakobsson sá um
hann. Þó ég hafi aðeins vit á
þorski til matar og viti varla á
hvorum enda þorsksins haus-
inn er - þá held ég að ég og
mínir nágrannar höfum sjald-
an misst af hvorugum þessara
þátta. Síðan lengdist okkar
þáttur í 15 mínútur og færðist
til.
Nýir menn tóku við - spurn-
ingar bænda og svör hurfu -
þetta varð eins manns þáttur,
sem margir misstu af. I haust
var svo sporið stigið til fulls og
öllum atvinnuþáttum hrært
saman í einn allsherjargrjóna-
graut - með tilheyrandi hóp
vellaunaðra manna sem ekki
þekktu lirút frá rollu og trúðu
að ýsan væri kellingin
þorsksins. Viðhorf þeirra var
annað en þeirra gömlu sem
flestir höfðu rifið herta þorsk-
hausa. Stefna ráðamanna út-
varps er að fjölga starfsliði sem
mest á þeim bæ. Fyrir ári voru
hjú þeirra orðin fleiri en allir
bændur á Vestfjörðum og hef-
ur stórfjölgað síðan - enda
opin leið að „fjölga rásum“ -
svo fleiri geti fengið starf við
sitt hæfi.
Guðsorðið
gleymdist
Fyrst farið var að búa til
þennan grjónagraut - finnst
mér athugunarleysi að skella
ekki út í hann nokkrum sveskj-
um - þar á ég við 18 stk.
guðsorðaþætti á viku. Þeir
hljóta hreinlega að hafa
gleymst - þeirra vegna hefði
ekki einu sinni þurft að bæta
við manni. Stjórnendurnir
hefðu farið létt með að taka þá
að sér - alveg frá eigin brjósti.
- Sennilega hefði þó Jónína
sjálf orðið aðhafa kroppatamn-
inguna áfram.
Frá sjónarmiði bænda mun
það teljast galli á þessu nýja
spjalli - að fæstir þeirra hafa
ástæður til að vera við útvarp
heilan klukkutíma milli 5 og 6
alla virka daga - í veikri von
um að gagnlegur rnoli hrjóti af
borði húsbændanna. - Auðvit-
að er það galli ef þeir sem eiga
að fræðast geta ekki hlustað -
þó er það bót að flytjendur fá
sinn mála greiddan - refjalaust
- það er árangur líka.
Nú - þessir þættir hafa oftast
farið að mestum hluta hjá
mínum garði - ýmist fyrir ofan
eða neðan. Þó náði ég nokkr-
um heilum í vetur - þegar ég
var óvinnufær - þó hlustun
hafi ekki verið meiri - hef ég
fundið að andar þeir sem þar
svífa yfir vötnum eru ekki
alltaf sömu ættar. Það er t.d.
ekki sami andi sem breiðir úr
vængjum þegar rætt er um
verslun - og sá sem lemur þeim
þegar talað er um togara á
Vestfjörðum og Norðaustur-
landi - að ég tali nú ekki um
hvort ær og kýr eru á dagskrá
eða rætt um álver og blessun
þess að verð hækki á stáli í
heiminum. Ég hef alltaf misst
af því þegar Páll hefur rætt um
útlíutningsbætur á rafmagni til
álversins - þær bætur hljóta þó
oft að hafa borið á góma ekki
síður en á kjöt - sem eru þó
ekki nema lítið brot af hinum.
Ég hef líka misst af útreikning
á því hverju munar fyrir frysti-
hús „við ystu sker“ - ef það
fengi sitt rafmagn eitt árið á
sama verði og ísal. - Jafnvel
■ Halldór Þórðarson á
Laugalandi
þó sleppt sé mun á forgangs-
orku og afgangsorku.
„Hefðbundin
hækkun“
Þegar ég náði heilum þætti
þarna í vetur kom mér margt í
hug. Þátturinn hófst á því að
foringinn talaði um „hefð-
bundna hækkun" á kjöti og
mjólk. Forstjóri ísals var til
kvaddur að ræða málið og
gerði orð hans að sínum. -
Ætli geti verið að þessir gáfu-
menn sem ekkert eiga undir
sól og regni eða fiski í sjó - hafi
ekki - fengið sína „hefðbundnu
hækkun" á kaupi 4 sinnum á
ári - síðan bleian var endan-
lega tekin af þeim. - Næst kom
maður sem mér skildist að
fengi laun greidd fyrir meinta1
vinnu við endurskoðun vísi-
tölugrundvallar. Ekki fór
hann, frekar en aðrir viðstadd-
ir, leynt með andúð sína á
„fikti við vísitöluna“ en svo
nefndu þeir niðurgreiðslur á
kjöti og mjólk. Þessi skoðun
mannsins var í samræmi við
nýja kjarasamninga ASÍ þar
sem prósentureglan er ótrufluð
- við hana er ekki „fiktað".
Þar gildir einráð sú regla að ef
nauðsynjar hækka í verði skuli
bætt við kaup manna eftir
efnum og ástæðum. - Þannig
að sá sem áður átti fæstum
krónum að ráða til matarkaupa
fengi sem næst umræddri
hækkun - en við kaup hærra
launaðra manna yrði bætt því
fleiri krónum - sem þeir hefðu
áður haft meira - til umfram
notkunar. Þá komum við að
þeirri spurningu hverjum
niðurgreiðslur séu í óhag.
Ég minnist stór fyrirsagnar
á forsíðu Tímans fyrir nokkr-
um árum. Þar var reiknað út
hvað tiltekin hækkun smjörs
hefði gilt í krónum - fyrir alla
launþega í landinu - það var
mikið hærri tala en nam niður-
greiðslu upphæðinni - og mis-
muninn taldi blaðið vísitölu-
svindl. Við skulum gefa okkur
að báðar tölurnar hafi verið
rétt reiknaðar.Hver sky.ldi það
vera sem hefði fengið þennan
mikla mun ef vísitalan hefði
ekki verið greidd niður. - Mér
sýnist ljóst að ekki hefðu það
verið Sóknarkonur Aðalheiðar
- eða aðrir í lægstu launaflokk-
unum. Fyrir þá sem þar eru -
mun einu gilda hvort smjör og
skyr er greitt niður eða kaup
hækkað sem því nemur. Eins
og sagði áðan efa ég ekki á
þarna missti einhver spón úr
aski eða var sýnd veiði - en
ekki gefin. - Við verðum að
leita annað en í lægstu launa-
flokkana. Ef smjör og skyr
hefði átt að hækka um 100
krónur - þá kemur dæmið
þannig út að sá sem hefur 5
föld laun láglaunamanns hefur
misst af 400 krónum við „vísi-
tölufiktið". - Því að varla
hefði hann farið að smyrja 5
sinnum þykkra á brauðið sitt
eða eta 5 sinnum meira skyr en
hann gerði fyrir hækkun - 100
krónur hefðu nægt honum til
að éta sama magn og áður.
Hagsmunir
hálaunamanna
Niðurgreiðslur eru því að-
eins í óhag þeim sem hafa
margföld laun láglaunamanns-
| ins - þær koma í veg fyrir að
J þeir græði eins mikið á verð-
bólgunni. Þessi viðbrögð eru
því skiljanleg - það rennur
öllum blóðið til skyldunnar.
Þeir sem taka laun fyrir að
koma eigin skoðunum á fram-
færi í fréttum og útvarpsþátt-
um hafa ekki rætt þessa hlið
málsins. Það er hagur annarra
en láglaunafólks sem þessir
menn bera fyrir brjósti -
hvorki þeir sem semja um
prósentuhækkun á laun eða
ræða þessi mál í útvarpi og
blöðum. Það er hagur þeirra
betur launuðu sem á hug þeirra
allan - því eru þeir á móti
niðurgreiðslum á nauðsynja-
vörum en hafa eldlegan áhuga
á að koma Spánarferðum inn í
vísitölu - Spánarferðir má
gjarnan nota í táknrænni
merkingu. Ég held að það hafi
verið Skúli á Ljótunnarstöðum
sem benti á réttmæti þess að
reikna út eðlilegar þarfir heim-
ilis af venjulegum mat og
öðrum nauðsynjum og binda
vísitölu þar við. Þá hefðu flug-
fargjöld - brennivín og önnur
aukaþjónusta við Miðjarðar- '
haf ekki áhrif á afkomu frysti-
húsa á íslandi. Ég hef ekki
heyrt aðra nefna þannig vísi-
tölu - enda ekki von - svona
skoðanir taka ekki mið af há-
launamönnum. Eitt atriði í
þessum þætti Páls var að bera
verð dilkakjöts eftir hækkun
saman við útsöluverð á svína-
kjöti.
Auðvitað er það hagur versl-
unar að svína og fuglakjöt
verði framleitt í stað dilka-
kjöts. - Verslun græðir ekki
krónu á því sem dilkar éta á
fjöllum en hún fær sínar pró-
sentur af hverju kg. sem svín
og fuglar éta - það gæti verið
skýring á því að fjármálaráð-
herrann okkar sagði í útvarpi
að fólk ætti að færa neysluna
frá dilkakjöti yfir á svína og
fuglakjöt - auk þess mun
álagning á því og fleiru- vera
frjálsara en á mjólk og dilka-
kjöti.
Andinn
reiðubúinn
en holdið veikt
Jafnan kemur mér annar í
hug er ég heyri fjármálaráð-
herrans getið. Hann veit að
ekki nægir að andinn sé reiðu-
búinn ef holdið er veikt og
samkvæmt því stjórnar hann.
T.d. innheimtir hann háan
skatt af kókómjólk en lækkar
skatt á kókinu til að beina
neyslu barna og unglinga í
hollari farveg. Einhverjir töldu
torntgrki á að innheimta þetta
hjá kaupendum langt aftur í
tímann. Ég veit ekki betur en
sami ráðherra hafi sagt við
menn sem komu til hans með
úttroðinn pung af söluskatti
sem þeir höfðu innheimt um
leið og þeir seldu börnum ein-
hverja aðgöngumiða. - „Takið
þessa skjóðu frá mér og skilið
aftur hverjum peningi til barna
Jakob Jónsson:
Fræðslan um friðarins menn
er besta friðarfræðslan
■ Hvað hefir lífið kennt mér
um stríð og frið? Ég hefi aldrei
á vígvelli verið. En ég hefi haft
kynni af styrjöldum og afleið-
ingum þeirra.
Frá bernskuárum man ég
heimsstyrjöldina fyrri. Frá
Kanada og íslandi hina síðari.
Yfir Atlantshafið fórum við
hjónin á styrjaldartímum með
5 lítil börn með skipi, sem
skömmu síðar lá hafsbotni. í
stríðslokin ferðaðist ég um
Norðurlönd, og síðar til Þýska-
lands og Frakklands., Ég hefi
farið undir og í gegnum Berlín-
armúrinn, og setið við hlið
dómara við yfirheyrslur yfir
flóttamönnum í Vestur-
Þýskalandi. Og síðar smeygð-
um við Þóra okkur gegnum
alvopnaðan hóp hermanria inn
í hina fornu Jerúsalem.
Þessi frásögn segir ekki
mikið. En hún felur m.a. í
sér kynni sálusorgarans af fjöl-
breyttu mannlífi á styrjaldar
árum. Hún merkir, að ég og
mínir jafnaldrar höfum verið
vottar að sorg og kvíða, von-
brigðum og ótta, eyðing og
deyðing.
Stríð er andleg misþyrming,
engu síður en líkamlegt dráp.
Hermennskan er þrælahald,
þar sem einstaklingurinn er
háður ofurvaldi ókunnra
stjórnanda, sem teljast eiga líf
hans.
En stríðssagan geymir marg-
ar myndir af fórnfýsi, kærleika,
samhjálp. Og ég hefi þekkt
marga hermenn. Enginn þeirra
hataði „óvinina". En hann
varð að drepa. Það sýnir að með
manninum býr þrá til bróður-
kærleika, - löngun til friðar og
vináttu. - Og það er þessi þrá,
sem friðarhreyfingarnar eru að
reyna að virkja.
Menn tala í þessu sambandi
um áhrif kristindómsins. Sem
barn man ég eftir því, að faðir
minn ræddi í predikunum um
það sem fjarstæðu, er kristnir
menn bærust á banaspjótum.
Kristnir menn heyja stríð, en
kristin trú er andstæða við
styrjöld.
Kristin trú felst þó ekki að-
eins í því að læra faðirvorið og
fjallræðuna, heldur tiléinka sér
lífsstefnu þá, sem birtist í
frumkristninni. Og upprisa
Krists, - páskarnir - eru and-
svar við lífsþrá mannkyns, sem
stóð andspænis eyðingu sköp-
unarverksins, eins og vér ger-
um í dag, því að á Krists
dögurn var andlegt líf Miðjarð-
arhafslandanna þrungið
spennu, og nienn áttu von á
heimsslitum þá og þegar.
Það er einnig reynd önnur
leið til friðar. Hún lýsir sér í
atferli tígrisdýra, sem þora
hvorugt á annað að ráða. Stór-
veldin sýna kjarnorkuvopnin
eins og tígrisdýrin vígtennurn-
ar. En þessi friður er ótryggur.
Ef tölva bilar, ef slys vill til, -
ef einhver er of seinn að hugsa,
- eða mismælir sig, - þá geta
fimm mínútur gert út um líf og
dauða mannkynsins. Þá erhaf-
in keðjuverkun, sem útilokar
staðbundið atómstríð. En þeg-
ar því stríði er lokið, verður
lítið gaman að skreiðast út úr
byrgjunum í Washington og
Kreml. Þá er sams konar eldur
á jörðu og sól. Allt þrefið um
atómvopnin er því ekki um
það, hver eigi að sigra heldur
hve mikið verði afgangs, þegar
hirðfífl helvítis hafa lokið sinni
skemmtiskrá.
Hvaða skref á þá að stíga til
tryggingar friði?
Auðvitað leggjum vér öll
áherslu á að oddvitar þjóðanna
hittist, þótt ekki sé nema til
þess að átta sig á því, að allir
eru skapaðir í Guðs ntynd. En
ég legg ekki minna upp úr því,
■ Jakob Jónsson. NT birtir
hér ávarp sem hann flutti á
friðarpáskum í Norræna hús-
inu.
að fólk af öllum starfsgreinum
fái að heimsækja hvað annað á
víxl, t.d. 100 manns í einu.
Og á mínum kompási er
ekki aðeins austur og vestur,
heldur norður og suður - og
allt þar í milli.